34
Негізгі түсінік
«Ноу-хау»
Халықаралық айырбас
Халықаралық қозғалыс
ТҰК
Лицензия
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Доғалова Г.И. Халықаралық экономика, А:Экономика 2000.
2. Мамыров Н.К., Мадиярова Д.М., Калдыбаева А.Е. Халықаралық
экономикалық қатынастар, А.:Экономика, 1998.
3. Станковский С.С. Япония: изменение торговой политики. М.: Знание,
1989.
4. Покровская В.В.Междунаордные коммерческие операции и их
регламентации: Внешнеторговый практикум.-М.:ИнФРа, 1996.
35
11 – ТАҚЫРЫП. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ИНТЕГРАЦИЯ
Дәріс мақсаты - экономикалық интеграцияның шарттарын белгілеу мен
мемлекеттік интеграцияның бағыттарының мәнін түсіндіру.
Дәріс жоспары:
1. Экономикалық интеграцияның алғы шарттары.
2. Интеграцияның сатистикалық және динамикалық эфектілері.
3. Батыс Европалық интеграция.
1. Халықаралық экономикалық интеграция дегеніміз – экономикалық
өзара бейімделуі олардың біртұтас ұдайы өндіріс процесіне енуі. Бұл
халықаралық интеграцияға қатысушы елдің белгілі бір теориялық,
экономикалық, технологиялық, құрылымдық жақындығын көрсетеді. Сонымен
халықаралық экономикалық интеграция бұл біртекті іштей тұтасқан бірнеше
елден тұратын шаруашылық организмнің құрылу процесі.
Интеграция термині латын тілінен «бөліктің бір бүтінге айналуы» деген мағына
білдіреді. Интеграция өзіне тән бірнеше белгілерімен сипатталады.
1. Ұлттық өндірістік процесінің өзара өзара енуі мен жиналуы.
1. Өндіріс ғылым мен техниканы халықаралық мамандануы.
2. Интеграцияға қатысу елдің экономикадағы құрылымдық өзгерістері.
3. Материалдық процестің реттелуі экономикалық стратегия мен саясаттың
жасалуы.
4. Кеңістік масштабының аймақтағы интеграцияның алғы шарты әр түрлі
болып келеді.
Ғылыми техникалық прогрестің қазіргі кездегі экономикалық бірігуі
көптеген елдер үшін объективтік қажеттілік болып табылады. Көптеген елдер
үшін экономикалық интеграция экономика терминін зерттеуде өте тиімді
мүмкіндік туғызады. Белгілі бір елдің интеграциялық алғы шарттары ыналар:
1. Тауардың көздерін қамтамасыз ететін инфрақұрылымның дамуы.
2. Үкімет орындары тарапынан белгілі экономикалық және саяси шешімнің
қабылдануы. Интеграцияланушы шаруаның бірін-бірі өзара толықтырылуы
олардың экономикалық дамуына да байланысты.
2. Мемлекеттік интеграцияның топқа кіруі 2 негізгі бағыт бойынша
жүргізіледі.
1. Статистикалық талдау, мұнда сауда экономикалық кіруінің 2 нұсқасын
қарастырады.
а) ағымды туындатушы эффект
б) ағымды ығыстырушы эффект
Ағымды туындатушы эффект дегеніміз – елдің интеграциялық топқа
бірігуі салдарынан оның сұранысы мен ұсынысы жоғары шығуы көбіне
өндірушілерден жоғары шығыны өз өндірісіне ауысады.
Ығыстырушы эффект дегеніміз – сауда экономикалық одаққа кіру
нәтижесінде сұраныспен тұтынудың өте төмен шығынын бар одақтан тыс
36
орналасқан өндірушіден өте жоғары шығындары бар, бірақ одақ мүшесі болып
табылатын өндірушіге қарай ауысуы.
2. Динамикалық талдау, мұнда, сауда экономикалық одаққа енудің
артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастырады.
Артықшылықтары:
1. Нарық көлемінің өсуі. Отандық фирмаға өндіріс масштабын өндіруден
сәйкесінше эффект алуға мүмкіндік береді.
2. Халықаралық сауданың сыртқы экономикалық қызметінің басқа да
күрделі формаларының өсуі одаққа қатысушы елдің өндірістік көлем өндірістік
емес құрылымның жақсаруына қарай жағдай жасайды.
3. Белгілі бір жағдайда одақтың қызмет ету шығындары өте жоғары болуы
мүмкін.
Кемшіліктері:
1. Белгілі бір жағдайда елден ресурстар ағылып келуі мүмкін .
2. Егер, интеграцияға қатысушы елдің жекелеген фирмалары арасындағы
өте тығыз интеграциялық байланыстың қалыптасуына ықпал етеді, онда
олигополиялық келісім өте кең таралып, өнім бағасы жоғары болуы мүмкін.
3. Өте үлкен компанияларды құрумен байланысты өндіріс масштабын
кеңейтуге болатын шығындар эффектісі болуы мүмкіндігі.
3. Экономикалық интеграцияның толық дамуына батыс Еуропалық елдері
қол жеткізді. Еуропа одағының пайда болып дамуының Қазақстан тарихы
1951ж. басталады. 1951ж сәуірде құрамына – 6 ел, Франция, Италия, ГФР,
Белгия, Нидерланд, Люксембург енген Еуропалық көмір және болат бірлестігін
құру туралы шартқа қол қойылды. Батыс Еуропаның экономикалық интеграция
процесін шартты түрде 4 кезеңге бөлуге болады.
1 кезең – 50 жылдың соңы, 70жылдың ортасы «Алтын ғасыр» деп аталады.
Бұл аралықта жедел түрде кедендік одақ, аграрлық нарық қалыптасып, Еуропа
экономикалық одақ құрамына жаңа 3 елді Ұлыбритания, Дания, Ирландия
қабылдады.
2 кезең – 70 - 80 жылдың ортасы. Еуропалық одақ тарихында тоқырау
кезеңі болып есептелінді. Бұл уақыт аралығында Еуропалық одақ елдерінің
даму деңгейіндегі алшақтық өсе берді. Еуропалық одаққа 1981 жылдың Греция
ның қабылдануына байланысты елдер арасы ашыла түсті. Себебі, Грецияның
экономикалық деңгейі төмен болатын.
3 кезең – 80 жылдың ІІ жартысында – 90 жылдың басы. Одақтастыққа 1986
жылы Испания мен Португалияның қосылуы еларалық сейкессіздікті өсірді.
4 кезең – 90 жылдың ортасы – 21 ғасырдың басы. 1993 жылдың 1
қаңтардан бастап одақтастық елдерінің аумағында өндіріс факторының еркін
қозғалысы қамтамасыз етілді. Сонымен, Еуропалық одақтың экономикалық
интеграциясының жаңа кезеңі басталды.
1944 жылы 1 қаңтардан бастап 15 мүше елдерден құралған Еуропалық
одаққа айналды. Еуропалық одақ щеңберінде толық біріңғай нарықты құру
жүзеге асты. Интеграциялық топтың бұдан әрі даму мақсаттары жарияланды.
Ол мақсаттарға ортақ валюта - еуроны шығару құқығына ие еуролық банкті
құру, бірыңғай батысеуропалық кеңістікті жасау міндеттері кіреді.
