Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

жүктеу 1,76 Mb. Pdf просмотр бет 92/236 Дата 03.10.2022 өлшемі 1,76 Mb. #39472

ұ, ү ерін дауыстылары алғашқы үш буында естіліп, айтылады да, ары қарай солғындайды. Мысалы: сүйініш – сүй ү нүш, сүйінішсіз – сүй ү нүшшіз, түскіліктің – түскүлүктің, тұзды – тұздұ, тұщылық – тұшшұлұқ, борышсыз – борұшшұз, құйыну – құй ұ нұу, құйыршық – құйұршұқ, құйрықты – құйрұқтұ, құзғындық – құзғұндұқ, құбылу – құб ұ лұу, құбыжық – құб ұ жұқ, құбылыс – құб ұ лұс. Ал   ө   дыбысымен айтылған екінші буыннан кейінгі і әрпі ү дыбысына ұқсап, айтылып барып, ерін үндестігі солғындайды. Мысалы: төбесінің – төбөсүнің, көгершін – көгөршүн. Сондай-ақ көбөлөк, дөңгөлөк сияқты үш буынға дейін ө -мен айтылатын сөздерде ерін үндестігі төрт буынға да бара- ды: көбелектің – көбөлөктүң, дөңгелекті – дөңгөлөктү, бірақ көбелекке – көбөлекке, дөңгелекке – дөңгөлөкке. Бұл құбылысқа байланысты мына бір ерекшелікті көрсете кетуге болады. әліпбидегі  у таңбасы  ұу және  үу дыбыс тіркес- терін, не үнді дауыссыз дыбысын беретіні белгілі. Мысалы:  су – сұу, суық – сұуұқ, бу – бұу, сурет – сүурөт, тулақ – тұулақ, қуаныш – құуаныш, қуат – құуат.  Бірінші буындағы   ұ,   ү дауыстыларының әсерінен екінші-үшінші буында жазылатын езулік дыбыстар еріндікке айналады. Мысалы:  қуғын – құуғұн, қуқыл – құуқұл, құжыңдау – құужұңдау, қулық – құулұқ, шулы – шұулұ, тумыс – тұумұс, туылу – тұуұлұу, туырлық – тұуұрлұқ, туыс – тұуұс, тумыш – тұумұш. Сондай-ақ у дауыссыз дыбысынан басталған буын құрамындағы езуліктер де еріндік болып айтылады. Мысалы: тауық – тауұқ, сауық – сауұқ, бауыр – бауұр, сауыр – сауұр, туыс – тұуұс, туылу – тұуұлұу, сауу – сауұу, сауылу – сауұлұу, туу – тұуұу, суу – сұуұу, серуен – сер ү уөн, серуендеу – сер ү уөндеу, керуен – кер ү уөн, керуенбасы – кер ү уөмбасы. Соңғы мысалдардағы буын санын ықшамдау үшін және ашық буыннан қашу мақсатында екі бітеу буын аралығындағы  жүктеу 1,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз