s = 0 for i in range(11, 21)

99
Python
тілінде программалауда 
else
цикл басқару 
нұсқаулығын қандай жағдайда қолдануға болады?
Else циклін басқару
4.6
Вreak
пен 
сontinue
цикл басқару нұсқаулықтарын программа 
жазуда қолдана білу қаншалықты маңызды?
Шарт тексеру операторының 
else
командасы қандай қызмет 
атқарады? Есіңе түсір. 
Өткен тақырыптарда 
break
пен 
сontinue
цикл нұсқаулықтарын 
циклдің екі түрінде қолдану жолдарымен таныстық. Бұл нұсқау-
лықтарды циклдің ішінде шарт тексеру операторымен бірге қолдан-
дық. Осындай нұсқаулықтың тағы бірі – 
else
цикл басқару нұсқау-
лығы. 
Еlse
нұсқаулығының алдыңғы екеуінен айырмашылығы – 
for
және 
while
циклдерінің сыртында орналасады. 
Еlse
нұсқау-
лығы цикл барлық қадамды толық орындап, қалыпты жағдайда өз 
жұмысын аяқтағанын немесе 
break
арқылы бірден тоқтағанын көр-
сетеді. 
Еlse
нұсқаулығы цикл тек 
break
-ті пайдаланбай, өз жұмысын 
қалыпты аяқтағанда ғана орындалады.
1-схема. 
for
циклінің толық 
құрылымы 
2-схема. 
while
циклінің толық 
құрылымы 
for i in range (k, n, x):
<1-оператор не өрнек>
<2-оператор не өрнек>
...
< n 
–
оператор не өрнек>
else:
< оператор не өрнек>
while < шарт>:
<1-оператор не өрнек>
<2-оператор не өрнек>
...
< n 
–
оператор не өрнек>
else:
< оператор не өрнек>
1-схемада
for
циклінің толық құрылымы берілген. Егер цикл 
денесінде 
break
нұсқаулығы болмаса, онда цикл өз жұмысында бар-
лық қадамды толық аяқтайды. Содан кейін ғана 
еlse
блогындағы 
оператор не өрнекті орындайды. Ал енді 
2-схемадағы
while
циклінің 
әйтпесе – иначе – else
цикл денесі – тело цикла – loop body
IV бөлім Python тілінде алгоритмдерді программалау
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.COM
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

100
толық құрылымына назар 
аударайық. Бұл цикл жұмы-
сын цикл шартын тексеруден 
бастайды. Егер шарт «ақиқат» 
болса, онда цикл жұмысын 
жалғастырады. Ал егер шарт 
«жалған» болса, онда 
еlse
бло-
гындағы командалар орын-
далып барып, цикл операторы 
3-схема. 
while
циклінің алгоритмдік 
блок-схемасы
1-сурет. 
Программа коды 
2-сурет. 
Программа нәтижесі
Pithon 3.7.4 (tags/v3.7.4:e093591
Tipe "help" "copyright", "credi
>>>
=== RESTART: C:\Users\User\AppD
N=5
2
3
5
6
7
S= 23
>>>
Pithon 3.7.4 Shell
File Edit Format Run Options Wind
4.6.2.py - C:/Users/User/AppData/Local/Pro...
File Edit Format Run Options Window Help
Ln:6 Col:10
N=
int
(
input
 (
'N='
))
s=0
for
i 
in
range
(1,N+1):
x=
int
(
input
())
s+=x
if
x <0:
print
(
'
Tizbekte teris san bar
'
)
break
else
:
print
(
's='
,s)
Цикл
шарты
жоқ
иә
while
циклінің 
командалары
else
блогының
командалары
жұмысын аяқтайды. 
3-схема-
да
while
циклінің алгоритм-
дік блок-схемасы берілген. 
For
циклінің алгоритмдік блок-схемасы да 
осы құрылымға ұқсас болады. Циклдердің 
еlse
блогымен бірге қол-
данған жағдайдағы жұмысын түсіну үшін практикалық тапсырма-
лар қарастырайық.
1-практикалық тапсырма. 
Ұзындығы 
N
(1≤
N
≤20) бүтін сандар 
тізбегі берілген. Осы тізбек тек оң сандардан тұрса, онда тізбектің 
қосындысын, әйтпесе «Tizbekte teris san bar» жауабы экранға шыға-
тын программа құрастыр. 
1) Мысалы
Нәтиже
2) Мысалы
Нәтиже
N=5
2
3
5
6
7
S=23
N=5
2
3
5
4
-3
Tizbekte teris san bar
Түсініктеме.
Тапсырманың программасын құру үшін, 
for
циклін 
еlse
блогымен бірге қолданайық. Тізбек мүшелерін енгізуді цикл дене-
сіне орналастырамыз. Тапсырманың программа коды 
1-суретте
беріл-
ген. Программа коды орындалғанда
 2-суреттегі
нәтижені аламыз. 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.COM
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

101
2-практикалық тапсырма. 
Санның 
цифрларының құрамында 5-тен кіші цифр 
болмаса, онда мұндай санды «мықты сан» 
деп атайды. 
Х
натурал саны берілген. Осы 
сан «мықты сан» болса, онда «Ia», әйтпе-
се «Joq» жауаптарын экранға шығаратын 
программа құрастыр. 
Түсініктеме:
Тапсырманың программасын құру үшін, 
while
циклін 
еlse
блогымен бірге қолданамыз. Санның цифрларын қал-
дықты анықтау амалымен бөліп алып, 5-пен салыстырып шықсақ 
жеткілікті. Тапсырманың программа коды 
3-суретте
, нәтижесі 
4-суретте
берілген. 
 3-сурет. 
Программа коды 
4-сурет. 
Программа нәтижесі
1, 2-практикалық тапсырмалардың программа кодын талдаң-
дар 
(1, 3-суреттер)
. Екі программадағы 
еlse
блогының қыз-
метіне түсініктеме беріңдер.
For
циклінің алгоритмдік блок-схемасын құрып, оны ұсының-
дар. 
Вreak, сontinue, еlse 
цикл нұсқаулықтарының негізгі ұқсас-
тықтары мен айырмашылықтарын салыстыра отырып бағала. 
Бұл нұсқаулықтардың программа құрудағы маңызы қандай? 
Программа құруды қаншалықты жеңілдетеді? Ойыңды ортаға 
сал.
Мысалы
Нәтиже
59867
Ia
977479
Joq
Pithon 3.7.4 (tags/v3.7.4:e093591
Tipe "help" "copyright", 
"credi
>>>
=== RESTART: C:\Users\User\AppD
x=9584558875
Joq
>>>
Pithon 3.7.4 Shell
File Edit Format Run Options Wind
4.6.3.py - C:/Users/User/Ap...
File Edit Format Run Options Window Help
Ln:5 Col:10
N=
int
(
input
 (
'x='
))
k=s=0
while
x!=0:
k=x%10
x//=10
if
k < 5:
print
(
'Joq'
)
break
else
:
print
(
'Ia'
)
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.COM
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

102
Мысалы
Нәтиже
92576
Error
123456
21
Мысалы
Нәтиже
6
45 69 327 32.5 87 23
Index = 4
Мысалы
Нәтиже
uhuyhukgggff
bar
1-есеп. 
N
натурал саны бе-
рілген. Сол санның цифр-
ларының арасында «7» цифры 
болса, цикл жұмысын тоқта-
тып, «Error», әйтпесе санның 
цифрларының қосындысын 
экранға шығаратын програм-
ма құр. 
2-есеп. 
Латын әріптерінен 
құралған 
L
жол берілген. Осы 
жолда ´
k´
әрпі кездесе ме? 
Анықта. Егер іздеген әріп кез-
дессе, онда «bar», ал кездеспе-
се, «joq» жауабын экранға 
шығаратын программа құр.
3-есеп.
Ұзындығы 
N
(1≤
N
≤20)
бүтін сандар мен бір ғана бөл-
шек саннан тұратын тізбек 
берілген. Бөлшек сан кей жағ-
дайда тізбекте кездеспеуі де 
мүмкін. Осы тізбекте бөлшек болса, онда санның орнын, әйтпесе 
«joq» жауабын экранға шығаратын программа құр. Программа-
да деректер тігінен енгізіледі. 
Төменде берілген тақырып бойынша жоба жұмысын орында.
Жоба тақырыбы
Зерттеу сұрақтары мен бағыттары
Python 
программалау 
тілінде цикл-
дерді басқару
• Циклдің қызметі мен түрлері
• Циклдік алгоритмдермен жұмыс істеудің 
ерекшеліктері
• Циклдің басқару нұсқаулығын қолдану жолдары:
continue
,
 break, else
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.COM
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

103
Python
тілінде программа жұмысын біртіндеп тексеріп, 
қатесін қалай жөндеуге болады?
Алгоритмнің трассировкасы 
4.7
Программалау үшін алгоритмнің маңызы қандай?
Программада жіберген қателеріңді қалай анықтап, қалай 
жөндейсің? Тәжірибеңе сүйеніп әңгімеле.
Программа жолдарын біртіндеп орындаудың қажеттілігі неде?
Программа құрушы программалау тілінің операторлары мен 
оларды қолдану ерекшеліктерін қаншалықты жақсы білсе, сонша-
лықты қатесі аз болады. Дегенмен қанша жақсы біліп, тәжірибелі 
болса да, қате кетуі мүмкін. 
Кез келген программалау тілінде жазылған программаны дер 
кезінде реттеп, 
түзетуге 
(отладка) болады. Программалау тілінде қа-
телерді түзететін өз құралдары бар. Программалаушылар өз тілінде 
программада жіберілген қателерді 
багтар
(ағыл. 
bug
– қате), програм-
ма кодын түзетуді 
дебаггер
(ағыл. 
debugger
– түзетуші) деп атайды. 
Python
тілінде де қатені жөндеп, программаны түзететін, реттейтін 
өз құралдары бар.
Программалаушылар программа жазуда 3 түрлі қате жіберуі 
мүмкін. Олар:
1. Синтаксистік;
2. Программаның орындау уақытына байланысты;
3. Алгоритмдік қателер.
Программадағы қателермен жұмыс істеу кезінде екі түрлі сұрақ 
туындайды. Олар:
• Программада осы қателерді қалай анықтауға болады?
• Программада осы қателерді біртіндеп орындай отырып, қалай 
жөндеуге болады? 

жүктеу 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: