21
Бұл үшін заң шығарушы ҚР Қылмыстық кодексте тұтастай бір тарау
қарастырады
(VI.
Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы.)
Дегенмен, заңда жиынтық бойынша дәрежеленетін қылмыстық құқық
бұзушылық субъектілерінің түрлі жас шамасына қатысты нақтылы ештеңе
айтылмаған. Бірақ тәжірибеде бір адамның қылмыстық құқық
бұзушылықтардың
түрлі жас шамасында
-
кәмелетке толмағанға дейін және
толғаннан кейін жасайтын жағдайлары кездесіп қалады. Егер әрбір жеке
қылмыстық құқық бұзушылық
үшін жаза тағайындау кезінде заңды қолдануға
қатысты күдік
-
күмән болмаса, олардың жиынтығы бойынша жауаптылықтың
түпкілікті шарасын белгілеу кезінде өз
-
өзінен мынадай сұрақ пайда болады:
сотталушының бірінші қылмыстық құқық бұзушылық
жасаған сәтке
кәмелетке толмағанын ескеру қажет пе, жоқ па? Бұл жөнінде барлық
жиынтықты айыпкер санасының дамуы тұрғысынан бағалау дұрыс сияқты:
егер есейіп, ақыл тоқтатарлық жаста да қоғамдық қауіпті құқыққа қарсы
әрекеттер жасаудан танбаса, онда мұндай мінез
-
құлыққа мемлекеттің де
көзқарасы біржақты болуға тиіс
-
жауаптылық дәрежесінің өсуі тұрғысында
шара қолданылуы керек. Бұл «жас шамасы тұрғысынан түрлі оқшантайлы
қылмыстық құқық бұзушылық субъектілеріне»
жиынтық бойынша түпкілікті
жаза тағайындаған кезде соттар ересек сотталушылар үшін қолданылатын
ережелерді басшылыққа алуға тиіс деген сөз.
Соған қарамастан, заңда белгіленген нормаларды өз бетінше қолдануға
мүмкіндік беретін бұлдыр мәмілелер де кездеседі. ҚР Қылмыстық кодексі 8
0-
бабының тұжырымы бойынша кәмелетке толмағандар деп қылмыстық құқық
бұзушылық
жасаған кезге қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге
толмаған адамдар танылады. ҚР Қылмыстық кодексінің 81
-
б
. 7-
бөлігі олар
үшін бас бостандығынан айыру түріндегі жазаның шекті мерзімін белгілейді
-
10 жыл және ауырлататын мән
-
жайларда кісі өлтіргені үшін
-
12 жыл. Норма
диспозицияларының мұндай жалпыламалығы жағдайында түрлі жас шамасы
кезеңдерінде жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтардың
жиынтығын
анықтаған кеде жауаптылық мөлшерін шектеу мүмкіндігі туралы мәселе пайда
болуы мүмкін.
Осыған орай,
біздің ойымызша, заңға (ҚР ҚК 81
-
б
. 7-
бөлігінің екінші
сөйлемі етіп) мынадай мазмұндағы түзету енгізу қажет: «Егер қылмыстық
құқық бұзушылықтардың
немесе үкімдердің
жиынтығын құрайтын бір немесе
бірнеше іс
-
әрекет кәмелетке толғаннан кейін жасалған болса, онда қылмыстық
жауаптылықтың ең жоғары шегі қылмыстық кодекстің тиісті бабының
қылмыстық
-
құқықтық санкциясы бойынша белгіленеді»
.
Достарыңызбен бөлісу: