76
мерзімде орындалатын жаттығу циклдері (мезоқұрылым)
аяқталған бірнеше аз мерзімде орындалатын жаттығу циклдерін
қамтитын
жаттығудың
орташа
циклдері
(мезоциклдер)
құрылымы; 3) аз мерзімде орындалатын жаттығу циклдері
құрылымы (микроқұрылым) жаттығудың бірнеше сабақтан
жəне
жекеленген
жаттығудан
тұратын
аз
циклдер
(микроциклдер) құрылымы.
Жартыжылдық, жылдық, не көп айлық циклдердегі жаттығу
үш кезеңге бөлінеді: дайындық (іргелі дайындық), жарыстық
(негізгі жарыс қарсанындағы) жəне өтпелі. Жаттығудың
ауыспалы циклдік кезеңдерін қажет ететін себебтер мыналар: 1)
спорттық баптың даму зандылықтары; 2) спорттық жарыстар
күн тізбегі; 3) маусымдық-климаттық шарттар.
Спорттық баптың дамуы кезеңдерінде жаттығу жүйесін
бірнеше мерзімдерге бөлу табиғи ұмтылысты білдіреді.
Спорттың баптың дамуы кезеңдері мен жаттығудың көп
мерзімде орындалатын істер (микроцикл) мерзімді арасында
заңды байланыс баптың қалыптасу, оны сақтау жəне уақытша
жоғалту кезеңдері жаттығудың əсер ықпалы нəтижесінде
болады, олардың сипаты өз кезіндегі, жөғарыдағы кезеңдердің
келуіне байланысты. Осыған сəйкес жаттығу жұйесінде
дайындық, жарыстық жəне өтпелі үш мерзім алмасады.
Жаттығудың аз мерзімде орындалатын істер жиынтығында
(микроциклде)
екі
саты
ерекшеленеді:
кумуляциялық
(жаттығулар əсері тиімділігінің жиынтығы қамтамасыз етіледі)
жəне қалпына келтірушілік.
Микроциклдердің келесі түрлері бар (сурет 6). Олардың
негізгілері
-
меншік-жаттығушылық
пен жарыстық,
ал
қосымшалары – жалғастырушылық, қалпына-келтірушілік.
Меншік-жаттығушылық микроциклдері жалпы дайындық
жəне арнайы дайындық болып бөлінеді. Алғашқылары жалпы
дене дайындығы үлес салмағын ұлғайтумен байланысты көп
мерзімде орындалатын істер жиынтығының (макроциклдің)
дайындық мерзімінің бастапқы жəне кейбір басқа кезеңдердегі
аз
мерзімде
орындалатын
істер
жиынтығының
(микроциклдердің) негізгі түрі болып табылады. Оларға
спортшының барлық немесе көбіне көп дене қасиеттерінің
дамытуға бағытталған сабақтарды алмастырып отыру тəн сипат.
77
Екіншілер арнайы дайындықты дамытуға тиіс мамандырылған
жұмыс үлес салмағын арттырумен ерекшеленеді. Оларда тандап
алынған спорт түрі ерекшеліктеріне жауап беретін сабақтарды
алмастырып
отыру
тəртіп,
қабілеттерді
дамыту
жəне
дағдыларды жетілдіру үшін үйлесімді жағдайлар жасау
қажеттігімен анықталады.
Жалғастырушылық микроциклдер жарысқа дайын алдағы
старт аралық фазаларды қамтиды. Жарыстық күндерден басқа,
егер жарыс бірнеше күнде өтсе жəне қалыпқа келу жарыстан
кейін орындалса, онда бұл аз мерзімде орындалатын істер
жиынтығы спортшыны жарысқа тікелей жалғастыру тəртібі
бойынша құралады.
Жарыстың аз мерзімде орындалатын істер жиынтығы
жаттығушылық ұйым түрінен гөрі жарыстық əрекет түрі болып
табылады.
Күш-жігерді қалыпқа келтірудің микроциклдерді (қысқа
мерзімді жүйесі) спортшы қызметі тəртібін ұйымдастырудың
ерекше түрі. Бұл жүйе спортшының өзіндік жаттығу
ерекшеліктеріне сəйкес күш куатын көбірек тілейтін қимылдар
түрін орындағаннан (əсіресе, «денеге күш көбірек түсу») кейін
жаттығудың тиімділік əсерін күшейту мақсатында енгізіледі.
Орташа
мерзімде
орындалатын
жиынтықтар
(мезоциклдер)
негіздерінің
бірін
құрайтын
жүктемелер
динамикасында
орташа
толқындардың
пайда
болуымен
түсіндереді. Бір ай мерзімге жуық биоциклдер орташа мерзімде
орындалатын істер жиынтықтары созылмалығына, сондай-ақ
олардың жүктемелерін бөлу сипатын мүмкіндігінше ісер ететін
факторлардың бірі болып саналады.
Орташа
мерзімде
орындалатын
жиынтықтардың
(мезоциклдердің) типтері (сурет 7).
Өзінше тартушы орташа мерзімде орындалатын істер
жиынтығы. Жылдық жəне одан да үлкен циклді жаттығу өзінен
басталады. Ол 2-3 қарапайым жəне бір қалыпты келтіру аз
уақытының
ішінде
орындалатын
істер
жиынтығын
(микроциклді) қамтиды. Жүктемелер саны өсуінің жалпы
деңгейі онша жқғары емес, əсіресе төзімділікке тəрбиелейтін
спорт.
78
Сурет 6 – Микроциклдердің типтері
түрлерінің мамандануда олардың көлемі айтарлықтай үлкен
мөлшерге жетеді. Жаттығу құралдарының құрамы жалпы
дайындықтың артықша сипатына ие. Мұндай орташа мерзімде
орындалатын істер жиынтықтары (мезооциклдер) саны үлкен
жаттыққандық циклдерін бастапқы үйренгіш мүмкіндіктеріне
жəне жаттығудың бұрынғы кезең сипатына байланысты.
Бастапқы
орташа
мерзімде
орындалатын
істер
жиынтығы. Бұл жаттығудың дайындық кезені орташа мерзімде
орындалатын істер жиынтықтарының басты түрі. Дайындықтың
негізгі мақсаты тек осылар жүзеге асырылып, жана жəне бүрын
меңгерілген дағдыларды қайта құру ісін тұжырымдаудағы
негізгі
жаттығу
жұмыстары
орындалады,
ағза
қызметі
мүмкіндіктерін ұлғайтуға жетелейді де барынша елеулі жаттығу
жүктемелері енгізіледі.
Жарыс алдындағы орташа мерзімде орындалатын істер
жиынтығы.
Оның
ерекшелігі
алда
тұрған
жарыстың
режимдерін толық үлгілеу, нақты жағдайларға беймделуін
қамтамасыз ету қажеттігінен анықталады.
Микроциклдердің типтері
Негізгі
Қосымшалар
меншік-
жаттығушы
лық
жарыстық
жалпы
дайындай-
тын
арнайы
дайындай-
тын
Жалғас-
тырушы-
лық
қалпына-
келтіру-
шілік
Достарыңызбен бөлісу: |
