Раманкулов шерзод жумадуллаевич

 
60 
қажеттігін  кӛрсететін  әдіс.  Сонымен  қатар,  эвристикалық  мәселелер  қосымша 
ынта туындатып, жаңа стратегиялар мен шығармашылық тапсырмаларды шешу 
тактикасын қалыптастырады. Бұл әдістің артықшылығы кез келген мәселелерді 
шешудің  қарапайымдылығы  мен  тиімділігінде.  Эвристикалық  мәселелер 
ақпараттың  талдауы  мен  синтезіне  қабілеттілікті  дамытады.  Бұл  әдістің 
кемшілігі мәселелердің сәтті шешілуіне кепілдік жасамайды. 
Эвристикалық мәселелер әдісі келесі заңдылықтар мен сәйкес қағидаларға 
негізделеді:  
- тиімділігі  -  қойылған  мәселелер  арқылы  тапсырманың  күрделілігі  тиімді 
деңгейге дейін тӛмендейді; 
- ақпаратты  бӛлу  –  тапсырма,  шағын  тапсырмаларға  бӛлініп,  қиындығы 
азайтылады; 
- мақсатты  белгілеу  -  әр  бір  жаңа  эвристикалық  мәселе  іс-әрекеттің  жаңа 
стратегиясын қалыптастырады. 
Қазіргі тәжірибеде студенттерді физикаға оқыту барысында эвристикалық 
әдістер сирек қолданады, олардың оқыту үдерісіне қосылуы бағдарламалаумен, 
үлгілеу  және  жобалаумен,  мысалы,  эвристикалық  бағдарламалаумен 
байланысты тақырыптарды оқу барысында бақыланады.  
Оқытудың  эвристикалық  әдістерінің  мақсаты  студенттерге  дайын 
білімдерді беру емес, логикалық тәжірибені олардың алуы мен ӛзінің білім беру 
ӛнімін  дербес  тәжірибелік  және  саналық  іс-әрекеттер  негізінде  жасау  болып 
табылады.  
Осылайша,  физиканы  оқыту  үдерісіне  эвристикалық  әдістердің  кешенін 
жасау  және  енгізу  шығармашылық  іс-әрекеттің  қалыптасуына  және  болашақ 
кәсіби іс-әрекетте ақпараттық технологияларды қолдануға септігін тигізеді. 
Болашақ 
физика 
мұғалімдерінің 
шығармашылық 
қабілеттерін 
қалыптастырудың  мәселелері  бойынша  ғылыми  зерттеу  еңбектерінде  орын 
алған ғалымдардың жұмыстарымен танысайық.   
Қазіргі  кезде  болашақ  физика  мұғалімдерін  даярлауда  жоғары  оқу 
орындарында  физиканы  оқытудың  ұйымдастырылған  формалары  лекция, 
семинар, лаборатория, практика, аудиториядан тыс сабақтар, ғылыми – зерттеу 
жұмыстары  т.б.  Аталған  оқыту  формаларының  әрқайсысы  болашақ  физика 
мұғалімінің шығармашылығын қалыптастыруда орны ерекше.  
Физиканы 
оқытуда 
дәріс 
сабақтарында 
шығармашылықты 
қалыптастырудың  әдістемелік  негіздері  Е.В.Оспенникова,  В.Н.Аниськина,             
Ю.Н.Егоровой,  Я.М.Кулаковой,  О.А.Ильченко,  Е.Г.Кабакова  т.б  ғалымдардың 
еңбектерінде  кездеседі.  Олар  дәріс  сабақтарының  тиімділігін  арттыру  қажет, 
бұл ӛз кезегінде білімгерлердің шығармашылығын қалыптастыруда маңызы зор 
деп тұжырымдайды.  
 
А.Б.Дамбуева  ӛзінің  «жалпы  физика  курсын  оқыту  үдерісінде 
студенттердің 
шығармашылығын 
дамыту» 
атты 
мақаласында 
дәріс 
сабақтарының  тиімділігін  арттыруды,  семинар  сабақтарында  әр-түрлі 
шығармашылық  сипаттағы  тапсырмаларды  қолдануды,  лабораториялық 
сабақтарда мәселелік эксперименттерді қоюды ұсынды[100]. 

 
61 
Туркияның  Гази  университеті,  физика  білім  беру  кафедрасының 
профессорлары  Б.Гюнеш,  У.Канлы  ӛздерінің  ғылыми-зерттеу  жұмыстарында 
болашақ  физика  мұғалімдерінің  шығармашылық  қабілеттерін,  сабақ 
барысындағы  активтілігін,  ой  ұшқырлығын,  ӛз  бетінше  жұмыс  жасай  алу 
қабілеттіктерін қалыптастыруда 3Е, 5Е, 7Е моделлерін қолданған(5-кесте, 17-18 
суреттер). Бұл модельдердің сипаттамаларына тоқталып ӛтсек[43].    
 
Кесте  4  –  3Е  моделінің  сатылары  бойынша  мұғалім  мен  білім  алушының 
қызметтері 
 
3Е 
моделі 
Білім алушының қызметі  
Оқытушығың 
қызметі 
(Е
x
p
lo
rat
io
n
) 
Зер
тт
еу
 
-ӛздерінде 
бар 
идея 
мен 
дағдыларды, 
жаңа 
идеялар 
мен 
дағдыларға байланыстыра отырып білім 
алуға бастама жасайды; 
-белсенді  түрде  жаңа  идеяларды, 
материалдарды, 
мәселелерді, 
феномендерді зерттейді  
-білім  алушының  не 
білетіндігін анықтау; 
-білім  алушылардың 
сабаққа  зейінін  аударуға 
кӛмектеседі; 
-жаңа  материалмен 
ӛткен материал арасында 
байланыс  құрады,  ортаға 
проблемалық 
сұрақтар 
қою 
арқылы 
кіріспе 
жасайды 
(E
x
p
la
n
at
io
n
) 
Т
үсі
нд
ір
у 
-мұғалімнің  басшылығымен  жаңа 
идеялар  мен  дағдыларға  сипаттамалар 
беріледі. 
-білім 
алушының 
материалдарды 
түсіндіруіне кӛмектесу; 
-мысалдар  келтіріп 
отыру,  
-білім  алушылардың 
түсініктерін бақылау  
(E
x
p
an
si
o
n
) 
  
Жеті
лд
ір
у 
-жаңа  идеялар  мен  дағдылар,  жаңа 
материалдар 
әр-түрлі 
жағдайларда 
қолданылады. 
-жаңа 
қызметін 
қамтамасыз етеді; 
-оқуды бағалайды 
 
Білім  беру  саласында,  әсіресе  физиканы  оқытуда  осы  моделдерді 
қолданудың тиімді екендігіне және бұл моделдер білім алушылардың сапалық 
қасиеттерінің  дамуына  септігін  тигізетіндігіне,  білім  деңгейлерін  аттыруына 
ықпал  ететіндігіне  «академиялық  ұтқырлық»  бойынша  Туркия  мемлекетінің 
Анкара  қаласындағы  Гази  университетінде  1  семестр  бойында  білім 

 
62 
алғанымызда  байқадық.  «Физикада  негізгі  ұғымдар»  пәнін  оқыған  профессор 
Б.Гюнеш  оқытудың  кез  келген  формасын  осы  моделдерді  қолдану  арқылы 
жүргізді.  
3Е  моделінен  5Е,  7Е  моделдеріне  кӛшуді  мына  тӛмендегі  суреттерден 
түсінуімізге болады. 
 
 
Сурет 18 - 3Е моделінен 5Е моделіне ӛту 
 
 
Сурет 19 - 5Е моделінен 7Е моделіне ӛту 
 
Қызығушылық ояту (Еngage) – жалпы мағынада бұл сатыда студенттердің 
физикаға  деген  қызығушылығын  арттырады.  Бұл  сатының  негізгі  мақсаты  – 
студенттердің  зейінін  ортаға  жинақтау.  Тақырыпқа  байланысты  қызықты 
физикалық  сұрақтар,  проблемалық  сұрақтарды  ортаға  тастау  арқылы 
студенттердің зейінін аудиторияға қарату қажет.  
(Еngage) 
Қызығушылық ояту 
(Еxplora) Зерттеу 
(Explanation) Түсіндіру 
(Elaborate) Жетілдіру 
 
(Evaluate) Бағалау 
(Еlicit) 
Алдын ала материалдарды алу 
(Еngage) Қызығушылық ояту 
(Еxplora)  Зерттеу 
(Explanation) Түсіндіру 
(Elaborate) Жетілдіру 
(Evaluate) Бағалау 
(Extand) Дамыту 
(Еxploration) 
Зерттеу 
(Еxcite) 
Қызығушылық ояту 
(Еxplora) 
Зерттеу 
Терминге кіріспе 
(term introduction) 
(Explanation) 
Түсіндіру 
Ұғымды қолдану 
(concept application) 
(Elaborate) 
Жетілдіру  
(Evaluate) 
Бағалау