Тоталитаризм ұғымы, белгілері мен түрлері

теориялық тұрғыда алғаш зерттеген Ф. Хайектің «Құлдыққа барар жол» (1944ж.) және Х. 
Арендтің «Тоталитаризм көздері» (1951ж.), американ саясаттанушылары 
 
К. Фридрих пен 
З. Бжезинскийдің «Тоталитарлы диктатура және автократия» (1956ж.) атты еңбектері 
болды. Соңғы еңбекте КСРО-дағы сталиндік, Германиядағы ұлтшылдық, Италиядағы 
фашистік тоталитарлы режімдер эмпирикалық салыстыру әдісі арқылы зерттелді және 
тоталитаризмнің мына белгілері ұсынылды: 
1
бүкіл саяси жүйені жаппай бір идеология құрайды; 
2
мемлекеттік аппарат пен жасырын полиция біріккен және диктатор басқаратын бір 
партияның болуы;
3
мемлекеттік аппарат рөлінің өте жоғары болуы, мемлекеттің қоғам өмірінің барлық 
саласына енуі; 
4
бұқаралық ақпарат құралдарында плюрализмнің жоқ болуы; 
5
ақпарат түсетін каналдарда, сонымен бірге орта және жоғары оқу орны 
бағдарламаларында қатал идеологиялық цензураның болуы. Тәуелсіз ақпаратты 
жариялағаны үшін жазалау; 
6
мемлекеттік үгіт-насихаттың жоғары рөлі, тұрғындардың жаппай санасын 
манипуляциялау;
7
дәстүрді, дәстүрлі моралды жоққа шығару («жаңа қоғам» орнату);
8
күштеу құрылымдары тарапынан жаппай репрессия мен террордың болуы;.
9
жеке азаматтық құқық пен бостандықты жою; 
10
экономиканы орталықтан жоспарлау; 
11
билеуші партияның әскери күштерді толық бақылауы; 
12
 экспансиялық әрекетті қолдау;
13
құқыққорғау саласын әкімшілік бақылау; 
14
азаматтық қоғамды толық жою. 
Тоталитаризм – көсемнің билігіне бас ұрып, ресми бір идеологияға бағынатын, қоғам 
мен жеке адамға билік тарапынан толық және қатаң бақылау орнатылған мемлекеттік 
құрылыс.
Тоталитарлық режім жағдайында мемлекеттің бүкіл билігі көсем бастаған (диктатор) 
ат төбеліндей аз ғана топтың қолына өтеді, демократия принциптері сақталмайды, 
азаматтық қоғам жойылады, адамдардың құқығы мен бостандығы аяққа тапталады, күштеу, 
қорқыту, үрейлендіру, бұйыру тәсілдері арқылы адамдар рухани езгіге салынып 
жанышталады. Қоғамның барлық саласы түгел, оның ішінде әрі адамның жеке тіршілігі, 
отбасы мемлекеттің толық бақылауында болады. 
Тоталитарлық жүйе орнаған мемлекеттердің әрбірінде өзіндік ерекшеліктер болады. 
Саясаттану ғылымы тоталитарлық жүйені үш топқа бөліп қарайды:
Біріншісі,

жүктеу 0,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: