Таубаева ш. Т., Иманбаева с. Т., Берикханова а. Е

шісінен айырып, оған өзіндік кайталанбас сән беретін жалпьшық және 
жапкьшық касиетгерді білдіреді. Даралық бір адамның екіншісіне ұк- 
самайтын өзіндік ерекшелігі мен өзгешелігін сипаттайды. Дарапық, 
эдетге, мінез бен темпераменттің айрықша бітістері, шыгармашылык 
іс-эрекет және қабілетінің ерекшеліктерінің өзіндік көріністерімен 
бөлектенеді.
Жеке түлга даралыгы
- индивид тұлгасының жэне психолог- 
гиялық өзіндік ерекшелігі, қайтапанбастыгы, онын темпераментінен, 
мінез-кұлыктарынан, интеллектуалдыгынан, қабілеттерінен көрініс 
береді.
Жеке тұлганың әлеуметтенуі
В.А.Соковиннің көрсеткеніндей 
үш деңгейде жүзеге асады:
1) қоғамнын жаппы индивидке ықпалы, когам өз байлыгын және 
элеуметтік қүндылықтарын, арман-мұратын, мақсатын қарым-қатынас 
арқылы - оның «әлеуметгік үйымдастырылган кұрылымы» арқьшы;
2) жалпы қарым-қатынас үдерісінде жеке тұлғага ықпал ету 
жалпы ақпарат құралдары арқылы ;
3) жеке топ ішінде қоғамға ықпал ету қарым-қатынасы арқылы;
Кіші топта карым-қатынас эрбір индивидтің шығармашылық
өсуіне қосымша мүмкіндіктер жасайды. Мысалы, өз идеяларын, көз- 
қарастарын әсерлерін тексеруге; өзін-өзі түсінуге, өз жетістіктерін 
бағалауға жэне қателіктерін түсінуге көмектеседі.
Қазіргі таңда тэрбиенің негізі басты бағыты - тұлғаны қалып- 
тастыру. Тұлғаны калыптастыру ол үздіксіз жүргізілетін педагогика- 
лық үдеріс. Адам кэсіби мамандық иесі, оған дайындық барысында, 
мамандыққа сай білімін жалғастырғанда бірге жүреді. Тұлға дегені- 
мізге философиялық, педагогикалық, психологиялық ғьшымы тұрғы- 
сынан жан - жақты зертгеу жүргізіліп, эр қырынан өздерінін анықта- 
малық тұжырымын береді. Тұлға - ерік-жігерінің іске асуы, өз ойын 
еркін іске асырудың дайындығы жэне оның іске асуының нәтижесі. 
Ерік-жігер механизмі дегеніміз адамның өзіне тэн жеке бас қасиет- 
терін іске асыруы. Тұпға дегеніміз - сезімнің, эсердің ішкі күшінің - 
сүйініштің бойға жинақтаған көрінісі.
Шынайы патриот тұлға - жалпы адамзаттык кұндылықтардың 
негізін салушы және таратушы (С.Л.Рубинштейн).
Жан-жакты мәдениетгі тұлға деп өз мэдениетіне де, өзге мәде- 
ниетке де тэнті адам деп танимыз. Төл мэдениетті терең білу оған 
басқа мәдениеттерге қызығушылыққа іргетас қапаса, көп мәдениетгі 
білу өз мэдениетін мактан тұтуға негіз салады.
4.3. 
Тұлганы «дамыту», «тәрбиелеу», «қалыптастыру»,
«элеуметтендіру» ұгымдары жэне олардың арақатынасы.
Педа- 
гогика ғылымында тұлғаны тәрбиелеу, білім беру, оқыту, дамыту, 
қалыптастыру, әлеуметтендіру, табыстылык, тұлғаның құзыреттілігі 
т.б. негізгі категориялары мен ұғьмдары болып табылатыны белгілі.
109

Тәрбие үдерісінде тұлғаны «дамыту», «тэрбиелеу», «қалып- 
тастыру», «әлеуметтендіру» бір - бірімен тығыз байланыста дамиды. 
Даму деғеніміз, ен алдымен адам агзасындағы физиологиялык жэне 
психологиялық сапапык өзғерістер. Бүл өзғерістер белғілі бір элеу- 
меттік ортада болады. Адам биологиялык жанды зат ретінде дүниеге 
келеді де, ол даму үрдісінде әлеуметгік қызметтерді (өмірғе, адам- 
дарға, енбекке, түтастай когамга қатысты, т.б.) атқару аркылы ғана 
түлға болып қалыптасады. 
Тәрбие
әлеуметгік көзқарас түрғысынан 
караганда қоғам бакылайтын жэне түзету енғізетін, жастарды мемле- 
кетгік жэне қоғамдық қүрылымдар аркылы басқарып багыттайтын, 
когамның қазіргі жэне болашак өміріне катысуга мақсаттылықпен 
даярлау ісі.
Тэрбие туралы түсінікке баланың жеке басынын калыптасуы 
мен дербес ерекшеліктерін ескерумен іске асырылатын толык қанды 
жэне толық құқылы түлға тәрбиелеуге болады деп тануды талап ететін 
жэне педагогикалық үдерістің субьектісі ретінде тұлғаның қоғамдағы 
жаңа ұстанымы орнығады.

жүктеу 5,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: