44
Қорытынды
Қорытындай келе, тыңдап-түсіну-сөйлеу әрекетінің өте күрделі түрі, өйткені
шынайы қарым-қатынаста тыңдап-түсіну процесі қайтымсыз және ешқандай
анализге және тиянақтауға именбейді. Өйткені айтылған нәрсе ешқайтарымсыз
«ұшып кетеді», жаңа мағлұматтар ескі мағлұматтардың орнын алмастырады,
келген мағлұматтарды ойлауға уақыт жетпейді, нәтижесінде ұғыну немесе түсіну
көбінесе қарым-қатынас процесіне де жетпей қалады.
Тыңдап-түсіну
мен
айту
сөйлеу
әрекетінің
басқа-басқа
түрлеріне жатқанымен, екі процесс те қарым-қатынас көмегімен тығыз
байланыста. Өйткені айту-адамның өз ойының ауызша білдірілуі болса,
тыңдап
түсіну-осы ойларды қабылдау дәне ұғыну процесінде басты рол ойнайды.
Сондықтан айтуға үйрету тыңдап-түсінуге үйретусіз мүмкін емес.
Тыңдап-түсіну процесі сыртқы көрініссіз-ақ жүріп жатуына қарамастан, бұл
көптеген интеллектуалды күшті қажет ететін белсенді процесс. Тыңдап-түсіну
барысында тыңдаушы күрделі перцептивті-мнемоникалық әрекеттерді және келесі
ойлаудың анализ, синтез, дедукция, индукция, салыстыру, қарсы қойып
салыстыру, абстракциялау, нақтылау іспеттес операцияларын орындайды.
Айтумен бір қатарда тыңдап-түсіну шет тілінде қарым-қатынас жасауға
мүмкіндікті қамтамасыз етеді. Сөйлеу арқылы қарым-қатынас екі жақты процесс
болғандықтан тыңдап-түсінудің бағаланбауы, яғни сөйлеуді есту арқылы түсіну
және қабылдау процесі бағаланбаған жағдайда
оқушының тілдік дайындығына
теріс ықпал етуі мүмкін. Сондықтан аудитивті дағдылардың қалыптастпауы
қарым-қатынастың бұзылуына себеп болады. сабақ барысында оқушылардың
ағылшын тілінде қойылған сұрақтарға жауап бере алмауы, яғни сол сұрақты
түсінбеуі шет тіліндегі сөздерді түсіндіру үшін арнайы тәсілдерді пайдалана
отырып, сабақты ұйымдастырудың қажеттілігін білдіреді.
Тыңдау, сөйлеу әрекетінің басқа түрлерімен
тығыз байланысты, шет тілін
үйренуде, әсіресе коммуникативті-бағытталған оқытуда маңызды рөл атқарады.
Бастапқы кезеңде тыңдауды үйрену кезінде ойындарда оқу үлкен нәтиже
береді, өйткені ойын ақыл-ой белсенділігін арттырады, оқу процесін тартымды
және қызықты етуге мүмкіндік береді.
Тыңдау әр сабақта әр түрлі ұсыныстарда болуы керек (мұғалім, аудио жазба,
бейнефильм, оқушылардың өздері туралы хабарламалар), өйткені ол есту арқылы
сөйлеуді түсінуді қалыптастыруға ықпал етеді,
сондықтан коммуникативті
құзіреттілікті қалыптастырады.
Жоғарыда айтылғандай, тыңдау қарым-қатынастың негізін құрайды, ауызша
қарым-қатынасты игеру басталады. Тыңдау сияқты сөйлеу әрекетінің осындай
түріне ие болу адамға айтылғанды түсінуге және айтылғанға барабар жауап беруге
мүмкіндік береді, қарсыласына өз жауабын дұрыс айтуға көмектеседі, бұл
45
диалогтық сөйлеудің негізі болып табылады. Бұл жағдайда тыңдау сөйлеу
мәдениетін үйретеді: сұхбаттасушыны мұқият тыңдаңыз және әрқашан соңына
дейін тыңдаңыз, бұл шет тілінде сөйлескен кезде ғана емес, ана тілінде сөйлескен
кезде де маңызды. Тыңдау-бұл тілді оқытудың негізі,
өйткені орта мектепте
негізінен ауызша емес аударма қолданылады, көрнекі құралдарға сүйене отырып,
балалар ойлауды дамытатын және қызығушылық тудыратын болжамды
қолданады, бұл біздің зерттеу барысында қарастырған өзектілігін растайды.
Сондай-ақ, дыбыстарды зерттеуде тыңдау өте маңызды, өйткені олар бәрін
есту арқылы қабылдайды және дыбысты нақты ұстап, мұғалімнің қолдауымен оны
ойната алуы маңызды. Мұнда олар мұғалімнің қалай айтатыны мен қалай
айтылатыны арасындағы айырмашылықты түсінуі керек, мұғалім олардан
дыбыстың дұрыс айтылуын талап етуі керек, мұғалімнің айтылымына
мүмкіндігінше жақын, дыбысты шығарғаннан кейін бірден түзетілуі керек. Дұрыс
айтылмау айтылғанның мағынасын түсінбеуге әкеледі.
Шет тілін оқытуда
тыңдаудың рөлін бағаламауға болмайды. Алайда, сөйлеу әрекетінің басқа
түрлерінің рөлі сияқты, тыңдауды сөйлеуден, жазудан немесе оқудан ажыратуға
болмайды. Тыңдаудың коммуникативті ерекшелігі сөйлеу әрекетінің бір түрі
ретінде шет тілін оқытудың бірінші кезеңінде басым рөл атқарады.
Шет тілін үйрену үшін ерте жастан қалудың бірнеше себептері бар.
Кішкентай баланың ұзақ мерзімді жады жақсы дамыған. Ол үйреткендердің бәрі
ұзақ уақыт есте қалады. Бала неғұрлым жас болса,
ана тіліндегі сөздік қоры
соғұрлым аз болады. Бірақ сонымен бірге оның сөйлеу қажеттіліктері аз:
кішкентай баланың қарым-қатынас салалары үлкенге қарағанда аз; ол әлі күрделі
коммуникативті мәселелерді шешудің қажеті жоқ. Сонымен, шет тілін игере
отырып, ол Ана тілі мен шет тіліндегі мүмкіндіктер арасындағы мұндай үлкен
алшақтықты сезбейді және үлкен балаларға қарағанда сәттілік сезімі жарқын
болады. Шынында да, ана тілінде оқуды әрең үйреніп, бала бұл шеберлікті шет
тілінде игереді, қосымша ақпарат көздеріне қол жеткізеді. Ол жеңілдетілген,
бейімделген мәтіндерді оқып жатқанын түсінбейді, өйткені ана тілінде оқылатын
мәтіндер соншалықты күрделі емеc.
Мұның бәрі орта мектепте шет тілін оқытудың
артықшылықтарын толық
бағалауға мүмкіндік береді. Тыңдау процесінің өзі есте сақтау қабілетін
дамытатын, жұмбақтар мен "шатасуларды" (зейінді дамытады), естігенді тыңдау
және түсіну қабілетін (сұхбаттасушыға ұқыптылықты тәрбиелейді) және тағы
басқаларды естуге болатын мәтіндерді есте сақтауды қажет ететіндіктен,
тыңдауды дамытушылық оқытуға жатқызуға болады.
Бұл мақсат пен міндеттерді дәлелдеді.Сондай-ақ, осы зерттеу барысында біз
дәлелденген жұмыс гипотезасын қойды.
