50
♦
Бухгадтерлж есеп теориясы жэне негіздері
Актшш шотта құралдардың көбеюі шоттың дебиііне, ал пассив-
ті шотта қорлану көздерінің көбеюі шоттың кредитіне жазылады.
Соган сэйкес бұл операция бойынша мынадай екі жақты жазу жа-
зылады
Д-т: «Материалдар» шоты
25000 теңге
К-т: «Жабдықтаушы-мердігерлермен
есеп айырысу» шоты
25000 теңге
Екіпші операцш нэтижесінде ұйымның нақты ақшасы және
соған сэйкес банк мекемесі алдындағы қарызы азайды. Бұл опе-
рацияны алдыңғыга қарама-қарсы деп түсінуге болады. Бірінші
операцияда кәсіпорынның активтері жэне соған сэйкес пассив-
тері көбейген болса, екінші операцияда ұйымның активтері және
пасснвтері азайып отыр. Бұл операция бойьшша ұйымның бухгал-
терияеында мынадай екі жақты жазу жазылады:
Д-т: «Банк несиесі» шоты
50000 теңге
К-т: «Акшалар» шоты
50000 теңге
Үшітиі операция нәтижесінде кэсіпорынньщ қорлану кездерінде
ешқандай өзгеріс болмаған, яғіш бұл операция кәсіпорынньщ пассив
бөлімінің баптарына ешқандай әсерін тигізбейді. Ал актив белімінде
әндіріске материалдардың босатылуьша сэйкес
аяқталмаған
өндіріс деп аталатын бөлім сомасы арпгьш және осыншама сомаға
материалдар деп аталапгьш бөлім сомасы кемиді. Бұл жағдайда екі
жақты жазу мына түрде жазылады:
Д-т: «Аяқгалмаған өндіріс» шоты
30000 теңге
К-т: «Материалдар» шоты
30000 теңге
Төртітш операцж нәтижесінде ұйымньщ қорлану кәздерінде
бір бөлім көбейіп, ал екінші бөлім сол сомаға азайып отыр.
Жогарыда қарастырған үшінші операцияда әзгеріс тек қана активті
белімде болған болса, бұл операция керісінше кәсіпорынның
актив бөлімінщ баптарына ешкандай әсерін тигізбей, өз әсерін тек
қана пассивті бөлім баптарына тигізіп отыр. Осыған сәйкес бұл
операция бойынша мынадай екі жақгы жазу жазылады
Д-т: «Жабды қгаушы-м ердіге рл ермен
есеп айырысу» шоты
65000 теңге
К-т: «Банк несиесі»
65000 теңге
4-тарау. Шоп?тар жәие екі жақты ж азу эд ісі
♦
51
Келтірілген мьюалдан көріл отырғанымыздай, эрбір операция
бір мезгілде жэне бірдей сомада бір шотгың дебитіне жэне екін-
шГ шогтың кредитіне жазылып отыр Олай болса, екі жақты жазу
озара байланысты бухгалтерлік есеп объектшерінің дебит жэне
кредит шоттарда бірдей сомада езгеруін бейнелейді.
Шаруашылық операцияларды бейнелеуде шоттардың ара-
сында пайда болған экономикалық езара байлаяысты — шот кор-
респопденцшсы деп атайдьі, ал шоттың өзі корреспонденциялапушы
шот болып аталады. Корреспонденішяланушьі шоттардың дебит
пен кредитге көрсетілуі бухгаптерлгк жазу немесе өткізбе деп ата-
лады.
Бухгалтерлік жазу (өткізбе) жай және күрделі деп аталатын екі
гүрге бөлшеді.
Жаіі өткізбе деп шаруашылық операцияшары сомасының бір
шоттың дебитше, екінші шоттың кредитіне жазылу ын айтамыз.
Куроелі өткізбе деп орындалған бір шаруашылық опе^
рациясъша ең аз дегенде екі шот дебиттелініп, бір шоттъщ кредит-
телінуін немесе керісшше, бір шоттың дебиттелініп, екі шоттың
кредиттелінуін айтамыз.
4
1
А ғымдағы есеп мәліметтерін
Л . қорытындылау
Шоттардағы айналым және шаруашылық қүралдардың қал-
дығы мен олардың көздері туралы шіынған мэліметтер бухгал-
терлік есеп беруді қүрастыруға жэне ұйымның шаруашылық
қъізметіне бақылау жасая отыру үшін, сондай-ак кэсіпорынның
экономикалык әл-ауқатына талдау жасау үшін пайдаланылады.
С ондыктан олар анық,түсінікті жәнедұрыс болуытиіс. Есеп беретін
уақыт аралыгында бухгалтерлік есеп қүжатгарындағы жазуларда
ӘР түрлі дүрыс емес соманың көрсетшуінен, соманың тек бір
аңа шотгга көрсетілгендігінен, бір жазудың екі рет көрсетілуінен
«эце тағы басқа себептерден қателіктер жіберілуі мүмкін.
Ьухгадтерлік есептің дүрыстығьш тексеріп отыру үшін, сонымен
Катар басқарущылық шешімдерді қабьшдау үшін жинақталып
'рыгылган мәліметтердің болуы қажет. Есептік ақпараттың
'Детте ай соңында жүргізілетін қорытындылау эдістерінің бірі
Ці( бойьшша айналым тізімдемелерін қүру.
Айналым тізімдемелері кесте турінде көрініс алады, оньщ
бірінші баганасында кәеіпорында жүргізілетін барлық жинақ-
тамалық (топтамалык, синтетнкалық) шоттардың агғтары жазьшады
да одан кейінгі үш пар баганада:
• есеп беру кезеңінщ басындағы шот бойынша қалдықгар;
• есеп беру кезеңі үшін шот бойынша дебиггік және кредитгік
айналым;
• есеп беру кезеңі соңындағы немесе келесі кезеңнің
басындагы шот бойынша қалдықгар көрсетіледі.
Жалпы айналым тізімдемелерш қүру үшін барлық жинақ-
тамалык (топтамалық, синтетикалық) шоггардың мэлімеггері
айналым тізімдемесіне бастапқы қалдық ретінде активті шотгтың
қалдығы дебигпк бағанға жэне пассивті шотгың қаддығы кредит-
тік баганаға жазылады. Айналым тізімдемесінің корытындыларын
есептегенде. ягни жиынын есептегенде үш пар бағананың дебит-
тш жэне кредиттік бөліктері өзара гең нэтиже береді. Бұны тізім-
демесіндегі айналым балансы деп те атайды. Бастапқы қалдықгың
қорытындыларының (жиынының) тендігі есеп беру кезеңінің
басындағы балаиста көрІніс алатын шаруашылық қүраддары
сомасының олардың қорлану көздерінің сомасына тең болуымен
түсіңціріледі. Дэл осылайша сощы қалдық қорытындыларының
тең болатындығын түсіндіруге болады. Ай бойғы айналым қоры-
тындыларының (жиынының) теңдігі есеггге екі жақты жазуды
колданумен түсіндіріледі. Ал бағаналардағы дебиттік жэне
кредиттік қорьітындылардың (жиынының) өзара тең болмауы
шаруашылык операцияларының жинақгамалык (топтамалық,
синтетикалық) шотгарда дүрыс жазылмауы немесе сомаларды
есептеу кезінде қател ікгер жібершгенд ігін көрсетеді. Егер бастапқы
қалдық қорытындылары тең болмаса, онда баланстан бастапқы
қалдық сомасы дүрыс көшіріліп жазылмағаны немесе баланс
дүрыс қүрастырылмағаны (жасалмағаны) деп түсінуге болады.
Егер ай бойғы айналым қорытындылары (жиыны) тең болмаса,
онда қателікті екіжақты жазу приндиптерінің бүзылуынан іздеу
керек (жазу тек бір шогга жазылған немесе шоттарда әр түрлі сома
жазылған). Бастапқы қалдық сомасы дүрыс көшіріп жазылып,
екі жакты жазу принциптері дүрыс орындалған жагдайда есеп
беру кезеңінің соңындағы қорытынды (жиынтық) соманың тең
52
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері
Достарыңызбен бөлісу: |
