11
Сұхбатқа қатысушы балалардың этноұлттық құрамы
Диаграмма 10
Сұхбатқа қатысушы балалардың білім деңгейі
МЕКТЕП
-
БАЛАЛАР МЕН ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ ӘЛЕУМЕТТЕНУІНЕ ЫҚПАЛ ЕТЕТІН БАЗАЛЫҚ
ИНСТИТУТ
Ата-аналардың көзқарасындағы мектеп: қолжетімділік, оқуға араласу
Мектеп өмір сүру мекені бола ала ма деген сұраққа сауалнамаға жауап берушілердің 96 %-ы
келісетіндіктерін айтты. 23 %-ы балаларының сабақ оқымайтындығын мойындады. Мектепте
сабақ оқытуға ынталандырмаудың себебін ата-аналар былай түсіндіреді: балаларды мектепке еш
жерде тіркелмеуінен, құжатының түгел болмауынан (72,2%) қабылдамайды; көптеген отбасылар
өздерінің әдеуметтік тұрмысының төмен болуына байланысты оқу құралдарын сатып ала
алмағандықтарынан балаларын мектепке жібере алмайды (27,7%); балалар өздеріне лайықты
мектеп болмағандықтан сабаққа қатыспайды (2,8%); Сонымен қатар ата-аналар балаларының
сабақ оқымайтындығын «кішкентай балаларын қарайтын ешкімнің жоқтығын», «кейде мектепке
киетін киімнің жоқтығын», «балаларының жиі ауыратындығын», «мектепте болатын
қиыншылықтар мен жанжалдың болуын», «балаларының оқығысы келмейтіндігін» айтып
түсіндіреді.
қазақ
54,4
қырғыз
14
өзбек
10,5
орыс
7,9 тәжік
2,6
әзербайжан
2,6
ұйғыр
1,8
қарақалпақ
1,8
американдық
0,9
башқұрт
0,9
татар
0,9
грузин
0,9
шешен
0,9
басқа
4,5
1-сынып
2-4 -сынып
5-8 -сынып
9-11 -сынып
12
Ата-аналардың айтуынша, баланың сабақтан қалу себебін кему дәрежесіне қарай келесi
иерархияда (сатыда) орналастыруға болады: «үй шаруасына көмектесу керек – 42,6%; «балаларға
қызық емес», «денсаулығы нашар (мүгедектер)», «балалар тілді жетік білмейді» (барлығы –
16,7%), «мұғалімдер дұрыс қарамайды» (11,1%); «сыныптастарымен жанжалдасуы» (7,4%),
«мектептің өте алыста болуы» (3,7%). Балалардың сабаққа қатысуы мен білім алуына
қызығушылық танытады ма деген сұраққа ата-аналардың 59 %-ы мұндай қызығушылық тек
көзбояушылық «барлығы тек көрсеткіш үшін, біздің қалай өмір сүретіндігіміз ешкімді
қызықтырмайтындығын»,
ата-аналардың
2,7
%-ы
ғана
мектеппен
тұрақты
байланыс
жасайтындықтарын атап көрсетті.
Балалардың көзқарасындағы мектеп
Сұхбат алынған балалардың 96,6%-ы Қазақстанға келгенге дейін мектептен қалмай барып
жүргендерін айтқан. Бұрынғы тұрғылықты жерінде тұрған кездегі үлгерімі негізінен жақсы және
қанағаттанарлық (43,1%), өте жақсы және жақсы (36,2%), негізінен қанағаттанарлық (20,7%)
болған. Өз Отанында тұрған кезде балалардың сана-сезімінде мектепке, оқуға деген баға беретін
көзқарас қалыптасқан және балалардың 67,2%-ы сабақ оқығанды жақсы көргендіктерін айтып,
29,3%-ы нақты жауап бермеген, тек балалардың 3,4%-ы оқығанды жақсы көрмейтіндіктерін атап
көрсетті.
Сұхбат алынған балалардың 81,6%-ы мектептің тұратын жерден алыс елді мекенде
орналасқандығын, 18,4%-ы басқа елді мекенде орналасқандығын және сол мектепке әр түрлі
жолмен: жаяу (56,5%), жолаушылар автобусымен жететіндіктерін (32,3%), ата-аналары өз
көлігімен апаратындығын (9,7%), әр түрлі жолмен (4,8%), мектептің автобусымен (3,2%)
жететіндіктерін айтқан.
Мектепке жаяу баратындардың жолына негізінен 15 минуттан (60,2%)
30 минутқа дейін уақыт кетеді (35,5%). Оқушылардың 4,3%-ының бір сағаттан астам уақыты
жолға кетеді. Сонымен қатар оқушылардың бестен бір бөлігінде көлікке ақша төлеп міну
мүмкіндігі жоқ. Осындай жауаптарға қарап, мектептің шет жақта, яғни екі-бес көшеден кейін
орналасқандығын байқауға болады.
Мектептік әлеуметтенуде табыстың кепілі ретінде мұғалім мен оқушының арасында әрқашан
сұхбат пен өзара түсінушілік болған. Балалар 96,3% жағдайда мұғалімдермен жақсы қарым-
қатынаста болатындықтарын, тек 3,7% ғана мұғаліммен сөзге келіп қалатындықтарын айтқан.
«Егер сен мұғалім түсіндіретін материалды нашар түсінетін болсаң, сен мұғалімге тағы да
түсіндіріңіз деп айтасың ба?» деген сұраққа балалардың 30,6%-ы жоқ деп жауап берді, 28,8%-ы
мұғалімнің қайта түсіндіруін, 40,5%-ы әрқашан мұғалімнің қайта түсіндіруін сұрайды екен.
Осындай мәліметтер балалар мен мұғалімдер қауымының арасында ешқандай кедергісіз
қарым-қатынас болатындығына дәлел бола алады. «Егер сен түсінбеген материалды мұғалімге
түсіндір деп айтпасаң, оның себебін түсіндір?» деген сұраққа балалардың жартысы
сыныптастарының алдында ұялатындықтарын айтқан, әрбір оныншы бала (9,6%) мұғалімдердің
қайта түсіндірмейтіндіктерін айтқан.
Ата-аналық парыз, бала арманы және ересектер үрейі
Орта буыннан (ата-аналардан) өскелең ұрпаққа әлеуметтік тәжірибені беруде көшіп-
қонушылар ең бастысы балаларға өз бетінше оқуды үйрету деп есептейді. Өз бетінше оқуды
үйрету жақсы білім алуға (53,9%), жақсы мамандық иесі атануға (51,7%), баланы өмірге
бейімдеуге (43,9%), ақша табуды үйретуге және өз бетінше өмір сүруге (44,8%) мүмкіндік береді.
Дегенмен баланы гуманитарлық жағынан да тәрбиелеу қажет. Ата-аналар балаларын адал және
қайырымды болуды (34,4%), өзін ұстай білуді, еңбекқор болу мен ұйымдастырушылық
қабілеттерін бойына сіңдіруге (24,4%), өз халқының мәдениетін үйретуге (16,1%), салауатты өмір
салтын қалыптастыруға (16,1%), ұлтжандылық қасиеті мен Отанға деген сүйіспеншілігін бойына
дарытуға (8,3%), жан-жағындағыларға жанашырлықпен қарауға (6,9%) үйретуде маңызды рөл
атқарады. Ата-аналардың белгілі бір тобы балаларына діни жағынан тәрбие берген дұрыс деп
