85
Назар
аударыңыз
:
Баланың
жасына
,
жанұясының
шынайы
құрамы
,
баланы
жақсы
түсіну
үшін
ол
туралы
алдын
ала
мəліметті
біліп
алуыңыз
керек
.
Суреттің
жалпы
аумағына
,
жанұя
мүшелерінің
санына
(
шынайы
суреттелуі
)
ығыстыру
–
кері
(
теріс
)
сезім
.
Фигура
өлшемдері
:
фигура
неғұрлым
үлкен
болса
,
соғұрлым
бала
үшін
маңызды
.
Егер
бала
өзін
суреттемесе
,
онда
өзін
жанұя
мүшесі
ретінде
есептемейді
.
Отбасы
мүшелер
арасындағы
арақашықтық
бір
-
біріне
неғұрлым
жақын
болса
,
соғұрлым
байланыс
күшті
болғаны
.
Фигуралар
арасы
-
на
заттардың
болуы
,
жанұя
мүшелері
арасындағы
кедергілер
.
Егер
жануарлар
болса
,
онда
оларға
деген
қызығушылықты
білдіреді
жəне
солар
арқылы
жетіспейтін
қарым
-
қатынастың
орнын
толтырады
.
Бейненің
түрі
:
Ірі
бас
–
көп
біледі
.
Үлкен
құлақтар
–
мəлімет
алуға
ұмтылады
.
Қатып
тұрған
фигура
-
лар
–
қарым
-
қатынаста
мінез
-
құлықтарының
қатаңдығын
білдіреді
.
Рельеф
,
пейзажды
ескеруі
–
өзінің
жиі
болатын
орнына
қызығушылығы
.
Жанұя
мүшелерінің
біреуінің
суретін
үлкейтіп
неме
-
се
кішірейтіп
салса
,
онда
ол
баланың
сол
адамға
қатынасты
қорғаныс
механизмін
білдіреді
.
Шынайы
жанұямен
неғұрлым
сəйкес
келмесе
,
онда
соғұрлым
балада
бар
ситуацияға
қанағаттанбаушылығы
көп
бо
-
лады
.
3.3
Тесттің
сенімділігі
мен
валидтілігі
Психодиагностикалық
əдістемелерді
қолдануда
қойылатын
басты
талаптар
олардың
репрезентативтілігі
,
валидтілігі
жəне
сенімділігі
.
Бұл
талаптар
қалыпты
нормаларға
сəйкес
болғанда
ғана
əдістемелердің
ғылыми
деңгейі
дəлелденген
жəне
қолдануға
бола
-
ды
деген
қорытынды
жасай
аламыз
.
Алайда
сол
талаптарға
дейін
əдістемелер
бейімдеу
жəне
құру
технологиясы
сатыларынан
өтеді
.
Бұл
психодиагностикалық
əдістемелерді
тексерудің
эмпирикалық
апробациясының
толық
стратегиясы
жəне
тəжірибеге
енгізілуі
бо
-
лып
табылады
.
Психодиагностикалық
əдістемені
құру
немесе
шетелдік
əдістемелерді
бейімдеу
белгілі
психометрикалық
қасиеттер
–
86
репрезентативтілік
,
сенімділік
,
валидтілік
,
дəлділікті
тексеру
(
не
-
месе
қайта
тексеруге
)
қажеттілігінен
туындамайды
.
Əдістемені
құру
немесе
аудару
жұмысы
бірнеше
сатылы
тексеруден
өткенде
ғана
жақсы
нəтиже
береді
.
Психодиагностикалық
əдістемелер
мен
тесттерді
бейімдеу
ақиқат
жағдайлар
негізінде
оларды
«
құру
»
неме
-
се
«
қолдану
»
ғана
емес
,
сонымен
қатар
,
ол
абсолютті
полюстардың
арасындағы
континиум
,
яғни
ешқандай
күмəн
туғызбайтын
тексеру
нəтижесі
болып
табылады
.
Алынған
нəтижелер
бағасының
таңдауы
ерекше
көрсеткішке
ие
болады
.
Психологиялық
зерттеу
көрсеткіштердің
салыстыруын
-
сыз
ешнəрсені
білдірмейді
.
Стандарттық
нормалардың
салыстырма
-
лы
орындалуы
,
яғни
берілген
«
əдістеме
»
репрезентативті
таңдамаға
сəйкес
болса
,
онда
əр
адамның
бейнесі
жеке
ерекшелігіне
сəйкес
нор
-
малар
жəне
тəжірибелер
негізінде
құрылады
.
Зерттелуші
əдістеме
та
-
лаптарына
сай
икемделеді
жəне
орташа
,
жоғары
,
төмен
деңгейлермен
салыстырлады
.
Стандартты
таңдау
зерттелушінің
нақты
күйін
анықтауға
мүмкіндік
береді
.
Бұған
ішкі
ұпайлар
бір
-
бірімен
жəне
та
-
лабы
салыстырылатын
əдейі
стандартты
кестелер
көрсеткіштеріне
ие
.
Бұл
жағдайға
өлшем
шкаласының
құрылымы
орташа
көрсеткішінің
мəні
статистикалық
нормалардақолданылады
.
Қоғам
өзінің
даму
са
-
тысын
əр
топ
мүшелеріне
көрсететінін
талап
еткені
жөн
.
Бұл
ақыл
-
ой
,
эстетикалық
,
адам
дамуы
бола
алады
.
Қоғамда
əр
адам
өз
та
-
лаптарына
жауапты
болуы
керек
.
Осындай
əлеуметтік
-
критерийлі
нормалардың
мазмұны
(
əлеуметтік
нормативтердің
) –
шынайы
,
ол
қоғамдық
көзқарастарда
,
педагогтардың
мен
мұғалімдердің
көзқарасында
,
квалификациялық
-
мамандандырылған
бейнелерге
си
-
паттама
береді
. «
Психодиагностикалық
» «
əдістеменің
»
сапасының
мəнді
көрсеткіші
сенімділік
жəне
валидтілік
болып
табылады
.
«
Психодиагностиканың
», «
əдістеменің
»
сенімділігі
тұрақтылықтың
айғағы
.
Психологиялық
өлшемнің
нəтижесіне
сенуге
болатынын
көрсетеді
.
Психология
зерттеулерінде
К
.
М
.
Гуревич
сенімділіктің
3
типін
бөліп
көрсеткен
:
өлшенетін
құралдың
өзінің
сенімділігі
,
зерттелінетін
сипаттың
тұрақтылығы
жəне
констатанттылығы
,
экс
-
перимент
нəтижесіне
тұлғаның
тəуелсіздігі
.
Тест
сенімділігі
əртүрлі
кездейсоқ
факторлар
əрекетінің
нəтижесіне
,
тəуелсіздігіне
,
ішкі
жəне
сыртқы
факторлардың
бол
-
дырмауын
көрсетеді
.
Өлшемнің
формула
бойынша
орташа
арифметикалық
мағынасын
анықтап
көрсетуге
болады
:
87
Мх
=
К
Сандық
мөлшері
і
=1
Хі
-
өлшем
нəтижесі
К
-
өлшем
сапасы
.
Өлшем
мөлшері
(
стандартты
ауытқуы
)
немесе
дисперссияны
бы
-
лай
анықтайды
: Dx = +
К
-
сумма
(
Хі
-
Мх
) 2
і
– 1 (
Хі
-
Мх
) -
əр
өлшемнің
Хі
-
дің
ауытқуы
,
орташа
арифметикалық
Мх
,
К
-
өлшемінің
сапа
-
сын
білдіреді
.
Тұрақтылықты
тексеру
зерттелінушінің
таңдауымен
қайталанатын
психодиогностикалық
сынақпен
аяқталады
. 30
адамға
тəжірибені
өткізген
уақыты
анықталғаннан
кейін
,
коэффици
-
ент
корреляциясының
нəтижесін
шығарған
кезде
бірінші
(X)
жəне
екінші
(
У
)
тесттері
қолданылады
.
Бұл
зерттелінушінің
коэффици
-
ент
көрсеткішінің
тұрақтылық
сипаттамасын
көрсетеді
,
ал
тесттің
сенімділігі
бір
адамға
қайталап
жүргізілгенде
нəтиже
бірдей
болуын
қамтамасыз
етеді
.
Коэффициенттік
корреляция
формуласы
:
R=E(Xi-Mx)(Yi-My)
K*D*Dy
Хі
,
Үі
-
бірінші
жəне
екінші
тесттің
өлшемі
.
Егер
R=0,8-0,9
болса
тесттің
сенімділігі
жоғары
.
Егер
R
көрсеткіші
төмен
болса
,
бұл
кездейсоқ
қолданылған
тесттің
нəтижесін
бұрмалайды
.
Бұл
жағдай
берілген
тестке
қаншалықты
сенуге
болатынын
,
зерттелінушінің
тест
бойынша
ұпай
өлшемінің
ауытқуын
көрсетеді
.
Ереже
бойынша
қайталанатын
зерттеу
жұмысын
жарты
жыл
-
дан
кешіктірмей
өткізу
керек
.
Қайта
жүргізілетін
зерттеуді
жылдам
өткізуге
болмайды
,
себебі
зерттелінушілер
өз
жауаптарын
естерінде
қалған
сөздермен
айтқандықтан
шынайы
болмайды
.
Психологиялық
зерттеу
мерзімі
ұзақ
болмаса
да
,
дамуындағы
өзгерістер
болуы
мүмкін
.
Тұрақтылық
коэффициентінің
мөлшері
0,8-
ден
кем
болмаған
жағдайда
ғана
тест
нəтижесі
қабылданады
.
Тұрақтылық
коэффициенті
екі
«
психодиагностикалық
»
зерттеу
нəтижесінің
корреляция
жолымен
анықталады
.
Əдістеме
сапа
-
сы
ның
құрылуына
қарай
анықталады
.
Коэффициент
корреляция
мөлшері
неғұрлым
биік
болса
,
əдістеменің
сенімділігі
соғұрлым
жоғары
болады
.
Валидтілік
-
адамның
іс
-
əрекетін
қадағалауда
,
тест
арқылы
зерт
-
теуде
психодиагностикалық
өлшемінің
дұрыс
бағалануы
.
Валидтілік
типтері
:
сыртқы
жəне
ішкі
болып
бөлінеді
.
Сыртқы
валидтілік
88
–
тест
қорытындысының
тұтастай
бірігіп
таратылады
жəне
оның
репрезентативтілігі
тəжірибие
арқылы
құрылады
.
Сыртқы
валидтіліктің
ерекшелігі
арнайы
құрал
-
жабдықтарда
қолданылады
жəне
тест
белгілі
бір
тақырып
көлемінде
өткізіледі
.
Репрезентативті
таңдаулар
–
тəжірибиенің
нəтижесінің
көрінуіне
белгілі
бір
тұтас
əсерін
тигізеді
.
Репрезентативтілік
жолдар
сапалық
жəне
сандық
мінездемелер
арқылы
байқалады
жəне
зерттеу
нəтижесіне
өз
əсерін
тигізеді
.
Сандық
негіздегі
тəжірибиелік
топтар
тұтастай
өз
белгісін
сақтайды
.
Топтардың
сапалық
сипаттамасы
-
əлеуметтік
,
демографиялық
,
интеллектуалдық
,
кəсіби
жəне
т
.
б
.
зерттеулер
өз
əсерін
тигізеді
.
Репрезентативті
таңдаулардың
сандық
белгілерінің
құрылуы
теоремалар
арқылы
іске
асады
.
П
.
А
.
Чебышеваның
репрезентативтік
қателерді
жою
үшін
мына
формулаларды
қолданған
:
n = [ t2 W ( 1-W ) N ] / [ d2 N + t2 W/ 1-W/ ],
n = [ t2 W ] –
эксперименталды
өлшемнің
саны
.
t –
коэффициенттің
аз
болатын
қателері
.
( d ) –
белгілі
P t
қорытындыны
бақылауда
көрінетін
көрсеткіш
.
d –
жіберілген
қателардің
өлшемі
(0,06).
W –
берілген
жағдайлардың
бөлімі
(0,8).
( 1-W ) –
белгісіз
жағдайлардың
бөлігі
(0,2).
N –
тұтастай
біріккен
сандардың
саналуы
.
Тапсырма
.
Бақылауға
арналған
объектінің
минималды
репрезентативтілігі
,
егер
тұтастай
бірігу
- 5000
адам
,
тестілеу
арқылы
зерттеуге
алынған
адам
- 0,8.
Берілгені
:
t=198; d=0,05; W=0,8 (0.9); 1-W=0,2 (0,1); N=5000.
Шешімі
:
N –
эксперименталды
таңдау
саны
.
n=[1,98 2*0,8 (1-0,8) 5000] / [0,05 2*5000+1,98x2 0,8 (1-0,8) ]=235.
Жауабы
: n=235 (135).
Ішкі
валидтілік
–
мынадай
жолдармен
көрсетіледі
,
зерттелінуде
қолданылатын
тесттердің
таңдалуы
тəжірибеден
өткізіледі
.
Валидтілік
əдістемелерді
,
критерийлерді
қолдану
«
мінездемелерді
топтау
» (
балалардың
,
жас
-
өспірімдердің
,
ересек
-
əйелдердің
,
белгілі
мамандардың
топтамаларын
жəне
т
.
б
.
даму
деңгейіне
байланысты
топтама
жасау
).
Нəтиже
көрсеткіштерінің
коэффициенттері
корреляцияға
89
негізделеді
жəне
алынған
қорытындылардың
əр
түрлі
топтардағы
тесттердің
валидтілігіне
байланысты
болады
.
Бақылауда
қолданылған
тесттердің
аралық
критерийлерін
тесттердің
көмегі
арқылы
шығарамыз
(f-
критерий
)
Фишера
,
t-
критерий
Стъюдента
, v-
критерий
Уэлма
.
Тапсырма
.
Зерттеу
объектісі
тəжірибие
арқылы
таңдау
оқуларына
байланыс
-
ты
жүргізіледі
(
ОСО
тест
қолданамыз
).
Берілгені
:
1-
топ
(9
класс
оқушылары
-15
жаста
).
Сандық
қолданылуы
n=471.
Орташа
көрсеткіш
Mx-3,75.
Ортаквадраттылық
тоқтатылуы
=1,4.
2-
топ
(10
класс
оқушылары
-16
жаста
).
Сандық
қолданылуы
n=178.
Орташа
көрсеткіш
Mx-3,66.
Орта
квадраттылық
тоқтатылуы
=0,8.
3-
топ
училищенің
курсанттары
-18
жаста
.
Сандық
қолданылуы
n=104.
Орташа
көрсеткіш
Mx-3,20.
Ортаквадраттылық
тоқтатылуы
=1,1.
tp 1-2 = 0,82h/p
tp 2-3 = 5,75p
tp 1-3 = 7,86p
tp = 1,96
tp = (Mx1+Mx2)6|/ (n1-1) Q1 2+ /n2-1Q2 2/ 1/n1+1/n2) / (P1+n2-2);
Жауабы
:
n=649.
Тесттің
сенімділігі
мен
валидтілігін
практика
барысында
тесттерді
қолдану
жəне
оларды
өңдеу
барысында
осы
теориялық
білімді
жан
-
жақты
етіп
бекітуге
мүмкіндік
береді
.
Л
.
Тэрстон
, 1931
жылы
«
Тесттің
сенімділігі
жəне
валидтілігі
»
моногрфиясында
,
топтық
тесттердің
стандарттылығына
өтініштер
жасады
,
ал
50-
жылдары
С
.
Стивенстің
(1956)
жəне
Г
.
Леонгардтың
(1961)
жұмыстарында
тек
факторларды
талдау
ғана
емес
,
сонымен
бірге
дисперсионды
талдаулар
мен
шкала
теорияларын
жарыққа
шығарды
.
Психологиялық
диагностика
–
жеке
баламен
немесе
топтың
психологиялық
даму
деңгейін
,
мектептегі
оқуға
бейімделуін
,
мек
-
теп
жағдайларына
қалыптасуын
нақты
бағалау
үшін
теорияны
,
əдіснаманы
жəне
əдісті
қарастыру
.
Валидтілік
,
дəлділік
жəне
сенімділік
осы
психодиагностикалық
əдістемелердің
негізгі
талаптары
болып
келеді
.
Валидтілік
арқылы
90
зерттеуде
қолданылатын
əдістердің
сəйкестігі
негізінде
бағаланып
тұрған
сапалылықты
анықтайды
.
Дəлділік
,
зерттелініп
отырған
са
-
па
лы
лықтың
айырмашылықтарын
таба
алуын
көрсетеді
.
Мысалы
,
сауалнама
əдісінде
немесе
сұрақнама
əдісінде
балаға
беріліп
отырған
сұрақтарға
«
жоқ
»
немесе
«
ия
»
деп
жауап
беруі
осыған
дəлел
.
Сенімділік
–
осы
əдістерді
қолдану
кезінде
бір
нəтижеге
алып
келуі
.
Балалар
психодиагностикасының
практикасында
тек
валидті
,
яғни
дəл
жəне
сенімді
əдістер
қолданылуы
керек
,
себебі
,
дұрыс
емес
мəліметтер
мен
қорытындыларда
қателердің
жіберілуі
мүмкін
.
Со
-
нымен
бірге
,
балалардың
оқуға
бейімделуінің
қабілеттілігі
жəне
мектептегі
жағдайға
жетілдірудің
жобалары
əрбір
сауалнамада
да
-
мып
отырады
.
Балалардың
бейімделу
қабілеттерін
жақсарту
үшін
қойылатын
сұрақтарды
оларды
дамыту
шарттарына
көп
назар
аудары
-
лады
.
Кейбір
кездерде
оларға
қолданылған
психологиялық
тесттердің
қорытындысында
ең
төменгі
көрсеткіштерді
көрсеткенімен
,
дұрыс
дамып
,
тəрбиеленуінің
арқасында
өзінің
құрдастарына
тез
жетеді
.
Бүкіл
психодиогностикалық
əдістемелерді
балаларға
қолдану
алдындағы
қабылдау
мен
талдаудың
негізгі
кезеңдері
мыналар
:
-
берілген
əдістеме
арқылы
зертелінетін
сапаның
немесе
қасиеттердің
нақты
анықтамасы
;
-
объективті
белгілердің
жүйесін
таңдау
.
Олардың
негізінде
балаларға
сəйкес
сапалылықтың
жəне
қасиеттердің
бойында
болу
-
ын
көрсету
;
-
таңдалған
амалдарды
белгілеу
.
Достарыңызбен бөлісу: |