күшін жан-жақты дамыту; фронтальдық, ұжымдық жэне даралап
оқытудың оңгайлы сәйкестігі.
М.А. Данилов, Б.П. Есипов, И.Т. Огородников, Т.А. Ильина,
В.И.Загвязинский жэне т.б. оқыту принциптерінің өзара байланысы
мен
өзара
себептестігін
бір
қатар
жылдар
бойы
зертгеді.
Л.В.Занковтың «дидактикалық жүйе» түсінігін енгізуіне
байланысты,
баска да педагогтардың «дидактикапық жүйе» түсінігін қайта зерттеуі
мен оны құрастыруы, дидактикапық принциптерге жаңа түсініктеме
беруді қажетсінді. Мэселен, Л.В. Занков түсініктілік принципіне: «Бүл
принцнпті кайтадан сын тұрғысынан қарастырып, оқыту үдерісін құ-
руда оқушының жас ерекшеліктерін ескеру керек»,- деп көрсетті.
Л.В.Занков оқыту жүйесін құрастыруда, үнемі оқушылардың таным-
дық қабілетін мейілінше дамыту кажет деген мэселені ұсынды.
Л.В.Занков, В.В.Давыдов, Д.Б.Эльконин гылымилық принципіне жа-
ңаша түсініктеме беріп, оларды накты игерту үшін қорытындылау
арқылы, теориялық білім беру қажеттігіне тоқталды. Проблемапық
оқытудың теориясы мен практикасының
дамуына қарай оқытуды
белсендіру, оның түрлі деңгейі негізінде шығармашылыкты дамыту
жэне саналылык принциптерінің мағынасы қайта толықтырылды.
Оқыту заңдылықтары
деп - оқыту үдерісінің кұрамдық бөлік-
терінің арасындағы объективті, мэнді, тұракты, кайталанатын байла-
ныстарды атайды. Бұп байланыстардың оқыту үдерісі бөліктеріне бай-
ланысты айрықша ыктималды-статистикалық сипаты дидактикада
«заңдылыктар» ұғымының ерекшелігі болып табылады. Үдеріске ка-
тысушылардың істері мен үдерістің шарттарына тэуелсіз, олардың бір
бөлігі эрдайым іс барысында, мысалы оқыту мақсаты мен мазмұны қо-
ғамның, жеке адамның білім деңгейінің талабына байланысты. Занды-
лыкгардың көп бөлігі
тенденция ретінде көрінеді, демек эрбір бөлек
жағдайда емес, көп жағдайда статистикалык қатарда болады. Бұл бар-
лык қоғамдық үдерістерге тэн, оқыту үдерісіне де тэн; өйткені ол
саналы түрдегі мұғалім мен оқушының эрекетіне, мэдени, материал-
дық шарттарына жэне т.б. көптеген факторларға тэуелді.
Көптеген оқыту заңцылықтары тэжірибелі, эмпирнкалык жол-
мен табылады, демек окыту тэжірибё негізінде кұрыла алады. Алайда,
нәтижелі окыту жүйесін құру, оқыту үдерісіне жаңа дидактикалық құ-
ралдарын енгізумен қиындату окыту үдерісіндегі зандар туралы тео-
риялық білімді кажет етеді. Оқыту үдерісінің
ішкі жэне сыртқы заңды-
лықтары ерекшеленеді. Алғашқылары оқытудың қоғамдық үдерістер
мен жағдайларына: элеуметтік-экономикалық, саяси жағдайга, мэдени
деңгейге, коғамның белгілі түрдегі жеке адам типіне жэне оның білім
деңгейінің мұкгаждылығына тэуелділігін сипаттайды.
Оқыту үдерісінің
ішкі заңдылықтарына
оның өз бөліктерінің
арасындағы, яғни, максаттарының, мазмұндарының, тэсілдерінің, эдіс-
терінің, формаларының арасындағы байланыстар жатады.
Баскаша сөз-
221
бен айтқанда, бүл сабақ берудің, оқыту жэне оқытылатын матернал-
дың арасындағы тәуелділік. Педагогика ғылымында мұндай заңдылық-
тар өте көп белгіленген, айтылып кеткендей, олардыц көпшілігі оқыту-
дың міндетті шарттарын орындаганда ғана іске асырылады.
Осы кезеңдегі дидактикада окыту үдерісі біртүтас қүбылыс ре-
тінде зерттеліп, оның зандылықтары мен негізгі сипаттары ашылды.
1. Окытудыц қогамның мүктаждыгына жэне жағдайына байла-
нысты заңдылыгы. Неғұрлым қоғамның экономикапық мүмкіншілігі
ғылыми-техникалық үдеуге сәйкес дамып отырса, солгүрлым
мектеп-
тің оқу-материалдық жағдайы жақсарады, педагогикалық үдеріс тиімді
үйымдастырылып, жеке адамның дамуына игі әсер етеді.
2. Окыту, білім беру, дамудың өзара байланыс заңдылыгы.
Л.С.Выготский былай деген: «Окыту дамудың алдына шығып отырса,
ол бала дамуына «ең таяу даму зонасын» жасайды, бапаны ізденуге
тапаптандырады жэне дамудың бірнеше ішкі үдерістерін козғалысқа
келтіреді».
3. Оқыту үдерісінде оқушылардың жас жэне дара ерекше-
ліктерін ескеру.
4. Оқыту үдерісінің міндеттерінің, мазмүнының, формалары-
ның, эдістерінің өзара байланысы, олардың жаңарып, толықтырылуы.
5. Жеке заңдылықтар оқыту жүйесінің нақгы, жеке бөліктерін
қамтиды.
Оқыту үдерісінің зандылықтары оқыту принциптері арқылы жү-
зеге асырылады. «Принцип» (лат.) - негізгі,
бастапқы, кагида, үста-
нымдар деген магынаны білдіреді. Оқушыларды терец жэне мықты
гылым негіздерімен қаруландыру галымдардың дидактикапық прин-
циптерді анықтауды талап етгі. Ол принциптер мектептің жаппы мақ-
сатына сай - қоғамга білімді, өзіндік бастамасы бар, іскер қүрылыс-
шыларын дайындау болды. Негізгі принциптер: ғылым негіздерін
жүйелі және саналы игеру, теорияның практикамен байланысы, оқыту
эдістерінің алуан түрлілігі, оқытуды өндірістік еңбекпен байланыс-
тыру, оқушыларды өндірістің жаппы ғылыми принциптерімен таныс-
тыру, балалардың жас ерекшеліктерін ескеру.
Л.В. Занков дидактика мәселелерін зерттеуші ғалым. «Дидак-
тика жэне өмір» атты еңбегінде мектептің оқушыны дамытуына ба-
са
назар аударып, эксперименттік оқьпу принциптерін, осы бағытта-
ғы мектеп тэжірибесінің нэтижелерін ашып көрсетгі. Л.В. Занков
1963-1967 жылдар аралығында төрт жыл бойы эксперимент жүргізілді.
Оныц нәтижесінде бастауыш сыныптырда окытудың мынадай прин-
циптері, яғни үстанымдар анықталды:
Оқытудағы
Достарыңызбен бөлісу: 
