И. И. Жумагулов, А. А. Бегалина

38 
 
–  3,5-4,5  %.  Бҧл  топырақтар  тҧзды  келеді,  рН  6,9-8,3.  Бҧл 
топырақтардың  әлеуеттік  қҧнарлылығы  айтарлықтай  жоғары.  Қҧрғақ 
далалық аймақ ҥшін су-физикалық қасиеттері қанағаттанарлықтай.  
 
 
Механикалық құрамы жеңіл қызыл қоңыр топырақтар. 
Павлодар 
облысының  топырағы,  алаңы  2,6  млн  га.  А+В  кӛкжиегінің 
қарашіріндісінің  қалыңдығы  45-70  см.  Кӛкжиегінің  жоғарғы  бӛлігі 
қҧрылымсыз,  қарашіріндісі  –  2-3  %,  ортаның  реакциясы  6,0-7,1. 
топыраққа  жақсы  суӛткізгіштік,  бір  шамалы  сусыйымдылық  тән.  Солу 
ылғалдылығының  шамасының  тӛменділігіне,  жауын-шашынды  жақсы 
сіңіретіндігіне  және  физикалық  булануының  тӛмендігіне  байланысты 
бҧларда  ӛсімдік  ҥшін,  ауыр  біршама  қолайлы  су  режимі  қалыптасуы 
жиірек. Жеңіл топырақтар дефляцияға (бҧзылуға) тез шалынады.  
 
 
Карбонатты  қара  қызыл  қоңыр  топырақтар
  -    айтарлықтай 
алаңды Ақмола (2,0 млн га), Қостанай облыстарында (0,9 млн га) алып 
жатыр. 
 
 
А+В – 40-60 см. Топырақ кескінінің бітімі тығыз, жарықшақтануы 
кҥшті,  қарашіріндісі  4,0-4,7  %,  рН  –  8,0-8,5  және  бҧл  топырақтарда 
жылжымалы  фосфор  ӛте  аз  болады.  Ауыр  саздақты  және  саздақты,  су-
физикалық қасиеттері нашар: ісінуі кҥшті, ылғалдық қылтҥтікті булануы 
ӛте  жоғары,  суӛткізгіштігі  нашар  және  суды  қайтарғыштығы  әлсіз. 
Топырақтың физикалық жетілу мерзімі ӛте қысқа. Сондықтан танаптық 
жҧмыстарда орындау мерзімін таңдаудың маңызы ӛте зор.  
 
 
Сортаңды  қызылқоңыр  топырақтар
  –  сортаң  топырақтардың 
және  олардың  кешендерінің  дамуы  тҧзды  жыныстардың  саяз 
орналасуына  байланысты.  А  қарашірінді  кӛкжиегі  қҧрылымсыз,  В
1
 
иллювиалды  кӛкжиегі  –  тығыздалған,  призмалы  –  кесекті  қҧрылымды. 
Олардың  қҧрылымындағы  қарашіріндісі  3,5-4,0  %,  бірақ  оның 
тереңдеген сайын азаюы, сортаңданбаған топырақтармен салыстырғанда 
кҥрт  жҥреді.  Қара  қызыл  қоңыр  топырақтардың  ішінде  сортаң 
топырақтарға,  олардың  агроӛндірістік  сапаларын  кҥрт  тҥсіретін,  су-
физикалық қасиеттерінің нашарлығы тән. 
 
 
Нашар дамыған қара қызыл қоңыр топырақтар. 
Негізінен Ақмола 
және  Павлодар  облыстарында  кездеседі.  Бҧлар негізгі жыныстар  тығыз 
жақын  орналасқан  шоқылардың  тӛбелерінде  қалыптасады.  Топырақ 
кӛкжиектері ӛте саяз (30-40 см) және ҧсақ тастанған. Кӛкжиегінің ҥстіңгі 
бӛлігіндегі қарашірінді  – 4 %. Бҧл топырақтар жазғы жайылым ретінде 
пайдаланылады.  
 
 
Қарапайым қызыл қоңыр топырақтар
 – олардың жалпы алаңы 1,1 
млн.  га,  механикалық  қҧрамы бойынша  жеңіл  саздақты  және  қҧмайтты 
тҥршелері  басым  келеді.  Морфологиялық  қҧрылымы,  химиялық  және 
су-физикалық  қасиеттері  бойынша  бҧл  топырақтар  қара  қызыл  қоңыр 
топырақтардан  байқалатындай  ӛзгешеленеді.  А+В  кӛкжиектерінің 
қалыңдығы  30-40  см.  Қарашіріндісі  –  3-4  %.  А  кӛкжиегі  –  12-15  см. 

39 
 
Ортаның  реакциясы  сәл  сілтілі  және  сілтілі  рН  –  7,0-7,7,  әлеуетті 
қҧнарлылығы нашар.  
 
 
Карбонатты  қызыл  қоңыр  топырақтар
  –  алаңы  1,4  млн  га, 
топырақ  кескінінің  тығыз  бітімімен,  қатты  жарықшақтануымен 
ерекшеленеді.  А  кӛкжиегі  (12-15  см)  ҧсақ  тҥйіршікті  қҧрылымды,  А+В 
35-45  см,  қарашіріндісі  –  2,5-3,5  %.  Фосфоры  ӛте  аз,  азотпен 
қамтамасыздандырылуы  жеткіліксіз.  Топырақтың  қоректік  режимі, 
сіңімді су қорының жеткіліксіздігіне байланысты нашарлай тҥседі.  
 
 
Сортаңды  қызыл  қоңыр  топырақтар
  –  алаңы  1,8  млн  га.  А 
кӛкжиегінің  қалыңдығы  10-15  см  аспайды, бҥкіл қарашіріндісі  (А+В)  – 
25-35  см.  Бҧл  топырақтардағы  қарашіріндінің  мӛлшері  2,8-дан  3,5  %-ға 
дейін  ӛзгереді,  ортаның  реакциясы  рН  7,0-8,8.  механикалық  қҧрамы 
бойынша  ауыр  саздақты  және  орташа  саздақты  тҥршелері 
басымдылыққа  ие.  Жыртуға,  сортаңдануы  тереңде  және  орташа 
орналасқан,  алаңның  30  %  алып  жатқан  алаптар  жарамды.  Басқашада 
оларды жайылымға пайдалану тиімдірек.  
 
 
Нашар  дамыған  қызыл  қоңыр  топырақтар
 
–  нашар 
дамығандардан  қарапайым  (әдеттегідей)  дамығандарға  ӛтпелі  толық 
дамымағандар,  топырақ  кескінінің  қалыңдығы  30-80  см.  Бҧл 
топырақтарда топырақ кескіні ӛте саяздығымен 20-40 см, ерекшеленеді. 
Ӛте  әлсіз  бӛлшектенуімен  және  кҥшті  ҧсақ  тастығымен  ӛзгешеленеді, 
жайылымдық жер ретінде пайдаланылады. 
 
 

жүктеу 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: