Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі м. Ж. Еркебаев, Қ. С. Құлажанов, Д. Б. Тəттібаева, А. Ы. Мəуленов

54
алып келеді. Альготоксиндер су экожүйесінде жинақталады, 
кейде трансформацияға ұшырайды, соған қарамастан өзінің 
уыттылығын сақтайды. Альготоксиндерді жинақтау жəне тасы-
малдау тізбегінің келесі звеносы балықтар жəне моллюскалар, 
содан кейін жылықанды құрлық жануарлары жəне адамдар бо-
лып табылады. Суаттарда шөпқоректілердің (үй жануарлары) 
асқорыту жолдарына фитопланктон жəне судың түсуі салдары-
нан улану жағдайлары орын алған. Сумен жабдықтау техникалық 
жабдықтарының альготоксинмен улануы айтарлықтай қауіп 
тудырады. Адам судың «гүлденуі» мерзімінде шомылса улануы 
мүмкін. Бұл құбылыстардың ауқымы айтарлықтай үлкен болуы 
мүмкін, себебі судың гүлденуі уақытында көкжасыл балдырлардың 
биосалмағы жəне (100-200 г/л-ден көп) жəне саны (1 л-ге миллион 
жасушадан келеді) едəуір ұлғаяды.
Көкжасыл балдырлар анатоксин, неосакситоксин, сакситок-
син, микроцистин, L-лейцин жəне R-аргинин (LR деп аталатын 
токсин) сияқты уытты қосылыстардың қатысуы нəтижесінде уыт-
ты қасиеттерге ие болады. Соңғы токсиндер өте қауіпті, оларды 
кейде əдебиеттерде жылдам өлім факторы деп атайды. Көкжасыл 
балдырлармен улану бірнеше клиникалық түрде, соның ішінде 
асқазан-ішек, тері-аллергиялық, бұлшықет жəне аралас түрде өтуі 
мүмкін. Су жүргізетін желіге көкжасыл балдырлар түскен жағдайда 
дизентерия немесе холера тəріздес аурулар түрі бойынша жүретін 
эпидемиялық уытты гастроэнтриттің ошақтары орын алуы мүмкін. 
Негізгі симптомдары: жүрек айну, асқазандағы ауру, ішек спазмасы, 
құсу, диарея, бас ауруы, бұлшықет жəне буындардағы аурулар. Тері-
аллергиялық улану түрінде дерматит, қышу, көз кілегейінің ісінуі 
жəне гиперемиясы (конъюнктивиттер), бронх демікпесі бойынша 
тыныс алу жолдарының реакциялары орын алуы мүмкін.
Балықтың көкжасыл балдырлары (шортан балық, көксерке, лақа 
балық, алабұға жəне т.б.) жұққан тағамды тұтынғаннан дамитын «юк-
сов-сартлан ауруын» ерекше түрі ретінде бөледі. Аурудың басталуы-
на итермелейтін факторларға физикалық жүктеме жəне салқындауды 
жатқызады. Интоксикация балықты тағамға пайдаланғаннан кейін 
10-72 сағаттан кейін дамиды, ал жылумен өңдеу уыттылығын 
төмендетпейді. Аз қозғалыста күшейетін аяқ, қол бұлшықеттерінде, 
бел, кеуде клеткасында жедел аурулар пайда болады. Тері циа-
нозы, ауыз қуысының құрғауы, кейде құсу байқалады. Тыныс алу 
мускулатурасының салдануы нəтижесінде өрбитін асфиксия қауіп 

55
төндіреді. Ауру ұстамасы 3-тен 4 тəулікке дейін созылады. Аурудың 
қайта өршуі (рецидивтер) мүмкін.
Уланудың алдын алу үшін суды ұзақ қайнату, оны активтендірілген 
көмір арқылы сүзгіден өткізу, су жүргізетін станцияларда озон-
дау ұсынылады. Судың альготксиндермен ластануының негізгі 
көрсеткіші – өткір балық иісі болып табылады. Мұндай суаттың 
балығын қолдану қауіпті. Алдын алу іс-шаралары жүйесінде судың 
сапасын тұрақты гидробиологиялық бақылау жұмыстары алдыңғы 
орынды алады.

жүктеу 1,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: