МЕКТЕП ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ

137 

 

ақиқаттан  қиялдың  қозғалысының  жоғарғы  формасы  –  ой-пікірден  оның  іске 

асуына байланысты. 

Біздің  тәжірибемізге  негіз  болған  5-6  жастағы  балалардың  құрастырған 

ертегілері  мен  қызықты  әңгімелері  мағыналы,  жүйелі,  өз  бетінше  еркін 

жүргізілген жұмыс, қиялдың дұрыс дамуына апаратын көп жолдың бірі болды. 

Тілі  және  қиялы  жақсы  дамыған  бала  қызықты  сюжетті  тез  арада  жанынан 

ойлап шығара алады. Қиялдың үздіксіз жұмысы  – баланың айналадағы әлемді 

танып-білуінің  және  игеруінің  маңыздылығы,  бұл  жеке  тәжірибе  аумағынан 

шығудың  әдісі  [2,  41  б.].  В.С.  Мухина  теориясы  бойынша  өзінің  бастамалары 

жағынан  баланың  қиялы  сәбилік  шақтың  соңында  пайда  бола  бастайтын 

сананың  белгілер  функциясымен  байланысты[3].  Белгілер  функциясын 

дамытудың  бір  желісі  заттарды  басқа  баламалармен  және  олардың 

бейнелеулерімен  алмастырудан  тілдік,  математикалық  және  басқа  белгілерді 

пайдалануға, ойлаудың логикалық формаларын меңгеруге әкеледі. Екінші желі 

нақтылы  бұйымдарды,  оқиғаларды  қиял  арқылы  толықтыру  мен  алмастыру 

мүмкіндігінің  пайда  болуы  мен  кеңеюіне,  жинақталған  түсініктердің 

материалынан жаңа бейнелер құруға жетелейді. Алғашқы кезде қиял заттарды 

қабылдаудан  және  ойын  іс-әрекеттерін  орындауынан  ажыратылмайтындай. 

Ойын  үстінде  қалыптасқан  қиял  мектепке  дейінгі  бала  іс-әрекеттерінің 

түрлеріне  де  ауысады.  Бала  сурет  салғанда,  ертегілер  мен  тақпақтарды  ойлап 

шығарғанда қиял неғұрлым айқын байқалады. 

Сондай-ақ,  мектепке  дейінгі  шақта  зейіннің,  естің,  қиялдың  дамуында 

ұқсастықтар  бар.  Егер  сәбилік  шақта  өзінде  қабылдау  мен  ойлау  іс-әрекеттері 

ретінде  анықтауға  болатын  бағдарлау  іс-әрекеттерінің  ерекше  формалары 

ретінде  бөлінсе,  мектепке  дейінгі  кезеңде  мұндай  іс-әрекеттер  үздіксіз 

күрделілене  және  жетіле  түседі,  ал  зейін,  ес,  қиял  ұзақ  уақыт  жеке  сипат  ала 

алмайды.  Бала  бірдеңеге  назар  аударатындай,  көргені  мен  естігенін  жадында 

сақтайтындай,  бұрын  қабылдағанының  аумағынан  шығарлықтай  арнайы  іс-

әрекеттерді  игере  білмейді.  Мұндай  іс-әрекеттер  тек  мектепке  дейінгі  кезеңде 

қалыптаса бастайды. 

Мектепке дейінгі кезеңде баланың зейіні төңіректегі заттарға және осылар 

арқылы орындалатын іс-әрекеттерге қатысты ынтамен сипатталынады. Бала бір 

нәрсеге ынтасы өшпей тұрған кезде ғана зейінін шоғырлайды. Жаңа бір нәрсе 

пайда болысымен-ақ баланың зейіні лезде соған ауады. Сондықтан балалардың 

ұзақ уақыт бір іспен шұғылдануы сирек болады.  

Д.Б. Эльконин пікірінше: «Мектепке дейінгі кезеңде балалар іс-әрекетінің 

күрделенуіне  жалпы  ақыл-ой  дамуының  ілгеруіне  байланысты  зейін  күшті 

шоғырланып,  тұрақтылыққа  ие  болады».  Мысалы,  мектепке  дейінгі  кезеңдегі 

кішкентайлар  бір  ойынды  30-50  минут  ойнайтын  болса,  5-6  жасқа  жеткенде 

ойынның  ұзақтығы  1,5  сағатқа  дейін  созылады.  Мұны  ойында  адамдардың 

күрделірек  іс-әрекеттері  мен  қарым-қатынастарының  бейнеленуімен  және 

ойынға  үнемі  енгізілетін  жаңа  ахуалдардың  қолдау  табуымен  түсіндіруге 

болады.  Балалар  суреттерді  көргенде,  әңгіме,  ертегі  тыңдағанда  зейін 

тұрақтылығы  арта  түседі.  Мысалы,  мектепке  дейінгі  шақтың  соңында  суретті 

138 

 

көру  ұзақтығы  екі  есе  артады,  мектепке  дейінгі  кішкентайға  қарағанда  алты 

жасар бала суретті жақсырақ түсінеді, оның өзіне қызықты жақтары мен егжей-

тегжейлерін бөліп алады [4]. 

Мектепке  дейінгі  балалық  шақта  заттардың,  құбылыстардың,  іс-

әрекеттердің  арасындағы  байланыстар  мен  қатынастарды  бөлу  мен 

пайдалануды  талап  ететін  күрделі  де  сан  алуан  міндеттерді  баланың  шешуіне 

тура  келеді.  Ойында,  сурет  салуда,  құрастыруда  ,  жапсыруда,  оқу  және  еңбек 

тапсырмаларын  орындауда  бала  үйреніп  алған  іс-әрекеттерді  жай  ғана 

пайдаланып  қана  қоймайды,  жаңа  нәтижелер  ала  отырып  олардың  тұрақты 

түрін  өзгертеді.  Мектеп  жасына  дейінгі  балалар  өздерін  қызықтырған 

мәселелерді  түсіну  үшін  өзіндік  эксперименттер  жасауға  кіріседі, 

құбылыстарды  бақылайды,  оларды  талқыға  салып,  қорытындылар  жасайды. 

Мектепке  дейінгі  балалық  шақтың  соңында  кейбір  механикалық  физикалық 

және  басқа  байланыстар  мен  қатынастарды  түсінуді,  осы  байланыстар  мен 

қатынастар  туралы  білімді  жаңа  жағдайларда  қолдана  білуді  талап  етеді.  Осы 

жастағы  балалардың  жылдың  соңына  дейін  абстрактылы  логикалық  ойлауы 

жақсы  дами  түседі.  Бірақ  тәжірибе  түрінде,  бала  затты  көрмей  тұрса,  берген 

сұраққа  толық  жауап  бере  алмайды.  Бала  ойлаудың  барлық  операцияларын 

жақсы қабылдауға тиіс

.

 

Балалардың  ойлауын  дамытуда  мектептегі  оқу-тәрбие  процесі  шешуші 

роль атқарады. Бала ойлауын дамыту үшін тәрбиеші тиісті жұмыстар жүргізіп 

отыруы  тиіс.  Ой  тәрбиесі  адамның  психологиясын  жан-жақты  етіп 

тәрбиелеумен ұштасып жатады. 

 

жүктеу 3,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: