•
оты н
(көмір) деп аталатын аралық шотының қалдыгы
30000
(отыз мың) тенге;
• отын (газ) деп аталатын аралық шотының калдығы 20000
(жиырма мың) теңге;
• отын (мазут) деп аталатын аралык шотының калдығы 50000
(елу мың) теңге,
Қазақстан Республикасында қазіргі кезде колдакыльш жүрген
шоттар жоспарында аралық шот қарастырылмаған, Еліміздің бух-
галтерлік
есеп стандартына сәйкес барлық кэсіпорындар керек бол-
ган жағдаида әрбір жинакдамалык (топтамалық, синтетикальщ)
шоттың ішінен аралық шоттарды өз қалауы бойынша аша беруіне
болады. Сондай-ақ эрбір жинақтамалық (топтамалық, синтетика-
лық) шотқа ашылатын аралық шоттың санына да ешкандай шек
қойылмайды.
Жақын жылдарда біздің еліміз бухгалтерлік есептің халық-
аралық стандарттарына көшуге тиіс. Осыған байланысты шоттар
жоспарының келешекте керектігі туралы да мамандар арасында
түрлі пікірлер қалыптасып, айтылып жүр.
Мысалы, Америка Қүрама Штаттарында шоттар кестесІ
жоқ, яғни ол қолданылмайды деген сөздерді де жиі естиміз.
Ал шындығьщда ол елде жалпы мемлекет тарапынан барлық
кэсіпорындар үшін біртекті бухгалтерлік есеітшоттарынық жос-
пары жасалып бекітілмеген Бірақ әрбір кәсілорын өз қызметіне
ьщгайлы шотгар жоспарын жасап бекітеді.
Бір тұргыдан карағанда бүндаи шешім кэсіпорындағы бух-
ідгггер мамандарының әдістемелік шешім тандауында біршама
тәуелсіздігін көрсетсе, екишн жағынан елдеп
кэсіпорындар
мэлімеггерш сәйкестендір>де немесе мамандардьщ бір кәсіпорыннан
екіншісіне ауысуы кезінде киындык туғызады. Дегенмен бүл елдегі
әрбір кэсіпорьшдарда жасалыньш бекіплетін шоттар жоспарына
халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары мен ұлттық кәсіби
арлестіктерде қалыптасқан белгілі бір бухгалтерлік стандартгарьшың
ықпальш тигізетіндігі сөзсіз. Бүдан шығатын қорытынды - әрбір
^эсшорын өз бетінше бухгалтерлік есепшоггарьш жасағанымен,
ардың едара үқсас болатындығы, Соңдықган да біздің елімізде
Қабьілданган бухгалтерлік есеігпң тжггік шоттар жоспарының кәсіп-
°РЬЩдағы қаржы мамандары үшш қажетгі екеңдіп сөзсіз.
4~тарщ\ Ш от т ар ж әне екі ж ацты ж азу эдісі
♦
47
Алдыңғы тарауларда бухгалтерлік есептің екі жақты жазу
әдісіне анықтама берілген болатын. Жалпы екі жакты жазуды кей
кездері шогтар корреспонденциясы немесе бухгалтерлік жазу, ал
кей кездері проводаа деп те атайды. Жалпы адгаида кэсіпорьшньщ
бухгалтерлік есебінде кұнделпсгі болып отыратьш операцняларта
сәйкес объектінің сомасын бір шоттың дебитіне және екінші
шоттың кредитіне жазу - екі жақты жазу болып табылады.
4 . 3 . Екі жақты жазу жүйеск
Бухгалтерлж есептщ басты мақсаты-құжаттарда бейнеленген
шаруашылық операцияларына бакылау жүргізу. Кәсіпорындарда
орындалған әрбір шаруашьшық операцияларын шотта бейнелеу
үшін бухгалтерлік есептің ерекше тәсіді қолданьшады Ол тэсіл
екі ж ак ты жазу әдісі (сІоиЫеепСту зузТет) деп аталады. Екі жакты
жазудың қажеітілігі экономикалық құбылыстардың өзара байла-
ныстылығынан туындайды. Бухгалтерлік есеп объектілерщің ара-
сында өзара белгілі бір байланыс болады. Бұған дәлел ретінде
ұйымның шаруашылық кұралдары мең оның құрылу коздершің
жэне шаруашылық процестерінщ осы кәсіпорындагы орындалатын
эрбір шаруашылык операциясын екі жақты экономикалық кұбы-
іысқа алып келетіндігін жэне олардың өзгерістершің міндетті
түрде баланстың екі бабыңда да бірдей сомада көрсетілуін
келтіруге болады. Екі жақгы жазу шаруашылық операцияларының
нэтнжесінде бухгалтерлік есеп объектілеріндегі болатьш өзара
өзгерістерді көрсетеді,
Осы айтқандарымыз түсініктірек болу үшін операциялардың
шогга екі жақты жазылуының тәртібін нақіы мысалда құрас-
тырайық. Ол үшін шартты оаланс негізінде бухгалтерлік есепшо-
тын ашамыз.
48
♦
Бухгалтерлік есеп теораясы жәие негіздері
«ККК» фирімасының 1 каңтар 2006 жылғы БАЛАНГСЫ
АКТИВ
ПАССИВ
Баптардың
апитмы
Санасы
Баптардың
аталуы
Самасы
1
2
3
4
Материалдык емес
акгивтеі)
15000
Жаргылық қор
80000
Непзгі юшаллары
30000
Бөлінбеген паида
20000
4-тарау Шоттар ж әнг ею жақты ж азу әдісі* 49
г
і
2
3
4
1
АяҚгалмағіШ
днлШ ІСІ
90000
Банк несиесі
60000
Дайын бұйымдары
70000
Ьюджетпен есеп
айырысу
40000
Маггеришідары
20000
Жабдыктаушы
мсрдігерлермен
ессп аиырысу
50000
Акшасы
ПОООО
Енбекакы бойынша
есеп айырысу
85000
БАЛАНС
|
335000
БАЛАНС
335000
2006 ж ылш қацтар айыпда орындалган шаруашылъщ опе-
рацпялар
1.
Жабдыктаушы-мердігерлерден 25000 (жиырма бес мың) тең-
геге материалдар сатыльш алынды (әзірге ақшасы төленгең жоқ).
2 Есеп айырысу шотынан 50000 (елу мың) теңге банк несиесі
өтелінді.
3. 30000 (отыз мың) теңгенщ материасщары өндіріске боса-
тылды.
4.
Жабдықгаушы-мердігерлерге қарыз 65000 (аллыс бес мың)
теңге банк несиесі есебінен өтелді.
Шаруашылыц операцияпарды «екі жацты жазу» әдісімен
есепке алу алдында мынандай жаедаітарды ескеру керек:
• аталган шаруашылық операцияларының қандай объек-
тілерге қатыстылыгын;
• шаруашьитық операцияньщ объектіге қаңдай әсер еггетщдігш;
• аталғаң объектілердщ есебі бухгалтерлік есептің қай шот-
тарында есептелінетінін;
• операцияларды шоттардың қандай бөлігіне жазу керек
екендігін (дебитіне немесе кредитіне).
Вірітиі операция нэтижесінде кэсіпорынньщ материалдары
кэне соған сәйкес жабдықтаушы-мердігерлерге берешек қарызы
көбейеді. Келіп түскен материалдарды есепке алу үшін «материал-
Р»
деп аталатын активті шоты7 ал жабдықтаушы мердігерлерге
берешек соманы есепке алу үшін «Жабдықгаушы жэне мердігер-
?5?йен есе« айырысу» дел аталатьш пассивті шоты қолданьшады.
Достарыңызбен бөлісу: |
