Сборник трудов международной научной конференции молодых ученых

352

Ол үшін  өзара байланысты келесі міндеттерді шешу талап етіледі:

Ø шаруашылық  жүргізуші  субъектілердің  экономикалық  қатынастардың  моделіне

бухгалтерлік есепке алу жүйесінде ұлттық мектептер жіктелуін əзірлеу;

Ø жаңа бухгалтерлік есеп жүйесіндегі тексерістің негізгі даму бағыттарын анықтау;

Ø бірыңғай есепке алу жүйесiндегi ақпараттық жүйелерін өзара қарым-қатынастарын

жəне иерархиялық ақпаратты айқындау;

Ø қаржылық ақпаратты жетілдірудің  негізгі бағыттарын анықтау;

Ø Қазақстан Республикасының негізгі есеп жүйесін жетілдіру жолдарын зерттеу.

Осы  тұста  Қазақстан  Республикасының  бухгалтерлік  есеп  жүйесін  жетілдірудің

негізгі  жолдары  ретінде  алдымен  ұлттық  бухгалтерлік  есептің  жүйесін  дамытуда

Халықаралық  қаржылық  есептілік  стандарттарын  қолдана  отырып, келесі  екі  бағытты

басшылыққа алуымыз қажет.

Ø Халықаралық стандарттарға сəйкес қаржылық есептілікті үйлестіру;

Ø микроэкономикалық  модельдерді  жəне  экономикалық  агенттердің  экономикалық

қатынастардың  негізінде  бухгалтерлік  есеп  жүйесіне  сəйкес  бухгалтерлік  есепті

үйлестіру.

Халықаралық  қаржылық  есептілік  стандарттарын  пайдалану  қаржы  есептілігін

дайындау  үшін  шығындарды  азайтуы  мүмкін  жəне  əр  түрлі  елдердегі  филиалдардың

қызметін  талдауды  жеңілдетеді, ол  халықаралық  нарықтарда  басқару  шешімдерін

оңтайландыруға  жəне  қаржыны  арттыруға  ықпал  етеді. Ол  үшін  ең  алдымен  бухгалтерлік

есептің  қазіргі  заманғы  моделін  қалыптастырудың  алғышарттарын  айқындауымыз  қажет

[5,6] (1-сурет).

`Сурет 1. Бухгалтерлік есептің  қазіргі заманғы моделін қалыптастырудың  алғы шарттары

1-суретте  көрсетілген  негізгі  алғышарттардың  ішіндегі  əлеуметтік-экономикалық

бөлігі  жиі  өзгеріске  ұшырайтындығын  айта  кеткеніміз  жөн. Себебі, жаһандық  жағдайдағы

экономикалық  жағдайдың  үнемі  құбылып  отыратындығы  елдің  əлеуметтік-экономикалық

жағдайына  салдарын  тигізеді. Ал, енді  ХХІ  ғасырдағы  бухгалтерлік  есептің  дамуына  əсер

ететін əлеуметтік-экономикалық факторларға толығырақ тоқталайық  [7] (1 кесте).

353

Кесте 1

ХХІ ғасырдағы бухгалтерлік есептің дамуына əлеуметтік-экономикалық факторлардың əсері

Фактор

Бухгалтерлік есеп теориясы жəне практикасындағы жаңа

ашылулар

Компаниялардың жаһандық

экономикалық процесіндегі

өзара байланысы

Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарын əзірлеу,

салықтық есепті бөлек шағын есепке алу

Ұйымның неғұрлым күрделі

құрылымы (стратегиялық

альянстар, аутсорсинг)

Желілік, корпоративтік бухгалтерлік есеп, стратегиялық

басқару есебінің  пайда болуы

Орнықты даму стратегиясы,

бизнестің экологиялық

зардаптары мен тəуекелдерге

назар аудару

Ақпараттық кеңістікті ортақ ұйымның маңызды элементі

ретінде бухгалтерлік  есептің рөлін өзгерту. Кешенді

корпоративтік есептілік, əлеуметтік есептілік, экологиялық

есепке алу тұжырымдамасын қалыптастыру

Қаржы нарығындағы

есептіліктің ашықтығы мен

дəлдігіне қатаң талаптар

Халықаралық аудит стандарттарын, ішкі бақылау əдістерін,

бухгалтерлік есептің институционалдық аспектілерін дамыту

Басқарудың инновациялық стилі

Жүргізілген бухгалтерлік есепке көзқарасты дамыту

Бизнес құндылығын

арттырудағы  білім мен

зияткерлік ойдың  жаңа рөлі

Компанияның капитал есебі жəне бағалау əдістерін іздеу

1-кестеде  келтірілген  əлеуметтік-экономикалық  факторлармен  қатар  жаһандық

жағдайда  бухгалтерлік  есеп  жүйесін  модельдеудің  дамуына  əсерін  тигізетін  алғышарттың

бірі бухгалтерлік есептің сапалық сипаты болып табылады (2-сурет).

Сурет 2. Қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп жүйесінің сапалық сипаттамалары

Жаһандану  процесі  соңғы  бірнеше  онжылдықта  бухгалтерлік  есептің  мүлдем  жаңа

сапасын  жасады, жаңа проблемалар  құрды, жаңа  тəуекелдерді анықтады. Осы  проблемалар

мен  тəуекелдер  жаңа  теориялық  жəне  бухгалтерлік  есеп  бойынша  қазіргі  заманғы  жаңа

тұжырымдамалар  құру  жəне  дамыту  бойынша  бухгалтерлік  контекстіңқайтақарауын  талап

етті.

Сонымен, қорытындылай  келе  жаһандық  жағдайда  экономикалық  жүйені  тиімді

басқару  мен  шешім  қабылдау  процесіне  қажетті  ақпараттар  қалыптастырушы  бухгалтерлік

есеп жүйесінің алар орны жылдан-жылға арта бермек. «Бухгалтерлік есеп барлық ғылымдар

мен өнерлерден де биік тұрады, не олардың барлығы оны қажет етеді, ал ол ешкімді де қажет

етпейді, бухгалтерлік  есепсіз  əлемді  басқару  мүмкін  болмас  еді  жəне  адамдар  бірін-бірі

түсіне алмас еді» деп айтқан Б.Солозаноның сөздерінің жаны бар. Бухгалтерлік есеп басқару

Сипаттамалары

Болжамдық

жеке дамуы

технологиялылығы

күрделілігі

Ашықтық

354

жүйесінде осы күндері ең маңызды орындарды иеленіп келетіндігін мақала жазу барысында

көзіміз  жетті. Себебі,  жоғарыда  атап  өткеніміздей  экономика  қалай  өзгерсе, бухгалтерлік

есеп жоғалып кетпейді, керісінше күн санап өзгеріске ұшырап, жетілу үстінде.

Əдебиеттер:

1. Кеулімжаев  Қ.К., Əжібаева  З.Н., Құдайбергенов  Н.А. Бухгалтерлік  есеп  принциптері: Оқу

құралы. - Алматы, ЭкономикС, 2003 ж.

2. «Бухгалтерлiк  есеп  пен  қаржылық  есептiлiк  туралы» Қазақстан  Республикасының 2007

жылғы 28 ақпандағы N 234 Заңы

3. Шарипов А. К. Опыт применения МСФО в Казахстане // Экономика, управление, финансы:

материалы II междунар. науч. конф. (г. Пермь, декабрь 2012 г.).  — Пермь: Меркурий, 2012. — Б. 96-

101.

4. Концепция  развития  системы  бухгалтерского  учета  и  аудита  в  Республике  Казахстан  на

2007-2009 гг.

5. Сидорова, М.И. Модели  интеграции  различных  учетных  подсистем  в  единое

информационное пространство / М.И. Сидорова // Международный бухгалтерский учет. – 2013. - №

30 (276)-2013 август. – Б.20-27. (0,72 п.л.)

6. Сидорова, М.И. Бухгалтерский  учет  в  условиях  глобализации  мирового  экономического

пространства: Монография / М.И.Сидорова // - М.: Финансовый университет, 2013.-136с. (8,5 п.л.)

7. Sidorova, M. The accountancy theory in the 21st century / М.Sidorova // European Journal of

Natural History.-2010.-№1.-Б.47-48. (0,1 п.л.)

ШЫҒЫНДАРДЫ АЗАЙТУДЫҢ КƏСІПОРЫННЫҢ БƏСЕКЕЛЕСУГЕ

ҚАБІЛЕТТІГІНЕ ƏСЕР ЕТУІ

Омашева А., Сулейменов Ж.М.

Евразийский национальный университет имени Л.Н.Гумилева

Республика Казахстан, г. Астана

E-mail: 87018811655@mail.ru

Компанияның  бəсекелестік  басымдылығы  оның  нарықтағы  жемісті  қызметіне

негізделеді. Алайда  он  жыл  бойғы  өркендеу  мен  белсенді  ілгерілегеннен  кейін  көптеген

фирмалар  өз  ісін  əртараптандыру  мен  табысқа  кенелуге  ғана  ұмтыла  отырып, бəсекелестік

басымдылық  туралы  ұмытып  кетеді. Бұрын-соңды  бəсекелестік  басымдылықтың  қазіргі

күндегідей  маңыздылығы  болған  жоқ, демек  бүкіл  əлем  бойынша  компаниялар  ұлғайып

келеді, ал  нарықтағы  бəсекелестердің  іс-əрекеті  табысқа  барлығы  қол  жеткізе

алмайтындығын көрсетуде.

Бəсекелестіктің  мағынасын  анықтаған  кезде  экономисттер  қолданатын  тəсілдердің

əртүрлілігі  бəсекелесуге  қабілеттілік  санатын  қарастырған  кезде  де  бейнеленеді.

Кəсіпорынның  бəсекелестік  мəселесін  зерттейтін  əр  зерттеушінің  негізгі  тапсырмасы

бəсекелесуге қабілеттіктің критерийлерін анықтаудан, сондай-ақ бəсекелесуге қабілеттіліктің

көзі  мен  факторларын  анықтаудан  құралады. Алайда  орасан  зор  коннотациялық

шатысқандық, түсініктемелер  мен  анықтамалардың  айқын  еместігі  байқалады. Айқын

еместік  түсініктеме  беру  деңгейінде  анықталанады. Сонымен, экономикалық  əдебиетте

кəсіпорынның бəсекелесуге қабілеттігінің əртүрлі анықтамаларын кездестіруге болады.

Нарықтық экономика жағдайында табысқа жетудің негізгі тəсілі болып өнімді өткізу

жəне өнімнің  қосымша құнына қол жеткізу табылады. Бұл тұста өнімді өндіру жəне/немесе

өткізу  шектеулі  экономикалық  ресурстарды  пайдалану  арқылы  жүргізіледі. Сондықтан

нарықтық  экономика  жағдайында  пайда  табу  экономикалық  ресурстарды  пайдалану

тиімділігімен  немесе  алынған  нəтиже  мен  оған  жету  үшін  жұмсалған  шығындардың

арақатынасының  тиімділігі  арқылы  жүзеге  асырылады. Сəйкесінше, нарықтық