Функциональная грамотность важнейшее условие повышения качества образования

жүктеу 12,08 Mb.

Pdf просмотр

бет	33/271
Дата	10.04.2023
өлшемі	12,08 Mb.
	#42092

1 ... 29 30 31 32 33 34 35 36 ... 271

Қолдaнылғaн әдебиеттер:
1.
Қaзaқстaн Республикaсының Президентi – Елбaсы Н.Ә.Нaзaрбaевтың «Әлеуметтiк-
экономикaлық жaңғырту – Қaзaқстaн дaмуының бaсты бaғыты» aтты Қaзaқстaн хaлқынa Жолдaуы
2012 ж.
2.
Оқушылaрдың функционaлдық сaуaттылығын дaмыту жөнiндегi 20122016 жылдaрғaaрнaлғaн
ұлттық iс-қимыл жоспaры /Қaзaқстaн Республикaсы Үкiметiнiң 2012 ж. 25.06 №832 Қaулысымен
бекiтiлген.
3.
КултумaновaA.Ж. Междунaродное исследовaние РISA: функционaльнaя грaмотность
школьников //«Оқу әдебиеттерiн әзiрлеу, сaрaптaмa, aпробaция, мониторинг жүргiзу және бaсып
шығaру жүйесiн ғылыми-әдiстемелiк қaмтaмaсыз етудi жaңғырту» aтты Хaлықaрaлық ғылыми-
прaктикaлық конференцияның мaтериaлдaры. – Aстaнa, 2013
4.
Нұрaхметов Н.Н. Нәтижелi бiлiм беру үшiн функционaлдық сaуaттылықтaр жүйесiн
қaлыптaстыру мәселесi //Қaзaқстaн Республикaсы химия және биология мұғaлiмдерiнiң съезiнiң
мaтериaлдaры.

Абдраева А.Т., Ақбалта К.Қ
«№97 гимназия» КММ, Қарағанды қаласы

ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТ САБАҚТАРЫНДА ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫНЫҢ ТИІМДІЛГІ

Функционалдық сауаттылық туралы бүгін көбірек айтылып жатыр. Егер бұрын бастауыш
сынып оқушысының жетістігінің негізгі көрсеткіштерінің бірі оның оқу жылдамдығы болса, қазір
мұғалімдер оқу сапасы, оның мағынасы сияқты параметрлерді басшылыққа алады. Мұның бәрі
функционалдық сауаттылыққа тікелей байланысты. Функционалдық сауаттылықтың негізгі
құрамдас бөлігі ретінде: математикалық, оқу, жаратылыстану-ғылыми, қаржылық сауаттылық,
жаһандық құзыреттер және креативті ойлау болып бөлінеді. Әр компоненттің негізгі сипаттамасы-
әр түрлі мәселелерді шеше отырып, сыртқы әлеммен әрекет ету және өзара әрекеттесу қабілетін
айқындайды.
Бүгінгі таңда оқулықтардың көп бөлігі балаларды нақты ақпаратқа сүйене отырып,
мәселелерді шешуге үйретеді. Бірақ қарапайым өмірде кез-келген мәтінде мәлім емес басқа да
деңгейлер бар. Мысалы, театрға билетті қарастырған кезде, ең алдымен, спектакльдің уақыты көзге
түседі. Театрдың мекен – жайы. Бұлардың бәрі айқын ақпарат. Бірақ біз оны шығарған кезде,
уақытында болу үшін үйден нешеде шығу керектігін анықтаймыз. Бұл оқырман үшін анық емес
ақпарат. Тағы бір мысал – кәдімгі мәтін, курсив немесе қалың мәтін, графиктер, диаграммалар,
кестелер бар туристік кітапша. Сіз оны мұқият оқи аласыз немесе мақсатыңызға назар аудара
аласыз, нақты ақпаратты ала аласыз. Мысалы, мұражай билеттерінің бағасы, олардың орналасқан
жеріне байланысты мұражайларға барудың бірнеше жолдары және т.б.
Функционалдық сауаттылықтың негізгі құрамдастары адамның қазіргі қоғамда әрекет ету, белгілі
бір білімді, іскерлікті және құзыреттілікті пайдалана отырып, әртүрлі міндеттерді (барынша кең
диапазонды) шешу қабілеті болып табылады. Функционалдық сауаттылықтың қалыптасуын бағалау
нақты өмірдің әртүрлі жағдайларында көрсете алатын оқушылардың іс-әрекетінің, мінез-құлқының
белгілі бір стратегияларын бағалау арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.
Оқуда сәтті болу үшін бала ең алдымен ақпаратпен жұмыс істей білуі керек: оны табу, қажет
нәрсені қажетсізден ажырату, фактілерді тексеру, талдау, жалпылау және ең бастысы – өз
тәжірибесінде қолдану. Мұндай дағды тек қазақ тілі мен әдебиетті оқу аясында ғана емес, әр пән
бойынша қалыптасады. Ақпаратты түсіну және болашақта не қажет екенін түсіну мектеп пәндерінің
әрқайсысында маңызды: тарих, жаратылыстану, математика тағы басқа.
Функционалдық сауаттылықты қазақ тілі сабақтарында оқушылардың әртүрлі
құзыреттіліктерін дамытуға ықпал ететін әдістемелік ұғым ретінде қарастырайық. Қазақ тілі
сабақтарында функционалдық сауаттылықтың бірнеше негізгі түрлері бөлінеді:
- сөйлеу әрекетінің барлық түрлерін еркін меңгеруді көздейтін коммуникативтік сауаттылық;
өзгенің ауызша және жазбаша тілін уақты өте келе түсіну қабілеті; өз ойын ауызша және жазбаша
тілде өз бетінше білдіру;

70
- ақпараттық сауаттылық-оқулықтарда және анықтамалық әдебиеттерде ақпаратты іздеу,
ғаламтордан және оқу мазмұнының ықшам дискілерінен, сондай-ақ басқа да көздерден ақпарат алу,
ақпаратты өңдеу және жүйелеу және оны әртүрлі тәсілдермен ұсыну мүмкіндігі;
- белсенділік сауаттылығы-бұл ұйымдастырушылық дағдылардың көрінісі, атап айтқанда іс-
әрекеттің мақсатын ауызша тұжырымдау, жоспарлау және қажет болған жағдайда оны өзгерту, осы
өзгерістерді ауызша дәлелдеу, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі бағалау, өзін-өзі түзету.
Бірқатар зерттеулер оқушылардың ауызша және жазбаша сөйлеу қабілеті жеткіліксіз
дамығанын көрсетеді. Себебі байланыс саласындағы функционалдық сауаттылық ерекше
алаңдаушылық тудырады. Сондықтан ол әртүрлі мектеп пәндерін оқытуда қалыптасады. Бір ғана
қазақ тілін үйрену кезінде функционалдық сауаттылықты қалыптастыру сөйлеу әрекетінің барлық
түрлерін еркін меңгеруді білдіреді: оқу, жазу, тыңдау және сөйлеу. Функционалдық сауаттылықты
қалыптастыру, оқушылардың сөйлеу әрекетін жетілдіру қазақ тілінің құрылымы және оны қарым-
қатынастың әртүрлі жағдайларында қолдану ерекшеліктері туралы білім негізінде құрылады. Оқу
процесі тілді талдау дағдыларын қалыптастыруға, тілдік құбылыстар мен фактілерді жіктеуге ғана
емес. Сонымен қатар сөйлеу мәдениетін тәрбиелеуге, оқудың әртүрлі түрлерін қолдану, мәтіндерді
ақпараттық өңдеу, ақпаратты іздеудің әртүрлі формалары және оны сөйлеудің жағдайына сәйкес
берудің әртүрлі тәсілдері сияқты өмірлік маңызды дағдыларды қалыптастыруға бағытталған. Әдеби
тілдің нормалары мен қарым-қатынастың этикалық нормалары.
Функционалдық сауаттылықты қалыптастырудағы базалық қабілет-мектеп түлектері қазіргі
жағдайда меңгеруі тиіс ең маңыздыларының бірі ретінде мәтінді түсіну қабілеті: мәтінді түсінудің
маңызды тәсілдерінің мәдени үлгілерін меңгеру, мәтіннің жалпы мағынасын, авторлық позицияны
түсіну; автордың позициясы мен кейіпкердің позициясын ажырату; мәтіннің логикалық құрылымын
түсіну.
Оқу үрдісіндегі мәтіндерді қоса алғанда, біз бірінші кезекте ескеретін әдістемелік
факторларға мыналарды жатқызамыз: мәтіндік материалды іріктеу критерийлері; мәтінді сабаққа
енгізу жағынан орынды жұмыстардың түрлері; мәтінге сүйену мүмкіндіктерін пайдалана отырып
сабақты ұйымдастыру.
Қазақ тілі сабақтарында функционалдық сауаттылықты қалыптастыру коммуникативтік
құзыреттілікті дамытуды ғана емес, тілдік және лингвистикалық құзыреттілікті дамытуды да
білдіреді. Осылайша, тілдік құзыреттілік тіл жүйесін білуді, тіл сезімін дамытуды және
орфографиялық, пунктуациялық сауаттылықты қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Ал
лингвистикалық құзіреттілік тіл туралы дүниетанымды қалыптастыруға, оның тарихын зерттеуге,
сондай-ақ лингвистер мен мәдениеттанушылардың еңбектерін дамытуға бағытталған. Тапсырма
түрлері нәтижелі болуы керек. Тілдік құзіреттілікті дамыту кезінде бұл сөздер мен формаларды
талдау, бір құбылысты екіншісімен салыстыру, диаграммалар мен кестелер құру, диаграммалар мен
кестелер негізінде мәтін құру болуы мүмкін. Сөздікпен жұмыс, мәдени ескерткіштерге үндеу, тіл
туралы мәлімдемелер, әртүрлі тілдердегі құбылыстарды салыстыру – мұның бәрі оқушылардың
лингвистикалық құзіреттілігін дамытуға бағытталған.
Функционалдық сауаттылықты қалыптастырудың арқасында мектепте қазақ тілін оқыту әр
түрлі білім беру мекемелерінде оқуды одан әрі жалғастыруға қабілетті адамның жалпы мәдени
деңгейін қамтамасыз етуі тиіс.
Функционалды сауаттылық қазіргі қоғамдағы жеке тұлғаның жетістігімен байланысты
әлеуметтік-экономикалық терминге айналады. Ал сауаттылық оқу орындарының қызметімен
байланысты академиялық терминге айналады. Оқу және жазу-сауаттылықтың негізгі дағдылары.
Мектепте оқу мен жазуды үйрену академиялық мақсаттармен шектелмейді, оған күнделікті өмір
мен жұмысқа байланысты функционалды және операциялық мақсаттар кіруі керек. Біртіндеп оқыту
түрлі салаларда сауаттылықты қалыптастыруға байланысты міндеттерді қоятын болады. Жаңа
ғасырда «жаңа сауаттылық» көптеген дағдылардың немесе көптеген сауаттылықтың жиынтығы
ретінде ғылыми және педагогикалық парадигмада өз орны бар.

жүктеу 12,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 29 30 31 32 33 34 35 36 ... 271