Ерте картоп.
Жазда пайдалану ҥшін ӛндірілетін картопты
ерте
картоп
дейді. Бҧл картоп жоғары дәмділігімен ерекшеленеді және
қысқы сақтаудан ӛткен тҥйнектермен салыстырғанда оның қҧрамында С
дәрумені 2,5-3 есе кӛп. Кҥзгі-қысқы сақтаудың ҧзақтығынан тҥйнектер
дәрумендерін ғана кемітумен шектелмейді, сонымен бірге крахмалын
және басқа да қҧнарлы заттарын жоғалтады. Мҧндай шығындар
146
тҥйнектің ӛне бастағанында және сақтаудың қолайсыз жағдайларында
арта тҥседі. Сонымен, ӛткен жылғы картоп ҧзақ сақтаудан кейін
кӛктемгі-жазғы айларда қҧндылығын кемітеді. Осыған байланысты
халықты азықтық жас картоппен ҧзағырақ қамтамасыздандырудың
маңызы ӛте зор.
Ерте картопты ӛсіру экономикалық жағынан да тиімді, себебі
шілде-тамыз айларында сатылған ерте картоптың қҧны кеш картоппен
салыстырғанда 1,5-2 есе жоғары. Қазақстанның солтҥстік ӛңірінде ерте
картоп ӛнімділігі 50-55 ц/га болғанның ӛзінде пайда беретіні белгілі.
Сонда да аймақта ерте картоп ӛсіруге қажетті деңгейде кӛңіл
бӛлінбеуде. Соңғы уақытқа дейін кӛптеген шаруашылықта ерте картоп
ӛсіру, әдеттегі азықтық картоп ӛсіргеннен айырмашылығы шамалы,
ӛнімі тӛмен. Ерте картоп сатуға жиі, ӛзінің ең басты міндетін
жоғалтқаннан кейін тҥседі.
Қазақстанның солтҥстік ӛңірінде жҥргізілген зерттеулер (ЦАШИ,
БАШГЗИ, облыстық тәжірибе шаруашылығы), сондай-ақ озық
шаруашылықтардың іссанасы кӛрсеткендей, ерте картопты шілденің
ортасына, ал Ақмола облысының оңтҥстік аудандарында және
Қарағанды облысында тіпті шілденің басында жинауға болады. Ол ҥшін
агрошаралар кешенін уақытында орындау қажет, ӛсімдіктің ӛсуін және
дамуын жеделдететін сәйкес тәсілдерді қолдану қажет.
Ерте картоп ӛсірудің бірқатар ерекшеліктері бар. Тауарлы
тҥйнектерді шілденің ортасына қарай жинау ҥшін тез пісетін
сҧрыптарды таңдаған жӛн. Сҧрыптың тез пісетіндігі ерте жинау кезінде
тҥйнек ӛнімділігімен анықталады. Сҧрып неғҧрлым тауарлы ӛнімін
ертерек қалыптастыруға қабілетті болса, соғҧрлым ол тез піскіш әрі
оның шаруашылық қҧндылығы да жоғары.
Жазда ертерек жоғары ӛнім алуға тҥйнегі байланғаннан бастап
массасын қарқынды жинайтын сҧрыптар жарамды келеді. Бҧл топқа ерте
және орташадан ерте пісетін сҧрыптар жатады. Бҧлар орташадан
кешірек және кеш пісетіндерге қарағанда, пәлектерінің тез ӛсуімен және
тҥйнектерінің ерте байлануымен ерекшеленеді. Ерте сҧрыптар ӛскіндері
пайда болғаннан 10-15 кҥн ӛткеннен соң тҥйнек сала бастайды және
шаруашылық мәнді ӛнімін, отырғызудан 70-75 кҥн ӛткен соң береді.
Аймақ жағдайында мҧндай сҧрыпқа мыналар жатады: ерте
пісетіндерден – Приекульский, Полет, Весна; орташадан ерте
пісетіндерден – Мурманский, Невский, Шортандинский, Огонек.
Ерте картопты ең жақсы алғы дақылдан кейін, қҧнарлылығы
жоғары, суландырылатын жерлерде орналастырған жӛн. Ерте картопты
отырғызуға топырағы жеңіл, қардан ерте босайтын, жақсы
жарықтанатын телдімдерді пайдалану керек. Ауыр саздақ және саз
топырақтар жарамсыздау, себебі олар кӛктемде баяу жылынады және
отырғызар алдындағы ӛңдеуге айтарлықтай кеш дайын болады.
147
Ерте картопқа топырақ ӛңдеу жҥйесі кеш пісетін азықтық
картоптікіне ҧқсас. Бірақ ерте және орташадан ерте пісетін сҧрыптардың
тамыр жҥйелері салыстырмалы тҥрде әлсіздеу дамитынын ескерген жӛн.
Сондықтан топырақтың ӛңделуі сапалы, терең қопсытулы, ауа мен суды
жақсы ӛткізетіндей болуы тиіс.
Ерте картоптың ерекшелігі, ол кешірек пісетін картопқа қарағанда
қоректік заттарды пәрмендірек пайдаланады. Ӛсуінің және ӛнімінің
массасын жинауда жоғары қарқындылығымен ерекшелене отырып, ерте
картоп қысқа мерзімде кӛп қоректік заттарды пайдаланады. Осыған
байланысты ерте картоп ҥшін ӛсуі мен дамуының басынан бастап жеңіл
сіңірілетін тҥрдегі тыңайтқыштарды жеткілікті мӛлшерде қолданған
жӛн.
Ерте картоп алудың маңызды жағдайы, ол ӛскіннің пайда болуын
және ӛсімдіктің одан әрі дамуын айтарлықтай жеделдететін, тҧқымды
дайындаудың әртҥрлі тәсілдерін қолдану. Мҧндай тәсілдерге жатады:
тҥйнектерді ӛскіндету, босаңсыту (дегдіту), қыздыру және сәулелендіру;
тҥйнектерді минералды және микротыңайтқыштардың, ӛсуді ҥдеткіш
заттардың ерітінділерінде ӛңдеу; тҥйнекте сақиналап тілік жасау және
т.б. осылардың ішінде ең қарапайымы – жақсы желдетілетін және
жарықтанатын жерде – 30-35 кҥн бойы 12-15
о
С (ауытқуы 8-18
о
С) –
кӛктету. Бҧл жҧмысты кӛлемі 135х28 см жарық ӛткізетін полиэтиленді
қапшықтарда, әрбір 10-15 см сайын диаметрі 1-1,5 см ауа кіретін
саңылаулар жасап атқаруға болады. Мҧндайда тҥйнектер біркелкі
жарықтанып, қысқа, тығыз ӛскіндер береді. Аталған тәсілдер ерте
(шілденің 10-15-де) және жақсы ӛнім (115-127 ц/га) алуды
қамтамасыздандыратын зерттеулер дәлелдеген еді.
Осылай дайындалған тҥйнектерді сәуірдің соңында жалдарға 6-8
см тереңдікке отырғызады. Нәтижесінде тҥйнектер ерте және біркелкі
кӛктейді. Кӛктетілген тҥйнектерді арнаулы картоп отырғышпен (САЯ-
4), кӛшет отырғыш машиналармен (НРМ-6), соқа тҥренінің тілігіне
отырғызады. Отырғызу сҧлбасы 70х28 см (1 га 50-55 мың ӛсімдік).
Қоректік заттармен және сумен жақсы қамтамасыздандыратын
мҥмкіндік болса 70х15 немесе 70х20 сҧлбасын қолдануға болады.
Мҧндайда ӛсімдіктердің ӛсу және тҥйнек байлауы жеделдейді,
тҥйнектердегі крахмал мӛлшері молаяды.
Ерте картоптың ӛсу барысында бозқырау қаупі туындаса, егін
кӛгін тҥптегіштердің кӛмегімен топырақпен жабады. Бозқырау
басылғаннан кейін жалдарды торлы тырмалармен тырмалап,
топырақтарды ашады.
Топырақтың ылғалдылығы оңтайлы болуы ҥшін егістікті жиі
суарады. Бірінші суаруды егін кӛгі шыққаннан кейін, кейінгілерін әрбір
8-10 кҥн сайын, топырақтың кебуін немесе тым артық сулануын
болдырмас ҥшін, қадағалап жҥргізеді. ал, егер кӛктем, ерте әрі қҧрғақ
болғанда суландыруды егін кӛгін кҥтпей-ақ қолданады.
148
Тҥйнектердің диаметрі 3 см, ал әр тҥптің ӛнімі 150-200 г (75-100
ц/га) жеткенде ерте картопты жинай бастайды.
Белгіленген агротехникалық талаптарды сақтағанда Қазақстанның
солтҥстігінде бҧл, әдетте шілденің екінші жартысына тҧстас келеді,
шамамен гҥлдене бастағаннан 10-15 тәулік ӛткен соң.
Ерте картоптың тҥйнегі ӛте нәзік, тез кебеді де тауарлық сапасын
жоғалтады. Сондықтан оны жҥзеге асырылуына қарай қазып алып
отырған жӛн.
Достарыңызбен бөлісу: |
