6-тарау. Бухгалтерлік есепті үйымдаст ыру
♦
79
хтарда жэне баска да ұйымның құрылымдық бөлімшелерінде
жургізіледі. Мұндай түгендеу сгер барлық материалдык қорларды
ы гы м ен
түгендеу қажет болмаган жагдайда. құжаттарды тексе-
ру кезінде жүргізіледі.
Тұтас түгендеу бір жүйеге жататын бірқатар кэсіпорындарда
бір уакытта жүргізіледі Дұрыс ұйымдастырылғаң және уақгылы
жүргізілген түгендеу, материалдық жауапты тұлгалардың жұ-
мыстарын бақылау кұралы ретінде қарастырылады, сондай-
ақ тауарлык-материалдық корлардьщ жетіспеуін аньпсгап қана
қоймай, олардың ұрлану, жоғалу мүмкіңдігінен сақтандырады.
Тутендеу жэне баска да тексерулер барысында аныкталған
нақты колда бар мүлік пен бухгалтерлік есеп мэліметгері
арасындағы айырмашылыктар келесідей тэртіпте реттеледі:
Артық шыққан мүлік (негізгі қүралдар, тауарльгқ-материалдық
қорлар, ақшалар және басқалары) түгендеу жүргізілген күнгі
нарықтық құн бойынша табыс есебінде кіріске алынады. Түгендеу
барысында артық шыккан мүліктің пайда болу себебі мен ол үшін
кінэлі адамдар анықгалады.
Табиғи шыгьш нор.масы (заңда белгшенген тәртште) шегін-
дегі жетіспейтін жэне бұзылған мүлік ұйым басшысының өкімі
бойынша немесе өндірІс және айналым шыгындарына жат-
қызылады, ал нормадал тыс кемшіліктер жауапгы тұлғалардың
есебінен орны толтырылады.
үгендеу кезінде тауарлар мен материалдардың аттарын дұрыс
жазбағандақтан бірімен-бірінің ауысып кетуінен пайда болган
жетіспеушілік саны, осы себептен артык шыққан сондай тауарлар
мен материалдардың артық шықкаң саны бойьшша жабылады.
Артық шыққан құндылықтар мен кем шыққан құндьшыктарды
өзара жабу бір кезеңде анықталған, тексеріп отырган тек бір гана
жауапты адамда, атгары бір тауарлық-материалдық қорларға гана
РҰКсат етіледі.
пьігын мөлшері нақты жетіспеушілік анықталганда және сол
^етіспеущццк шегшде ғана колданылады. Мөлшер болмаған кезде
ұшктің жетіспеу і мөлшерден тыс деп саналып, кінәлі тұлгалардың
^бінен есептен шыгарылады
Кінәлі тұлғалар аныкталмаған немесе кінэлі тұлғалардан
шьіғындарды талап ету сот тарапынан шешілмеген жағдайларда
мүліктщ жетіспеуінен немесе бүлінуінен болған шыгын бюджеітік
ұйымдардан басқа кәсіпорындарда ұйымның ағымдағы шыгынына
жатқызьшады, аіі бюджеттік ұйымдарда қаржыландырудың
(қордьщ) азаюы ретінде есептен шыгарылады,
Жоғалуы, ұрлануы салдарьшан кем шыққан қүндылықгарды
немесе кему молшері табиғи мөяшерден артык шығындарды есеп-
тен шығаруды ресімдеу үшін ұсынылатын құжаттардьщ ішінде
тергеу немесе сот органдарының ешкімнщ кшэлі емеспгін немесе
кінэлі тұлғалардан шыгынның орнын толтыруды талап етуді бас
тартқандығы жөңщдегі шешімі, сондай-ақ техннкалык бақылау не-
месе сәйкес мамандандырылған ұйымдардан (сапа жөніндегі штс-
пекция және баскалар) алынган кұндылықгардьщ бұзылу фактісі
жөнщцел корытықды бачуы тиіс.
5 , ^ , Бағалау жэне калькуляциялау
Бухгалтерлік есептің баска гьыымдардан ерекшелігі, онда
ақшалай өлшем кеңшен қолданылады, Бұл өз кезегінде кэсш-
орындардын активтері мен корлаңу көздері гуралы ақпараттарының
жинақы түрде, ягни белгілі бір экономикалық талдау жасауға
ыңғайлы болуын қамтамасыз етеді. Жаллы бухгалтерлік есеп
жүйесінде барлык объектілер тек қана ақшалай өлшемде көр-
сетіледі.
Бағалау - объектілер есебінің ақшалай көрінісі (мүліктер,
міндеттемелер және шаруашылық операциялар). Ол буэігалтерлік
есеп беруде шыгьшдарды есептеу арқылы жүзеге асырылады.
Жалпы бағалау мынадай жолдармен жүргізшеді:
• Үйымның сатып алған мүліктері оны сатып алуғажұмсалған
шыгындардын қосындысы бойынша бағаланады.
* Басқа заңды немесе жеке тұлғалардын акысыз, тегін берген
мүлпсгері сол кіріске алынган уақытгағы нарыктык құны
(бағасы) бойынша багаланады.
80
♦
Бухгаптертк есеп теориясы жэне негіздері
• Ұйымнык
03
өндірісінде ендіріліп кіріске алынған мүліктері
сол өнімді өндіруге кеткен шыгындардың қүньша еәйкес
багаланады.
Накты өндірістік шыгындардың күрамына мынадай шыгындар
жатадьі:
• мүлікті кіріске алу барысында жүмсалған шығын,
• коммерциялық несиені алганы үшін төленетін пайыз
(процент) сомасы;
• үстеме баға, үстеме (наценки, надбавки);
• делдалға төленетін ақы (қызмет көрсетудің қүны);
• кедендік баж салды қгары :
• тасымалдауға (жеткізш беруге) жэне сақтау \тнін кетеіін
шыгындар
Баскалардан ақысыз, геіін, кайтарымсыз алыеған мүліктің
нарыкгык бағасы сол мүлікті кіріске алган кунгі баға негізінде
қүрьшады. Ол бага туралы мәліметгер сарапшылық (экспертп)
жолмен расталып жэне оған сәйкес құжатгар болуы қажет
Өндіріліп шығарылатын (дайындалатьш) өнімнің құны
сол өнімді өндіруге кеткен накты шығындардан түрады. Ал бұл
шыгындардың қүрамы өндіріс үдерісінде пайдаланылатын не-
гізгі қүралдардың амортизациясы, материаядар, жанармай, энер-
гия, еңбек ресурстары жэне басқа да онімді өндіруге кететін
шығындардан күралады. Үйьшдаіы дайын өнімдер бухгалтерлік
есепшоттарында жэңе баланста нақты өзіндік немесе нормативтік
(жоспарлы) қүнымен есептеледі.
Кэсіпорындар өздері сатып алған тауарларды бухгалтерлік
есепшотгарында олардың сатылып алынған қүны (бағасы) бойын-
піа, ал баланста нақты өзіндік қүнымен көрсетеді.
Материалдық ресурстар (шикізат, негізі і жэне көмекшіматери-
алдар жанармай сатып алынатын жартылай фабрикаггар. косалкы
лектер жэне тагы баскалары) бухгалтерлік баланста нақгы
Қүнмең есеіггеледі Ал материалдык ресурстардың накты қүны
с
таРДы
кіріске алуға кететін нақіы шығындармен аныкталады.
6
-
3/43
6-тарау. Бухгалтерлік есеггті ұиымдастыру
♦
81
Достарыңызбен бөлісу: |
