63
түсiнiк беруге қарсы болып,
оны iскерлiк, кәсiпкерлiкке, былайша айтқанда тауар ӛндiру
мен алуан түрлi экономикалық қызмет кӛрсетуге жатқызады.
Менеджмент ұғымына Э. Петерсон мен Э. Плоумен кеңiрек түсiнiк бередi. Бұлар батыстағы
iскерлiк әлемге ―Бизнес пен менеджменттi ұйымдастыру» кiтабының авторы
ретiнде
танымал. Олар былай деп жазады: ―Кең мағынада әлеуметтiк тұрғыдан қарағанда
менеджмент дегенiмiз адамдарға тән тенденцияда топты қалыптастыру нәтижесiнде
ӛрiстейтiн техника немесе тәсiл. Мұндай топтың мысалы ретінде үкiметтi, алуан түрлi
клубтарды және iскер кәсiпорындарды жатқызуға болады.
Қандай топ болмасын, оның
ӛзiнiң дербес менеджментi болуы тиiс. Осы тұрғыдан алғанда менеджменттi тәсiлдер
жиынтығы ретiнде қарастыруға болады, әрi сол арқылы
белгiлi бiр адамдар тобының
мақсаттары мен мiндеттерi белгiленедi‖.
Менеджмент макро және мироэкономиканың негізгі қағидаларына негізделеді. Бірақ бұл
бірыңғай экономикалық пән болып табылмайды.Оның ғылым болып құрылуына
айтарлықтай рольді психология,
социология, педогогика,
кибернетика, және математика
атқарады.Онымен қатар менеджменттің ӛзі маркетингтің коммерциялық
іс-қызметті және
басқару іс-жұмысын жүгізумен байланысты басқа қолданбалы пәндерді зерттеуге негіз
болып табылады.
Ӛз-ӛзін бақылау сұрақтары:
1. Менеджмент дегеніміз не?
2. «Менеджмент» қай жақта алғаш рет пайда болды?
3. Менеджмент қай ғылымдардан бастау алған?
Ұсынылатын әдебиеттер
:
1. Виханский О.С., Наумов А.И. Менеджмент: Учебник.- 3-е изд. – М.: Экономист, 2004. –
528 с.
2.Герчикова И.Н. Менеджмент. – М.: Банки-Биржи, 1999.
3.Бердалиев К.Б. Менеджмент. Курс лекций. - Алматы: Экономика, 2005
4.Бердалиев К.Б. Основы управления экономикой Казахстана. – Алматы: КазГАУ, 1998.
5.Кубаев К.Е. Теория и практика менеджмента.– Алматы, Қазақ әдебиеті, 2005
2-тақырып.
Басқарудағы жҥйелік тәсілдердің негіздері
1.Жҥйелер туралы тҥсінік және олардың қасиеттері
1 Жҥйелер туралы тҥсінік және олардың қасиеттері
Жүйелік тәсіл басшылардың ұйымды ӛзара тәуекелді адам, құрылым, міндет, және
технология сияқты элементтерден тұратындығы және олардың сыртқы ортангың ӛзгермелі
жағдайында әртүрлі мақсатқа жетуге бағытталғандығы түрінде қарастырғанды ұйғарады.
Жүйелік тәсіл –бұл басқару обьектісін жүйе ретінде зерттеуге негізделген ғылыми
танып білу және әлеуметтік тәжірибие әдістемелігінің бағыты. Бұл тәсіл басқару
обьктісінің жағдайына және серпіндігіне ықпалын тигізетін барлық негізгі факторларды
ескере отырып жүргізетін кешенді зерттеуге негізделген. Жүйелі тәсілді толық жүйе
ретінде түсінуге және оның ісқимылының оңтайлы параметрін елдің экономикасын бір
тұтас түрінде алған кӛзқарас арқылы анықтауға мүмкіншілік береді. Сонымен қатар әрбір
ұйымның іс-қимыл үрдісі жүйелі тәсілдің кӛмегімен күрделі серпіндіктен даму үстіндегі
64
жүйе түрінде түсіндіріледі және оның жәй жағдайына ӛзінің ықпалын фактор ретінде
халықтың тӛлем қабілеті бар сұраныс, оны қанағаттандырудың балама мүмкіншілігі,
ұйымның қолындағы материалдық ресурстар, ӛнділген ӛнімнің сапасы, уағдаластық
міндетті ӛз уақытында және толық орындау және т.б кӛрсетеді. Басқауда жүйелі тәсілді
басқа ғылымдарда сияқты қолдану сайма- сай проблемаларды жоюға және оларды шешуге
тиімді стратегияны жасап шығаруға кӛмектеседі. Бұл тәсілдің әдістемелік ерекшелігін
оның басқару обьектісін тұтас түрінде қарауға, сыртқы ортамен әр алуан байланыстарын
ашуға және оларды бірегей теориялық түрге бағытталғанын бақылауға болады.
Басқарудағы жүйелік тәсілдің маңызды бір белгісі жүйелі талдау, ол күрделі басқару
шешімді дайындауда және дәлелдеуде пайдаланылатын әдістмелік құралдардың
жиынтығынан тұратындығын кӛрсетеді.
Жүйелі талдау декомпозиция жүйсіне негізделген, яғни оны құрайтын элементтерге
бӛлуді, олардың әрқайсысын және ӛзара байланысын зерттеуді, осы элементтердің
түгелдей жүйенің жәй жағдайына және іс- қиымылына кӛрсететін қпалын анықтауды
қажет етеді. Сӛйтіп жүйелі талдаудың кӛмегі арқлы күрделі зерттеу обьектісі оқып білуге
қажетті қол жетерлік қарапайым элементтерден құралған жиынтықтан тұратындығын
кӛрсетіледі. Жүйе талдау істің жүруі шешімінің балама варианттарын ұсынуға, әрбір
вариант бойынша анықсыздықтың жайын ашуға, берілген тиімділіктің критеиясы арқылы
варианттарды бір- бірімен салыстыруға бағытталған.
Жүйелі тәсілді және талдауды пайдаланудың сферасн кеңейту бағдарламалы мақсатты
басқаруды тартумен байланысты, ал оның мәні мақсатты айқын анықтаудан, қойған
мақсатқа оңтайлы жетудің бағдарламасын жасаудан, оны жүзеге асыру үшін қажетті
ресурстарды бӛлуден және бағдарламаны орындау жұмысына басшылық ететін
ұйымдарды қалыптастырудан тұрады.
Ӛз-ӛзін бақылау сұрақтары:
1. Кәсіпорынның жалпы пайдасы қалай есептеледі?
2. Салыстырмалы экономикалық тиімділік бағасы қалай анықталады?
3. Кәсіпорынның экономикалық тиімділік коэффициенті?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Куатова Д.Я. Кәсіпорын экономикасы: Оқу-тәжірибелік құралы/- Алматы: Экономика,
2006ж.*
2. Грузинов В.П. Экономика предприятия.
Учебник для вузов, 2 изд. М.: ЮНИТИ, 2003г..
3. Абрютина М.С. Экономика предприятия. Учебник. М.: Изд.Дело и сервис, 2004г
4. Скляренко В.И., Прудников В.М., Акуленко Н.Б. Экономика предприятия. Учебное
пособие, ИНФРА-М, 2004г.
5. ҚР-сының «Мемлекеттік кәсіпорындар туралы» Заңы-
Егемен Қазақстан, 9 мамыр 2001ж.
және 11 мауысым 2004ж.
6. ҚР-сының «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктері
туралы» Заңы, Егемен Қазақстан,30 сәуір, 1998ж.
Тақырып 3. Менеджмент эволюциясы
1.Тарихи жағдайлары және менеджменттің дамуын дәуірге бӛлу.
2 .Басқару ғылымының дамуына маңызды ҥлес қосқан негізгі тәсілдер.Ғылыми
мектебітің қҧрылуы мен дамуы.
3.Қазақстандағы менеджменттің методологиялық негіздері
1 Тарихи жағдайлары және менеджменттің дамуын дәуірге бӛлу.
