Даму бағыттары Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного

346 

 

заттар) балшық кесегін айналма қозғалыспен илеу керек.  

Тәрбиешінің басшылығымен балалар заттарды талдау қабілетіне бірте-бірте ие 

болады.  Талдау  қабілеттілігі    неғұрлым,  жалпылама  және  қарадүрсін    айырудан  

неғұрлым  нәзік айыруға дейін дамиды. 

Заттарды және олардың қасиеттерін ықпалды жолмен танып  білу сана -сезімге 

ұялайды. Қайсыбір    форманың, көлемнің, түр- түстің сапасы  жекелеген белгілі бір 

заттардың  белгілеріне  ғана  айналып  қоймай,  сонымен  бірге  көптеген  заттарға  тән 

белгілер ретінде балалардың түсінігінде жинақталып қорытылады. Олар кез келген 

заттардан оларды таниды және атын атайды. 

Мектепке  дейінгі мекемдегі  екінші  кішілер тобында сурет салу  оқу  іс -әрекеті  

арқылы балалардың тілі анағұрлым жақсы дамитындығын  түсіндім: формалардың, 

түр-түстердің  және  олардың  реңктерінің,  кеңістік  белгілерінің  аттарын  үйрену 

сөздік  қорының  баюына  септігін  тигізеді;  заттар  мен  құбылыстарды  бақылау 

процесінде,  құрылыстарды  зерттеу  кезінде,  сондай-ақ  иллюстрацияларды, 

суретшілердің картиналарынан репродукцияларды көру кезінде өз пікірін айтуы сөз 

байланысының қалыптасуына жағымды ықпал етеді. П Сонд ан-ақ  мен  баланың  жас 

ерекшелігін  ескере  отырып    тапсырмаларды,  оның  орындалу  ретін  түсіндіріп, 

балалардың  белсенді  араласқанын  қадағалаймын.  Сабақтың  соңында  жұмысты 

талдау процесінде балалар өздерінің  суреттері  туралы әңгімелеп, өзге балалардың 

жұмыстары  туралы  пікірлерін  айтады.  Балабақшамыздың    ән -күй    жетекшісі  де 

біздің  ұйымдастырылған оқу іс-әрекетімізге ат салысады. Заттардың  эстетикалық  

сипаттамасы үшін бейнелі  салыстыруларды,  өлең  текстерін  пайдалану балаларда 

бейнелі,  мәнерлі сөйлеудің дамуына жәрдемдеседі. 

Сабақ  өткізу  үстінде  жеке  адамның  талаптылық,  бастама  көтеру,  ақыл -ой 

белсенділігі  және  дербестік  сияқты  қасиеттерінің  қалыптасуына    қолайлы  

жағдайлар жасалады. 

Заттар  мен  құбылыстар  жөнінде  түсініктерді  қалыптастыру  заттардың 

қасиеттері  мен  сапалары,  олардың  формасы,  түр-түсі,  кеңістіктегі  жайы  туралы 

білімді қажетті түрде талап етеді. Балалар осы қасиеттерді  анықтайды және атайды, 

заттарды  салыстырып,  ұқсастығы  мен  айырмашылығын    табады,  яғни  ақыл -оймен 

әрекет  жасайды.  Сондай-ақ  «Бәйтерек»    балабақшасы    екінші  жыл  қатарынан  

республикалық  «Өзің-өзі    тану»    ұшқыш  бағдарлама    жобасы    бойынша  жұмыс  

атқаруда.  Жобаның    басты    мақсатын  жүзеге  асыруда    сурет  салу  іс -әрекеті 

балаларды  барлық  жақсыға,    адамгершілік,  әділдікке  деген  сүйіспеншілікке 

тәрбиелеу    үшін,    оларда    пайда  болатын  игі  сезімдерді    тереңдете    түсу  үшін 

пайдаланылуы  қажет. 

Біздер  сурет  салу    творчествосын    қоғамдық    бағытқа    негіздей  отырып  

жүргіземіз.  Себебі,  бала  өзі  үшін  ғана  емес,  айналадағылар  үшін  де  сурет  салып, 

мүсін  жасайды.  Ол  өз  суретінің  әлденені  әңгімелегенін,  оның  бейнелегендерін 

жұрттың танығанын қалайды. Балаларды олардың суреттеріне, жасаған мүсіндеріне  

үлкендердің,  кұрдастарының    қатынасы    өте  толғандырады.  Олар  жолдастарының 

ескертпелеріне, педагогтың бағасына қатты көңіл қояды. Мақтау балалады қуантады 

(өз  жұмысын  педагогтың  атап    өткенін    бала  жұрттың  бәріне  айтады),  ал  ұнамсыз 

баға  ренжітеді.  Сондықтан  мақтау  мен  ұялтуды  сақтықпен  қолдану  қажет:  егер 

баланы  барлық  уақытта  мақтай  берсе,  онда  өзіне-өзі  сенушілік,  дандайсушылық  

қалыптасуы  мүмкін,  керісінше,  балаға  үнемі  оның  салған  суретінің,  жасаған 

мүсінінің   немесе жапсырғанының  жаман екенін айта берсе, сурет салу  іс -әрекетіне 

деген  теріс  көзқарас  тұрақты  пайда  болуы  мүмкін  Балалар    сурет  салудың 

творчествосының қоғамдық бағыты мынадан білінеді, суреттерде  және құрастыруда  

балалар    қоғамдық  өмірдің  құбылыстарын  береді.  Балаларды    космосқа  ұшу  да, 

үлкен    адамдардың    еңбегі  де,  біздің  спорт-  шыларымыздың  олимпиадаларға 

қатысуы да, толып жатқап басқа да мәселелер толғандырады. Оларға осы әсерлерін 

347 

 

және осыларға өз көзқарасын білдірулеріне  мүмкіндік беру керек.  

Сурет салу  іс - әрекеті және құрастыру  балалардың бүкіл тәрбие жұмысының 

нәтижесінде  алатын  білімдерімен  және  түсініктерімен  тығыз  байл анысты  болып, 

осы білімдеріне және түсініктеріне  сүйенуге, олардың бекуіне  жәрдемдесуге  тиіс. 

Әрине, балаларға сурет салуға  ұсынылатын тақырыптарда қоғамдық кұбылыстарды 

таңдай  отырып,  балалардың    жас    мүмкіншіліктерін  есте  сақтау  қажет.  Егер  өте 

күрделі    міндеттер    қойылса,  балаларда  қажетті  дағдылар  мен  епті -  ліктердің  

жоқтығынан бейнелеудегі қиындықтар оларға қоғамдық  өмір құбылыстарына  деген  

өз  көзқарасын    беруге  ғана  емесң,  сонымен  бірге  ол    құбылысты    біршама  айқын 

бейнелеуге    кедергі  жасайды    Бейнелеу  іс-әрекеті  сабақтарының  адамгершілік 

тәрбие  маңызы  мынада:  осы  сабақтардың    процесінде  балалар  адамгершілік    ерік -

жігер  қасиеттеріне:    бастаған    істі  аяғына  дейін  жете    білуге,  көңіл  аудара  және 

мақсаттылықпен  айналысуға,  жолдасына'  көмектесуге,  қиыншылықтарды  жеңе 

білуге  және 

 

  т.б  тәрбиеленеді.  Ұжымдық    жұмыстарды  құру  процесінде  балалар 

жалпы  жұмыстың  орындалуы  туралы  біріге,  келісе  білуге,  бір -біріне  көмек  беруге 

ұмтылуға тәрбиеленеді. " Сурет  салу іс-әрекетінің жалпы топтық  сабағы  көпшілдік 

және  достық  өзара  қатынастарды  тәрбиелеуге  септігін  тигізеді.  Жұмыстарды 

коллективті  түрде  қарап  шығу  балаларды  жолдастарының  суреттеріне,  жасаған 

мүсіндеріне көңіл аудара білуге, оларды әділ және тілектес көңілмен  бағалауға, тек 

өзінің  ғана  емес,  сонымен  бірге  жалпы  жетістікке  де  қуана    білуге  үйретеді. 

Бейнелеу  іс-әрекетінде  ақыл-ой  мен  бұлшық  белсенділігі  үйлестіріледі. 

 Сурет салу  үшін еңбек қимылын жүзеге асыру, заттың қандай да бір пішіні мен 

құрылысының  суретін  ілу      іскерліктерін  меңгеру,  сондай-ақ  ,  қарындашпен  және 

қылқаламмен    жұмыс  істей  білу  дағдыларын  меңгеру  қажет.  Осы  матерпалдарды 

және құралдарды дұрыс пайдалана білу белгілі бір бұлшық ет күштерін жұмсауды, 

еңбек  дағдыларын  талап  етеді.  Іскерліктер  мен  дағдыларды    меңгеру  жеке  баст ың  

көңіл  қою,  табандылық,    төзімділік    сияқты    ерік -жігер  қасиеттерін  дамытумен  

байланысты.  Балалар  еңбек  ете  білуге,  қалаған  нәтижесіне  қол  жеткізе    білуге 

тәрбиеленеді. 

Еңбек  сүйгіштіктің,  еңбек  дағдыларының  қалыптасуына  балалардың    оқу  іс -

әрекетіне  және соңынан жиыстыруға  қатысуы да жәрдемдеседі.  

Жұмыс  практикасында  көбіне  сабаққа  дейінгі жүргізілетін барлық  дайындық  

кезекшілерге   жүктеледі.    Бұл дұрыс   емес   деп  санаймын.  .  Мектепте  дейін   әрбір 

бала  өзінің  жұмыс  орнын  өзі  дайындауы  тиіс  әрі  оның  бұған  дағдылануы  өте 

маңызды.  Балабақшада-ақ  әр  баланың  еңбек  дағдыларын  дамыту  қажет,  жұмысты 

қашан бәрін дайындаған соң ғана бастауға үйрету керек. Сурет салу   

іс-

әрекетін  негізгі маңызы да: ол эстетикалық тәрбиенің құралы болып  табылады.  

Сурет  салу  іс-әрекеті  процесінде  эстетикалық  қабылдау  мен  эмоциялардың  

дамуына    қолайлы    жағдай  жасалады,  олар  барынша  эстетикалық    көзқарастарды 

қалыптастыруға  жәрдемдеседі.  Біздің  тәжірибеміз  көрсеткендей,  сурет  салу 

эстетикалық  сезімдерге  біртіндеп  ауысады.  Заттардың  қасиетін  (формалары, 

құрылысы,  көлемі,  түрлері,  кеңістіктегі  орналасуы)  ажырату  балаларда 

эстетикалық сезім компонент, түрді, ырғақты сезуді дамытуға жәрдемдеседі.  

Эстетикалық  қабылдау  бірінші  кезекте  тұтасымен  затқа,  оның  эстетикалық 

бейнесіне  -  формасының  сымбаттылығына,  түрінің  әдемілігіне,  бөлшектерінің 

пропорцияналдығына  және  т.б.  бағытталады.  Балалардың  дамуының  түрлі 

дәрежесінде  эстетикалық  қабылдау  әр  түрлі  мазмұнға  ие  болады.  Бірақ  әсемдікті 

эстетикалық  сезінуге  қаныққан  біртұтас  эстетикалық  қабылдау  кескін  жасауға  әлі 

жеткіліксіз.  Соңынан  бейнеленетін  затпен  танысу  ерекше  сипатқа  'ие  болуға  тиіс. 

Тұтас қабылдаудан кейін балаларды  бейнелеу іс-әрекетінде кескінделетін жекелей 

қасиеттерді бөліп қарауға  алып келген  жөн. Дегенмен   қабылдауды за ттың барлық 

маңызды  қасиеттерін    жиынтық    түрде    тұтас  қамтумен  аяқтап,  оның  бейнесіне,