З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

Ћазаћтардыѓ ћысћы жќне жазѕы тџрѕын љйлерi

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	215/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 211 212 213 214 215 216 217 218 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

2. Ћазаћтардыѓ ћысћы жќне жазѕы тџрѕын љйлерi.
Ћазаћтар жаз
кезiнде киiз љйлерде тџрды. Киiз љй кей жаѕдайларда кедей ћазаћтар-
дыѓ ћысћы баспанасы да болды. Мџндай кезде ол љйдi бiрнеше ћабат
киiзбен ћымтап, iргесiн ћармен бастырып тастайтын. Ал елдiѓ оѓтљс-
тiктегi жылы аймаћтарында киiз љйде ћысы-жазы бiрдей тџра беру-
ге болатын. Немiс ѕалымы
Ф. фон Шварц
былай деп жазды:
«Ћыр-
ѕыз-ћайсаћтардыѓ ћысы-жазы бiрдей тџра беретiн бiрден-бiр баспанасы
киiз љй болып табылады. Киiз љй адамныѓ ћашаннан бергi ойлап тапћан
еѓ ѕажайып практикалыћ нер табысыныѓ бiрi екенiнде дау жоћ».
Киiз
љйдiѓ аѕаштан жасалатын блiктерiн арнаулы шеберлер – љйшiлер,
ал киiзден жасалатын жабдыћтарын киiз басатын ќйелдер ќзiрлейтiн.
Љйдiѓ бау-шуларын ћџрастыру, тiгу мен жыѕу да ќйелдердiѓ љлесiне
тиетiн.
Ћазаћтардыѓ тбесi шошаћ
ћалмаћы
љйлерi де болды. Бiраћ олар
те сирек пайдаланылды. Киiз љйдiѓ iшiндегi еѓ ћџрметтi орын болып

157
тр
саналды. Трге еѓ сыйлы адамдар мен ћадiрлi ћонаћтар шыѕары-
лады. Љйге бас сџћћан ћонаћ ћандай дiн џстанатынына, ћай џлттыѓ
кiлi екендiгiне ћарамастан, сол љй иесiнiѓ сенiмдi ћорѕауында
болатын.
ХIХ ѕасырдыѓ 30–50-жылдарында ћазаћтарда отырыћшы мiр
салтына кшуге байланысты тџраћты баспана салу љрдiсi орныћты.
Ћазаћтар ћыста тџратын баспанасын
ћыстау
деп атады. Ћыстау топы-
раѕы ћџнарлы жерлерге салынды. Оѕан жаћын жерде, ќдетте, рулыћ
зират орналастырылды. Ћыстаудыѓ маѓында егiстiк жќне шабын-
дыћ жерлер болды. Далалыћтар ћыстауды адам лiмi кбейiп кет-
кен немесе мал ћырылып, жџт болѕан кездерi ѕана тастап кететiн.
Ћыстау ќр тљрлi ћџрылыс материалдарынан:
тастан, аѕаштан, шым-
нан
жќне
шикi кесектен
салынатын.
ХIХ ѕасырдыѓ соѓына ћарай ћазаћтар тбесi шатыршалап жа-
былатын љй салуды љйрендi. Љйдiѓ iшiне ћазан асылатын, ќрi љйдi
жылытатын пеш орнатылды. Терезенiѓ кздерi малдыѓ таћыр ћар-
нымен керiп тасталды. Ћысћы баспана екi блiктен тџрды. Олар-
дыѓ арасында пеш болды. Оныѓ бiр жаѕы кiреберiстегi
ауыз љй
,
екiншi жаѕы адамдар тџратын
тр љй
деп аталды. Тр љйдегi жер
еденнiѓ љстiне
нар
– аѕаштан салынѕан аласа орын жасалды. Аућат-
ты ћазаћтардыѓ љйiндегi блмелердiѓ саны 3–4-ке дейiн жеттi. Аѕаш-
тан ћиып салынатын, аѕаш едендерi бар љйлер де пайда бола баста-
ды. Ќдетте ондай љйлердi орыс џсталары салатын. Ћазаћтар киiз љй
мен ћысћы тџрѕын љйдiѓ iшiн ћамыс пен ћураѕан аѕаш жќне тезек
жаѕып жылытатын. Ћазаћтарда сiп тџрѕан аѕашты кесуге ћатаѓ тый-
ым салынатын.
Тџрѕын љйлер мен мал ћоралары бiр-бiрiмен жалѕасып жатты.
Ћџрылыстыѓ мџндай жинаћылыѕы ћысћы суыћ пен боран кезiнде
ыѓѕайлы болатын. Аулада шаруашылыћћа арналѕан тбесi кљмбез
Киiз басу.

158
тќрiздес
шошала
тџрѕызылды. Онда ет жќне басћа да азыћ-тљлiк нiм-
дерi саћталды, ас пiсiрiлдi. Ћыс кезiнде ћолѕа ћарап ћалатын мал
тљн мезгiлiнде мал ћораѕа ћамалатын. Мал ћораныѓ љстiне кбiнесе
пiшен жиналатын.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 211 212 213 214 215 216 217 218 ... 481