к
178
∑
КАВИТАЦИЯ – КЮРИ НҮКТЕСІ
480
481
(процестердің) статистикалық теориясы, қатты денелердегі (диэлектриктердегі,
металдардағы және жартылайөткізгіштердегі) тасымалдау құбылыстарының
теориясы және заттар арқылы өткен шапшаң бөлшектерге байланысты магниттік
үрдістердің кинетикасы және кинетикалық құбылыстардың теориясы енген. Осы
кинетикаға айтылғандарға қоса кванттық сұйықтардағы тасымалдау үрдістерінің
теориясы және де фазалық ауысулар да жатады.
Физикалық кинетикада тепе-теңсіз үрдістердегі (процестердегі) релакциялар
уақытының едәуір айырмашылығы пайдаланылады. Мысалы, бөлшектерден
немесе квазибөлшектерден құралған газ үшін соқтығысулар аралығындағы еркін
жол уақыты соқтығысу уақытынан әлдеқайда (∆t) ұзақ болады.
Егер еркін жол ұзындығының (l) жүйеге тән өлшемдеріне (L) қатынасы (яғни
Кнудсен саны l/L) өте аз болмаса, физикалық кинетика сиретілген газдардағы
тасымалдау құбылысын зерттеуге мүмкіндік береді.
КИНЕТИКАЛЫҚ ЭНЕРГИЯ – механикалық жүйе нүктелерінің қозғалыс
жылдамдығы бойынша анықталатын энергия. Материалдық нүктенің кинетикалық
энергиясы) (Т) оның массасы (m) мен жылдамдығының (υ) квадратының
көбейтіндісінің жартысына тең, яғни Т = mυ²/2.
Механикалық жүйенің кинетикалық
энергиясы сол жүйе құрамындағы нүктелердің
кинетикалық энергияларының қосындысына
тең: T = Σm
k
ݒ
ଶ
/2
. Кинетикалық энергияны T
=
Mݒ
ଶ
/2+T
c
түрінде де өрнектеуге болады,
мұндағы М – бүкіл жүйенің массасы, υ
c
– масса орталығының жылдамдығы, Т
с
–
жүйенің массалар орталығы маңындағы
қозғалысының кинетикалық энергиясы.
Ілгерілемелі қозғалыс жасайтын қатты дененің
кинетикалық энергиясы массасы сол дененің
бүкіл массасына тең, материалдық нүктенің
кинетикалық энергиясына тең.
Жарық жылдамдығымен (с) шамалас
ш а п ш а ң д ы қ п е н қ о з ғ а л ғ а н д е н е н і ң
кинетиекалық энергиясы:
ܶ ൌ
݉
ܿ
ଶ
ඥͳ െ ߭
ଶ
Ȁܿ
ଶ
െ ݉
ܿ
ଶ
,
мұндағы m
0
– нүктенің тыныштықтағы массасы,
с – жарықтың вакуумдағы жылдамдығы, (
m
0
c
2
– нүктенің тыныштықтағы энергиясы). Дене
Кинетикалық энергияның потенциал-
дық энергияға түрленуі. Қозғалып ке-
ле жатқан арба ілгішімен сөредегі
жүкке байлаулы жіптің тұзағын іліп
әкетіп жүкті жоғары көтеріп барып
тоқтайды.
КАВИТАЦИЯ – КЮРИ НҮКТЕСІ
480
481
к
178
∑
төменгі жылдамдықпен қозғалғанда (υ<<с) оның кинетикалық энергиясы (Т) m
0
υ
2
/2
формуласы бойынша есептеледі.
Кез келген материалдық нысан (объект) қозғалғанда, ол кинетикалық энергияға
ие. Газ молекулаларының әрқашан кинетикалық энергиясы болады, оған себеп ол
молекулалар үздіксіз қозғалыста болады. Молекулалардың орташа кинетикалық
энергиясының өлшеуіші газ температурасы болып табылады, әлгі молекулалар
қаншалықты тез қозғалатын болса, температура да соншалықты жоғары болады.
Газ қысымы да молекулалардың кинетикалық энергиясына тәуелді, ол
энергия газдың қозғалыс үрдісі (процесі) кезінде өзі орналасқан резервуардың
қабырғаларымен соқтығысатын молекулаларының санымен және оның
энергиясымен анықталады.
КИРХГОФ ЕРЕЖЕЛЕРІ – тұрақты немесе
квазитұрақты токтың тармақталған тізбегіндегі ток
пен кернеуге арналған қатынастарды тұжырымдайтын
ережелер. Бұл ережелерді 1847 жылы неміс физигі
Густав
Кирхгоф (1824 – 1887) ұсынған. Б і р і н ш і е р
е ж е (а-сызба) зарядтың сақталу заңынан туындаған,
ол былай тұжырымдалады: бір нүктеде тоғысқан
өткізгіштердегі токтардың (І
k
) алгебралық қосындысы
нөлге тең, яғни
ܫ
ൌ Ͳ
ୀଵ
І
k
=
0, мұндағы l – түйінде (нүктеде)
тоғысқан өткізгіштердің саны. Тармақталған тізбектің
кем дегенде үш өткізгіш тоғысатын кез келген нүктесі
т ү й і н деп аталған. Түйінге кіретін токтың бағыты
оң деп, ал одан шығатын токтың бағыты теріс деп
саналады. Е к і н ш і е р е ж е (б – сызба) өткізгіштердің
тармақталған тізбегінің (k учаскесіндегі кедергісі – R
k
)
кез келген тәуелсіз тұйықталған контурының жеке бөліктеріндегі кернеулердің
түсулерінің (
І
k
R
k
) алгебралық қосындысы, осы контурдағы электр қозғаушы
күштердің (
ࣟ
k
) алгебралық қосындысына тең:
݉
ܴൌͳ
l
k
R
k
=
݉
ܴൌͳ
ࣟ
k
мұндағы m – тұйық контурдағы жеке бөліктердің саны (сызбада m = 3,
ࣟ
2
= 0).
Егер токтың бағыты контуры сағат тілінің жүрісінің бағытымен айналатын болса,
ал электр қозғаушы күші (ЭҚК) осы айналу бағыты бойынша потенциалды
арттыратын болса, токтардың және электр қозғаушы күштің (ЭҚК) бағыттары
оң деп есептеледі, қарама-қарсы бағыттар кезінде токтар мен ЭҚК теріс болып
есептеледі.
Кирхгофтың ережесі тұйық тізбектің әртүрлі учаскелеріне Ом заңын қолдану
нәтижесінде шығады. Бұл ереже күрделі электр тізбегін есептеуге мүмкіндік береді,
