А. Т. Оралова, Н. К. Цой, Ю. Д. Обухов, А. М. Суимбаева, А. Ж. Ауелбекова

Дәстүрлі және дәстүрлі емес энергия көздері. Энергияның

жүктеу 1,39 Mb.

Pdf просмотр

бет	53/72
Дата	15.09.2023
өлшемі	1,39 Mb.
	#43403

1 ... 49 50 51 52 53 54 55 56 ... 72

УП Экология 1 болим каз

7.3 Дәстүрлі және дәстүрлі емес энергия көздері. Энергияның
биосферадағы процесс ретінде адаммен өндірілуі
Қазіргі уақытта энергетикалық мұқтаждық энергиялық ресурстардың
үш түрі арқылы қамтамасыз етіледі: органикалық отын, су және атом
ядросы. Су энергиясы және атом энергиясы адамзатпен олардың электр
энергиясына айналуынан кейін қолданылады. Сонда органикалық отында
қорытылатын үлкен энергия мөлшері жылу энергиясы ретінде
қолданылады және тек жартысы ғана электр энергиясына ауысады.

Отынды жағу арқасында (ағаш және басқа биоресурстарды қосып
алғанда) қазіргі уақытта шамамен 90% энергия өндіріледі. Электр
энергиясы өндірісінде жылу көздері 80...85% дейін төмендейді. Көмірге
қарама-қарсы заңдылық тән: жалпы энергиялық баланстың 22% кезінде ол
электрлік энергияны алуда негізгі болып табылады (52%).
Ғаламдық масштабта гидроресурстар 5...6% электрлік энергияны
алуды қамтамасыз етеді, атом энергетикасы 17...18% электрлік энергияны,
ал кейбір мемлекеттерде ол энергетикалық баланста бірінші болады
(Францияда – 74%, Бельгия – 61%, Швеция – 45%).
100 жыл ішінде ғаламдық энергия пайдалану 14 есеге көтерілді.
Кезеңді түрде алғашқы энергиялық ресурстардың жалпы қосындысын
пайдалану шартты отын 380 млрд.т асты (>10
22
Дж). 1953 жылдан 1972
жылға дейін әр жылғы энергияны пайдалану өсімі жалпы ғаламдық өнім
өсіміне тең келді және 4,5%-ды құрады. 1950 жылдан 1985 жылдар
аралығында орташа есепке алғанда жан басына энергиялық ресурстарды
пайдалану екі еселенді және 68 ГДж/жыл жетті. Бұл дегеніміз, әлемдік
энергетика адам санына қарағанда екі есе тез өскенін білдіреді. Келесі 15
жылда жан басына энергияны пайдалану баяу өсіп отырды – 73 ГДж дейін
1999 ж. Әлемде энергияны жалпы пайдаланудың жыл сайынғы өсімі 1972
– 1999 жылдар кезеңі аралығында орташа 2% құрады, 1970 жж. 2.8% - дан
1980 жж. 1.8% және 2.1% дейін азайып отырды (1990 жж.).
Әлем мемлекеттерінің көбінде отын балансы құрылымы өзгерістерді
сезінді: егер бұрындары баланс құрылымында негізгі көлемді ағаш және
көмір алатын болса, XX ғ. аяғына қарай көмірсутегі отын түрі – мұнай
және газ болатын болды газ (65% дейін), одан басқа, гидроэнергетика мен
атом энергетикаларында елеулі енулер ерекшеленеді ( 9% дейін жалпы
қосқанда).
Кейбір
шаруашылық
мәні
басқа
энергетикалық
технологияларды қабылдайды. 1950 жылдан 1995 жылға дейін отынды
электрлік энергияға айналдыру 2 есеге өсті. Орташа жанға электрлік
энергия пайдалану 2400кВт*с/жыл жетті. Бұның бәрі өндірісте
құрылымдық қозғалысқа және жүздеген миллион адам тұрмысына үлкен
әсер етті.
Ноосферадағы қолданылатын энергияның бір бөлімі жұмысты
өндіреді, басқа бөлімі термодинамиканың екінші заңына сәйкес
қамтамасыз етіледі және жылу ретінде бөлінеді. Әзірше техногенді

67
жылыту әсері үлкен емес – күн радиациясынан 25 мың есе аз. Алайда
үлкен қалаларда техногенді жылу күн сәулесінің бөлуінен 5% құрайды.
Басты себеп – тұрғын үйлерді және өндіріс ұйымдарын жылыту. Кей
ғалымдардың айтулары бойынша, энергияны өндіруді жылына 5% - дан
10% дейін өсіру, 100...200 жылдан кейін техногенді жылу Жер
қыртысының радиационды баланс өлшемімен шамалас болуына әкеліп
соғады. Бұл кезде климаттың үлкен өзгерісі орын алады.
Көмір, мұнай және газдың пайда болу жерлері ондаған жылдар ерте
туындайды. Нәтижесінде көміртегі қайтадан оттегімен қосылады және
көмірқышқыл газы құрамына кіреді. Жыл сайынғы көмір және мұнайды
пайдалану атмосфераға 9х10
9
т СО
2
қосады. Осы бетпен 50 жылдан кейін
СО
2
құрамы екі еселенеді және жер қыртысының температурасы булану
әсеріне байланысты 4°С көтерілуі мүмкін. Техногенді булану газдарына

метан, азот оксиді, фреондар, озон және т.б. жатады.
Булану әсері нәтижесінде Антарктика және Арктика мұздарының еруі
мүмкін, теңіз маңайын су басу және басқа жағымды, жағымсыз әсерлер.
Өте шапшаң процестер жылдамдығының ауқымды әсері атмосфераға
климатты бірқалыпты қылу мақсатымен қиын мәселелерді қояды.
Дәстүрлі емес энергия көздерін пайдалану отын саласының қоршаған
ортаға кері әсерін төмендетуі мүмкін: күн, геотермальді, жел, теңіз,
сутегілік, биологиялық. Энергияның басқа көздері туралы 12 бөлімінде
толығырақ айтылған.

жүктеу 1,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 49 50 51 52 53 54 55 56 ... 72