2-китап indd

жүктеу 2,63 Mb.

Pdf просмотр

бет	32/196
Дата	20.10.2023
өлшемі	2,63 Mb.
	#43915

1 ... 28 29 30 31 32 33 34 35 ... 196

68840cb3f30ffba49b4a0b6e74baf6a5

«ұлтаралық қатынас құралы» немесе «ұлтаралық тіл»
«қостілділікке» , одан кейін «екінші ана тілі», «екі бірдей ана тілі»

мемлекеттік тіл үшін
соңғы да соны серпіліс енді басталу керек. Бұл –
тарихтың әрбір халыққа сирек сыйлайтын бақыты мен шапағаты. Осы
мүмкіншілікті дұрыс пайдалана алмаған халық мықтап ұтылады.
Мемлекеттік тілдің жеке-дара болғанын аңсадық. Бұл ұлттық
сананың өсуінен туған өскелең талап еді. Оған да қолымыз жетті. Біз
орыс тілінің балама болып, мемлекет тілімен қабаттасуын қаламадық. Ол
да заңды еді. Өйткені біз бұл тілден қағажуды көп көрдік. Оның игілікті
әсері деп жүргенімізде өз тіліміздің қоғамдық өмірден тым алыстап
кеткенін кеш болса да енді сезіне бастадық
Орыс тілін бұрынғы одаққа ортақ мемлекет тілі етуге қарсы тұрған
Ленин де, барлық тілдерді қамшыра илеп, алдымен аймақтық, одан
соң тұтас бір тілге айналдыруды армандаған Сталин де, орыс тіліне
барлық елді түгел көшіру арқылы коммунизмді тезірек орнатқысы
келген Хрущев та
«ұлтаралық қатынас құралы»
немесе
«ұлтаралық
тіл»
деген терминді қолданған емес. Бұл басқа аз санды халықтарды
кеңес дәуірінде орыстандыру саясатымен қатты шұғылданған бір
топ ғалымдардың ойлап тапқан жаңа термині болатын. Ол барып
«қостілділікке»
, одан кейін
«екінші ана тілі», «екі бірдей ана тілі»
деген ұғымдармен жалғасып, әбден сіңіп, қауашағымызда қалыптасып
алған қасаң қағидаға айналды. Міне, бұл терминдердің мазмұнын енді
ғана терең түсіне бастадық. «Қостілділік» деген ұғым бүгінгі таңда
өзінің классикалық мәнінен мүлдем басқаша әлеуметтік мазмұнға ие
болған құбылыс. Екі ұлт арасында болуға тиісті екі жақты, құстың қос
қанатындай қостілділік, кейбір туыстас ұлттар тілдерінде болмаса, қазақ
пен орыс тілдері арасында болған емес, оның жақын жылдарда болуы
да неғайбыл. Сондықтан, бұл құбылыстарды тіл саясатына, Тіл туралы
заңға айналдырудың еш реті жоқ.
Жеке адамдардың, қоғамдық, этностық топтардың өзара тілдік
қарым-қатынасын ешбір заң реттей алмайды, оны реттеудің де қажеті
жоқ. Сол сияқты Қазақстанда тұратын халықтар өкілдерінің өзара тіл
арқылы араласуына орыс тілін ортақ құрал етіп заңдастырмаса да,
олардың өздері-ақ бір-бірімен тіл табыса алады. Осыған орай ұлы
гуманист академик А.Д.Сахаровтың мына бір пікірін ескерте кеткіміз

83
келеді. «...я не согласен с тем, что в ряде республик он (русский
язык – Ә.Қ.) выбирался языком межнационального общения. Это –
предмет не Конституций, а сама жизнь – в каждой деревне по-своему»
(«Комсомольская правда» 16.12.1989).
Орыс тілін Конституциямызға ұлтаралық тіл ретінде
қабылдағанымызда, біз оның әр кезде, әртүрлі тілдік ортада өзгеріп
тұратын ерекшелігін емес, көп ұлтты Қазақстан жағдайында ұзақтан
бері атқарып келе жатқан тарихи миссиясын, дәстүрге айналған
қоғамдық-мәдени қызметін көз алдымзға елестетеміз. Бұл дәстүрді
бірден қиып тастау мүмкін емес, ол әлі де өз жалғасын таба бермекші.
Сондықтан да орыс тілінің «Ұлтаралық» деген мәртебесінен
(статусынан) шошына берудің реті жоқ. Мәселе оның мемлкеттік
тілмен қарым-қатынасын дұрыс анықтап, заңдастырылуына және сол
ретте жүзеге асырылуында. Бұл республика жұртшылығының өзіне
байланысты. Ал Конституция қабылданғаннан кейін кейбір басшы,
зиялылардың ел алдына шығып алып: «Ал енді мен Конституцияда
көрсетілген ұлтаралық тілде сөйлеймін...!» деп баяғы ескі әніне
басуына қоғам өз сөзін айтуға тиісті. Бұл – мемлекеттік тілді
құрметтемеу болып саналады.
Міне, қазақ тілінің мемелекеттік мәртебесін алған, ресми
түрде паш еткен Қазақстан Республикасы Конституциясының
рухына сәйкестендірілетін Тіл заңына ғалымдардың шұқшия қарап,
оның әрбір сөзіне мән беріп талап-тілектерін ашық айтып, ағынан
жарылуында осындай сыр бар.
«Ана тілі», 1993. 18 ақпан.

жүктеу 2,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 28 29 30 31 32 33 34 35 ... 196