79
Жарыстық
орташа
мерзімде
орындалатын
істер
жиынтығы. Бұл негізгі жарыстар кезіндегі орташа мерзімде
орындалатын істер жиынтықтарының басты түрі, олар бірінен
кейін
бірі
келіп,
арақашықтыққа,
орташа
циклдердің
созылмалығына сəйкес болады.
Қалпына келтіруші-дайындық жəне қалпына келтіруші-
қолдаушы
орташа
мерзімде
орындалатын
істер
жиынтықтары. Бірінші топ рет себептері бойынша бастапқы
орташа мерзімде орындалатын істер жиынтықтарына ұқсас,
бірақ ол қосымша қалпына келтіруші орташа мерзімінде
орындалатын істер жиынтықтарын қамтиды. Екінші топ одан да
жұмсақ
режимімен
жəне
түрлерді
алмастыру
арқылы
ауыстырып қосу тиімділігін, жаттығу сабақтарының мазмұны
мен шарттарын барынша кең пайдаланумен сипатталады.
1988 жылы Сеулда өткен Олимпиялық ойындарда спорттың
циклдік түрлерімен айналасатын спортшылар-универсалдар
жоғары жетістіктерге жетті. Мысалы, К.Отто, М.Бионди 6 жəне
5 медалден жеңіп шықты (жүзу). 2 жəне одан жоғары
медалдерді алған спортшылардың арасында АҚШ – 19, ГДР –
16, СССР – 8, Венгрии – 4. Басқа сөзбен айтқанда, аталып
кеткен фактілерге сүйене отырып екі мектептің жүзеге
асырылуын байқауға болады: біріншісі – арнайы қысқарылған
мектеп. Бұл жерде спортшының пəндік мамандырылуы жəне
спорттық жаттығудың
барлық
зандылықтарын
сақтауды
қамтамасыз етілген. Екіншісі – қатаң мамандырылуды
ескермейтін универсалдық мектеп.
80
Сурет 7 – Мезоциклдердің типтері
Спорттық жаттығудың мерзімделуінде келесі қарама
қайшылықтар бар.
Жеңіл атлетикадан танымал Кенияның маманы Д.Вильзен
1966 жылы африкалық спортшыларды жаттығудың европалық
Мезоциклдердің түрлері
Бастапқы
Жарыстық
Жалпы дайын-
дайтын
Негізгі
Қосымшалар
Арнайы
дайындайтын
Өзінше
тартушы
Тексеру-
дайындайтын
Жарыс
алдындағы
қалпына
келтіруші-
қолдаушы
Қалпына
келтіруші-
дайындық
81
ұлғісіне сүйенбеуді талап еткен. Ол спорттық жаттығудың
мерзімделуін алі білген жоқ. Ол туралы А.Д.Новиков пен
Л.П.Матвеевтың дене тəрбиесінің теориясы мен əдістемесі
бойынша оқулықтың 1968 жылы шыққаннан кейін белгілі
болды.
Д.Вильзен
жоғарғы
жарыстық
жəне
жанжақты
дайындылықтың жақтарында аса көңіл болды. Жқғарғы
жарыстық жұмысқабілеттің тұжырымдамасын ол сол кездегі
əлем рекордсмены Р.Кларктің тəжірибесінен алған.
Бұл ойындарда СССР гимнастары 11 алтын, 5 куміс жəне 3
қола медалдерді жеңіп алды. Бұл нəтиже аға жаттықтырушы
Леонид Аркаевтың басшылығымен жүзеге асырылған «үнемі
жекпе-жекке дайын» тұжырымдамасына байланысты болды.
Бұл тұжырымдамада спорттық баптың жоғарлауына мен
төмендеуіне ешқандай сүйену болған жоқ.
Қазіргі танда спорттық жарыстардың жалпы күнтізбелігінің
кеңеюйінің тенденциясы байқалады, қай жерде жылдың
бойында 2-4 ең ірі, жауапты жарыстар болады. Бұл жағдай
мамандарды
жылдық
циклді
бірнеше
макроциклден
құрастыруға
əкелді.
Осыған
материалдық
базарлардың
жақсыруы
бір
факторы
ретінде
болды.
Манеждердің,
велотректердің, қысқы стадиондардың, бассейндердің пайда
болуы көп спорт түрлерінде жылдың бойындандағы айлардың
ауысуына қарамауына келтірді. Велоспортта, жеңіл атлетикада,
жүзуде жыл бойында 2-3 макроцикл пайда болды.
Сонымен,
жоғары
дəрежелі
споршыларда
жылдық
жаттығуды құрастыруда біржылдық макроциклге (біржылдық
цикл), екіжылдық макроциклге (екіжылдық цикл), үшжылдық
макроциклге(үшжылдық цикл) сүйене отыруы кездесті (сурет
8).
Əрбір макроциклде үш кезең бар – дайындық, жарыстық
жəне өтпелі. Жаттығатын процесстің екі жəне үш цикл бойынша
құрастырудың барысында «екіқосалық» жəне «үшқосалық»
циклдердің варианттары қолданылады. Осындай жағдайда
бірінші, екінші жəне үшінші макроциклдердің арасындағы
өтпелі кезеңдер жоспарланбайды. Ал алдындағы макроциклдің
жарыстық кезеңі біртіндеп келесі макроциклдің дайындық
кезеңінен ауыса бастайды.
82
6. Спорттық жарыстың техникасы мен тактикасы
Спорттық тəсіл жарыс əрекеттерін орындаудың азды-көпті
жетілдіру əдістері болып саналады, ал спорт тактикасы жарыс
мақсатындағы
жеңіс
барысындағы
барлық
əрекеттер
жиынтығының біріккен формасы болып табылады.
«Спорттық тəсіл» туралы айтқанда бұл терминнің екі мəнін
ажырата білу керек. Біріншіден, іс жүзіндегі тəжірибе немесе
ілім
83
Сурет 8 – Біржылдық циклде дайындық процесін құрастыру
варианттары
I – дайындық кезеңі
II – жарыстық кезеңі
III - өтпелі кезеңі
I
II
III
I
III
II
I
II
Бірциклдік
Екіциклдік
Үшциклдік
I
II
III
I
II
III
I
II
III
Екіқосалқы цикл
I
II
I
II
III
Үшіқосалқы цикл
I
II
I
II
I
II
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Айлар
Достарыңызбен бөлісу: |
