11
Жазбаша аудармада аудармашы оратормен тіл қатысып, ештеңе сұрай
алмайды (мысалы: түсінбеген сөз, термин не ақпарат).
Жазбаша аудармаға түпнұсқадағы мәтіннің жазбаша түрдегі аудармасы
жатады. Аударушы мәтінге және оның үзінділеріне бірнеше рет қайта оралып,
керек болса түзеп, негізгі нұсқамен салыстырып, рецепторға автордың идеясын
жеткізуге тырысады.
Сұрақнама:
1) Ауызша аударманың жазбаша аудармадан айырмашылығы қандай?
2) Аударма баламасын дұрыс тауып алу үшін қандай факторларды
қолданамыз?
3) Жазбаша аудармасының принциптерін қолданып отырып оқытушы
ұсынған қайырманы аударыңыздар. Аудармаға анализ жасаңыздар.
1.4 Ауызша және жазбаша аудару арасындағы айырмашылықтар.
Парақтан аудару
Ауызша және жазбаша аударма арасында уақыт басты рөл атқарады. Жазба
аудармасында аударма үрдісі қатаң қарқындық шектеулермен шектелмеген.
Аудармашы кез келген уақытта аударманы тоқтата алады, аударылған
бөлімшеге қайта орала алады, аударманың әр бөліміне ойналуға қосалқы уақыт
жұмсай алады, сөздіктер мен сұрау анықтамаларға жүгіне алады және
мамандардан көмек, кеңес ала алады және т.б. Бұл күрделі аудармалы
мәселелерді шешуге мүмкіндік жасайды, кез келген әдеби және ақпарат
мәтіннің аудармасын табысты шешуге мүмкіндік береді. Жазба аудармасында
деңгейдің баламасы қажет. Ал ауызша аудармасында аудармашының іс-әрекеті
шешен сөзінің жылдамдығымен, қатаң тәртіппен сақталады немесе ол
тоқтағаннан кейін оратормен бір уақытта аударма беруін қажет етеді. Сонымен
бірге, аудармашының ойлануға уақыты қалмайды, тәсілдердің көбеюіне және
анықтамалық әдебиетке аударуға уақыты да жетпейді. Кейде аудармашыға
трансляциялық
бейімдендіруіне
элементтерін
кіргізуге
тура
келеді.
Жартыавтоматтық дағдылардың, тұрақты сәйкестік білімнің және дағдылардың
рөлі артады. ПЯ тез және нақты сөйлеген сөзді тез арада артикуляция жасауда
іскерліктері дамиды. Сонымен қоса, кейде аудармашыға өз элементтерін
қосады, аударған хабарламаның кейбір бөлімшелерін алып тастайды, мәтіннің
аудармасын қысқартады және қысады, аудармасымен және баламаның төменгі
деңгейімен қанағаттандырады. Әсіресе аз уақыт ішіндегі тез сөз сөйлеу іс-
әрекеті синхрон үрдісінде көптеген физикалық және психологиялық жүктерді
қажет етеді. Сондай-ақ, тікелей-аудармашы өз борышын толығымен тек 20-30
мин ішінде орындай алады. Сондықтан, синхрондық аударма жүзінде әр
бөлмені бірнеше аудармашы кезектен-кезек аудару қызметін атқарады.
Егер жазбаша, ауызша аударма ерекшеліктерін қарастырсақ, екі түрлі
аудармаларды іске асырғанда, аудармашы түпнұсқаның екі бірдей емес
бөлімдерімен жұмыс істейді. «Жазба аудармасында аудармашы түпнұсқаның
сөйлеген сөзін бірінен кейін бірін аударады, аудармашыда түпнұсқаның толық
12
мәтіні болады және әрбір аударған сөз мәтіннің бірлігі болып саналады».
Аудармашы бөлек айтқан сөзді мәтіннің мазмұнына сай аударады, ол, сонымен
бірге, мәтіннің бастапқы, соңғы бөлімдерінен қажетті қосымша ақпаратты іздей
алады және ой-логикасының дамуын қадағалайды, жеке бөлімінің дұрыс
байланысын зерттейді және т.б. Келесі аудармада аудармашы түпнұсқаның бір
немесе бірнеше бөлігімен операция жасайды.
Сонымен қоса, ауызша және жазбаша аудармалар қатысушылардың
тіларалық мінез-құлқы байланысына қатысты бөлінеді. Ереже бойынша, жазба
аудармасында
аудару
үрдісі
«кабинеттік
талаптарда»
өтеді
және
аудармашының қатынасушылармен тікелей және кері байланысы болмайды.
Аудармашы аудару үрдісінің некесіз шегінде түпнұсқаның авторымен немесе
аударманың қарауыту рецепторларымен танысуы мүмкін. Бұл жерде
тұлғааралық қатынстар рөл атқармайды, ал аудармашының дара объектісі
аударылатын мәтін болып табылады. Ал тіларалық қатынас үрдісінің
аяқталуынан кейін аударма сапасына баға беріледі.
Түпнұсқаны қабылдаудың және аударма мәтінін құраудың жазбаша немесе
ауызша нысаны жазбаша және ауызша аудармаға сәйкес болады, алайда
олардың әрқайсысында бір жағдайларда басқа бір аударманың кейбір
элементтері қолданылуы мүмкін. Жазбаша аудармашы түпнұсқа мәтінін
магниттік таспаға жазылған күйінде алуға немесе өзінің аудармасын
машинсткаға не диктофонға жазғызуы мүмкін. Қандай жағдайда болмасын
аударма жазбаша болып қала береді, өйткені түпнұсқа және аударма мәтіндері
жазылған күйлерінде сақталады, оларды көп рет қарастыруға, салыстыруға
және рецепторға бергенге дейін аудармаға қажетті түзетулер енгізуге болады.
Ауызша аудармашы аударма басталғанға дейін ауызша сөйленетін мәтінді
алдын ала алып, оны синхрондық немесе ілеспелі аударма барысында көмекші
құрал ретінде қолдануына болады. Ауызша аудармада жазбаша мәтінді
қолданудың ерекше түрі болып «қағаздан аудару», яғни аудармашы
рецепторларға жазбаша түпнұсқаны қандай да болсын ауызша сөйлеуге
қатыссыз, яғни оратордың сөзін айту барысында емес ауызша аударған түрі
табылады. Бұл жерде ауызша аударманың негізгі белгісі сақталады: аударманы
рецепторларға көрсеткенге дейін мәтінмен салыстыруға және түзетуге
мүмкіндіктің болмауы.
Ал аудармасында аудармашы қатынасушылардың түйісу сөйлеу
барысында жұмыс істейді, әсіресе, кері байланыстағы тіларалық қатынастағы
бір адаммен немесе бірнеше қатысушылармен тығыз жұмыс істей алады.
Аудармашы амалсыздан ауызекі сөйлеуді дұрысына қарай, шапшаңдығына,
оратордың сөйлеген сөзіне қарай, оның айту мәдениетіне, үлгісіне қарай
қабылдауы керек және ұсынушы мен тыңдаушы арасындағы бір-бірін түсіну
қатынасын қамтамасыз ету керек. Бұл қиыншылықтарды жеңу үшін
түпнұсқаның мәтінін жарыққа шығару барысында пәннің білімі негізінде және
әңгіменің мақсатын білуде, алдыңғы кезеңін талқылауда аудармашының
қатысумен байланысты. Оның рецепторымен таныс болуына, олардың сұрақты
түсінушілігімен, өздеріне үйреншікті дәлелдеуі мен ойларын тұжырымды етіп
дәлелдеуі керек. Кейде оратормен бұрыс қатынаста одан керекті жерді сұрап
Достарыңызбен бөлісу: |
