Та рих ты оқы ту да ғы өзек ті мә се ле қою

39
көз қа рас та рын баян дау өзек ті мә се ле ахуалы на не гіз бо ла ды. Оқу-
шы лар бұ рын ғы ал ған бі лім де рі не сүйене оты рып, мұ ға лім нің мә-
се ле лік маз мұн да ры нан туын да ған мін дет тер ді өз бе тін ше ше шуі 
ке рек. Әри не, өзек ті мә се ле ні маз мұн дау ба ры сын да теория лық 
бі лім ді иге ру бас ты мақ сат емес, бұл жер де гі бас ты м
ақ сат
– оқу-
шы лар дың оқу про це сі не де ген же ке қа бі лет те рін қа лып тас ты ру. 
Мұ ға лімнің өзек ті мә се ле ахуа лын де ре гі мол не ме се күр де лі ма-
те риал ды оқу шы лар дың иге ру не ме се уа қыт тап шы жағ дай лар да 
қол да нуы тиім сіз. Сон дай-ақ бұл әдіс мұ ға лім мен оқу шы ара сын-
да ты ғыз бай ла ныс бол ма ған жағ дайда да нә ти же бер мейді.
Оқу шы лар дың ақыл-ой тә сіл де рі мен дағ ды ла ры. Ақыл-ой 
әре ке ті нің тә сіл де рі оқу жұ мы сы тә сіл де рі нің та са сын да, елеу сіз 
кө рі не ді. Дағ ды лар дың әр бір то бын иге ру қа ра пайым ұйға рым ды 
орын дау ды та лап ете ді. Ой лау әре ке ті нің ал ғаш қы дағ ды ла рын 
оқу шы лар 4-5 сы нып тан бас тап қол да на ды. Мұ ға лім олар ды та-
ри хи оқи ға лар ды кім? (не?) қай да? не ге? қа лай? не үшін? де ген 
сұ рақ тар ға жа уап бе ру ар қы лы маз мұн дауға үйре те ді. Теория лық 
ма те ри ал ды оқып үйре ну тә сіл де рі нің жүйесі не сөз дік ұғым дық 
ой лау тә сіл де рі де ене ді. Оған тал дау жә не жи нақ тау, са лыс ты-
ру, топ тас ты ру, дә лел деу, ең ма ңыз ды сын бө ліп алу, тұ жы рым 
қа лып тас ты ру, қиял дау мен ес те сақ тау әдіс те рі жа та ды. Оқу шы-
лар дың ақыл-ой дағ ды ла ры сы нып тан сы нып қа өт кен са йын күр-
де ле не тү се ді. Олар дың не гіз гі ті зі мі мы на дай: 5-сы нып, 6-сы нып 
та ри хи де рек тер ді жи нап, тал дап, қа ра пайым қо ры тын ды жа сау, 
ел дің та би ғи жағ дайла рын, ең бек, мә де ниет ес ке рт кіш те рін са-
лыс тыр ма лы түр де су рет тей алуы; 7-сы нып қо ғам ның әлеу мет-
тік топ та ры ның бас ты бел гі ле рін анық тау; бір үл гі де гі құ бы лыс, 
про цес те рді са лыс ты ру; оқи ға лар дың се бе бін жи нақ тап, ма ңы-
зын анық тау, өз тұ жы рым да рын түр лі де рек көз де рі мен дә лел деу; 
8-сы нып құ бы лыс тар мен оқи ға лар дың ма ңы зын ба ға лау; отан-
дық жә не жал пы та рих тың бір үл гі де гі про цес те рін са лыс ты рып, 
олар дың се беп те рі мен сал да рын анық тай алу, 9-сы нып теория-
лық ере же лер ге сүйе ніп та ри хи де рек тер ді тал дай алу; 10-11 сы-
нып тар же ке ле ген та ри хи ұғым дар ға анық та ма бе ру; та ри хи жә не 
қо ғам та ну бі лім де рі, де рек көз де рі не гі зін де тал дау жә не жи нақ-
тау; қо ғам дық құ бы лыс тар дың дам уын си пат тау; про цес тер ге са-

40
лыс тыр ма лы си пат та ма бе ру. Жо ға ры сы нып оқу шы ла ры баян да-
ма жә не ре фе рат, сөй лейт ін сө зі нің те зис те рі мен конс пек ті ле рін 
да йын дай алуы тиіс. Әдіс тер ді иге ру қыс қа не ме се ұзақ мер зім ге 
со зы луы мүм кін. Мы са лы, са лыс ты ру жүр гі зу дағ ды сын оқу шы 
бір не ше жыл да мең ге ріп ала ды. Сол сияқ ты оқу шы лар дың тал-
дау жә не жи нақ тау тә сіл де рін иге ру де бір не ше жыл ға со зы ла ды. 
Тал дау жә не жи нақ тау. Тұ тас ұғым ды осы лай ша бөл шек теу тә сі лі 
тал дау (ана лиз) деп ата ла ды. Ана лиз ге қа ра ма-қар сы тә сіл жи-
нақ тау (син тез). Бі рақ бұл ой лау опе ра циясы ана лиз бен жи нақ-
тау, жүйе леу, топ тас ты ру мен бір ге іс ке аса ды. Жи нақ тау же ке 
бө лік тер ді тұ тас бір лік ке ойша топ тас ты ру (олар дың ара сын да-
ғы бай ла ныс тар ды ашу). Жи нақ тау тә сі лін ал ғаш қы қауым дық 
құ ры лыс бел гі ле рі нің қи сын дық тіз бе гі мен анық етіп көр се ту-
ге бо ла ды. Қа ра пайым ең бек құ ра лы бір лес кен ең бек – ор тақ 
мен шік қауым мү ше ле рі нің тең ді гі. Отан дық та рих ты оқы ту ға 
қа ра пайым тал дау тә сіл де рін ен гі зу ге бо ла ды. Мы са лы, сақ сар-
ба зы ның су ре ті не қа рап, оның қан дай қа ру ды пай да лан ға нын 
анық тау. Бұл жұ мыс та мы на дай ар найы жады на ма ны пай да ла-
ну ға бо ла ды: са лыс ты ра тын бел гі лер ді анық тау; олар дың ең ма-
ңыз ды ла рын қал ды ру; ең ма ңыз ды бел гі ні бі рін ші орын ға, оған 
бай ла ныс ты ла рын одан ке йін тіз бек теу; оқи ға мен құ бы лыс ты 
са лыс ты ру; қо ры тын ды жа сау. Са лыс ты ру ор тақ жә не әр түр-
лі бел гі лер ді анық тау. Оқу шы лар Түр кіс тан мен Та раз қа ла сы; 
Аңы ра қай шай қа сы мен Ор бұ лақ шай қа сын са лыс ты ра оты рып, 
олар дың ұқ сас тық та ры мен ерек ше лік те рін та ба ды. Ор та буын
сы нып та рын да ғы оқу шы лар оқу лық мә ті нін де гі бір не ше құ бы-
лыс ты са лыс ты ра ала ды. Ал жо ға ры сы нып тар да заң ды лық тар, 
іш кі бай ла ныс тар сияқ ты күр де лі ұғым дар са лыс ты ры ла ды. Са-
лыс ты ру дағ ды сын қа лып тас ты ру үшін мы на дай жад ына ма ны 
қол да ну ға бо ла ды. 
Оқып үйре те тін құ бы лыс ты қан дай бі різ ді лік пен са лыс ты ру 
ке рек ті гін ой ланыңыз: 
1. Ма ңыз ды ор тақ бел гі ле рін анық таңыз. 
2. Олар дың ара сын да ғы ма ңыз ды айыр ма шы лық та рын анық-
таңыз.
3. Са лыс ты ру ға сәй кес қо ры тын ды жа саңыз. 

41
Мұ ға лім са лыс ты ру ға бай ла ныс ты мы на дай тап сыр ма лар
бе ре ді:
1. Ежел гі Рим мен Ежел гі Гре кия ха лық та ры ның құ дай ла ры 
ту ра лы миф те р мен аңыз да рды са лыс тырыңыз.
2. Тәуел ді ша руа мен ерік ті фер мер дің жағ да йын са лыс-
тырып, та қы ры п бойынша кес те құ рас тырыңыз. Әр бір дағ-
ды лар то бын иге ру жос пар лас ты ру ды қа жет ете ді. Қан дай 
ой лау опе ра циясы жа ңа ма те ри ал ды жақ сы иге ру ге мүм-
кін дік бе ре тін ді гін бі лу ке рек. Мы са лы, та би ғат жағ дайла-
ры мен тұр ғын дар дың кә сі бі ту ра лы ма те ри ал ды оқы ған да 
са лыс ты ру тә сі лі, ал ма ңыз ды бел гі лер ді бө ліп ал ған да де-
рек сіз ден ді ру не ме се дә лел деу тә сі лі тиім ді. Дә лел деу тә сі-
лі ұғым ның мә нін тү сін ді ру де қол да ны ла ды. Те зис тү рін де 
айт ыл ған әл де бір ере же ні дә лел деу үшін дәйек тер ге жү гі-
не ді. Олар дың бә рі те зис тің ақи қат ты ғын не гіз деуі тиіс. Дә-
лел деу ба ры сын да қо ры тын ды пі кір лер бір-бі рі нен дер бес 
бо ла ды. Дә лел деу дің не гіз гі ма те ри алы ре тін де құ жат тар, 
ста тис ти ка лық мә лі мет тер пай да ла нуы мүм кін. Дә лел деу 
дағ ды сын иге ру де тө мен де көр се тіл ген жады на ма мен жұ-
мыс жүр гі зу ге бо ла ды: 
1. Дә лел деу ді қа жет ете тін ойды қи сын ға кел ті ріңіз.
2. Ол ойды ны ғайтатын қо ры тын ды жа саңыз жә не оны тү сін-
діріңіз.
3. Дә лел деу ді аяқ тайт ын қо ры тын ды жа саңыз. 

жүктеу 10,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: