Әдістемелік нұсқау Физика 10

Жалғасы
144
өзгеретінін көрсетеді. Жоғарыдағы теңдеуді 
η-ға қатысты шешіп, табатынымыз: 
η =
F
v
z
S
∆
∆
∆
.
Олай болса, ішкі үйкеліс коэффи циен ті сан 
жағынан  жылдамдық  градиенті  бірге  тең 
болғанда  бірлік  ауданға  әсер  ететін  күшке 
тең  болады.  ХБ  жүйесінде  ішкі  үйкеліс 
коэффициентінің  өлшем  бірлігі  мынадай: 
[
η] = 1Н·см = Па·с= 10 Пуаз. 
ХБ жүйесінде ішкі үйкеліс коэффициентінің 
бірлігі  —  пуаз.  Бір  пуаз  0,1  Па·с-қа  тең. 
Тұтқыр лық  коэффициенті  жағар май 
материалда рының  маңызды  сипат тама-
ларының бірі болып табылады. Тұтқырлық 
коэф фи циентін  анықтаудың  көптеген 
тәсілдері  бар.  Ең  қарапайым  және  ең 
кең  тарағандарының  бірі  –  сұйық  ішінде 
түсетін  шардың  жылдамдығын  өлшеуге 
негізделген әдіс. Сұйық ішіндегі шарға әсер 
ететін  күштер:  1.  Тік  төмен  бағытталған 
ауырлық күші, ол мынаған тең: 
P = m
ш
·g= 
=  4/3·
p·r
3
·r
ш
·g.  2.  Тік  жоғары  бағытталған 
Aрхимед  күші,  ол  мынаған  тең: 
Q = m
с
·g =  
= 4/3 
p·r
c
r
ш
·g, мұндағы r – шардың радиусы, 
g  –  ауырлық  күшінің  үдеуі,  r
ш
  –  шар 
материалының  тығыздығы, 
r
с
  –  сұйық тың 
тығыздығы.  Осы  күштер  айырымының 
әсерінен шар үдеу алып қозғалады, өйткені 
ауырлық күші кері итеруші күштен артық. 
3.  Сұйықтықтың  тұтқырлығы  тудыратын 
тік  жоғары  бағытталған  кедергі  күші. 
Аз  жылдамдықтар  үшін  және  кішкентай 
өлшемді  денелер  үшін  бұл  күш  мына 
формуламен  анықталады: 
F = 6p·h·r·v. 
Осылайша, кедергі күшінің шамасы жылдам-
дыққа байланысты: қозғалыс жылдамдығы 
неғұрлым үлкен болса, кедергі күші көбірек 
болады.
Шар сұйық ішінде түскен кезде кедергі күші 
ауырлық күші мен Aрхимед күшінің айы-
рымына тең болғанға дейін оның қозғалысы 
артады: 
F = P – Q.  6  p·h·r·v  =  4/3p·r
3
r·g– 
– 4/3 
p · r
3
 
rс · g. 
Бағалау 
критерийлері.
ИТ (сұрақтар 
көрсетіледі).

Жалғасы
145
Осы  мезеттен  бастап,  шар  белгілі  бір 
тұрақты жылдамдықпен бірқалыпты қозғала 
бастайды.
Жазылған теңдеуден алатынымыз:
h = 2 9 · r
ш
 · 
r
с
 
v · g · r
2
 
Жұмыстың  барысы.  Құралдың  негізгі 
бөлігі зерттелетін сұйықпен (глицеринмен) 
толтырылған  биік  шыны  цилиндр  болып 
табылады,  Цилиндр  қабырғаларына  бір-
бірінен  белгілі  бір  қашықтықта,  шардың 
сұйықтағы бірқалыпты қозғалысына сәйкес 
келетін сақина тәрізді екі m және n белгілері 
орнатылған.
№ Шар-
дың 
диа-
метрі 
D, м
Шар-
дың 
ра 
д иусы 
r, м
Бел-
гілер-
дің 
ара қа-
шық-
тығы 
l, ì
Шар-
дың 
түсу 
уақы-
ты 
t, c
Шар-
дың 
түсу 
жыл-
дам-
дығы 
v, м/с
Тұт-
қыр-
лық 
коэф -
фи-
циен-
ті 
η, 
(Н·с)/
м
2
1
2
3
сабақтың 
соңы
5 мин
Мұғалім  үйге  тапсырма  береді.  Үй 
тапсырмасы. Қайталау.
Кері байланыс. 
Нені білген едім?
Нені білдім?
Нені түсіну оңай болды?
Нелер түсініксіз болып қалды?
Нені қосымша зерделеу қажет?

146
2 -
тоқсан
2 - б ө л і м .  Жылу ФизиКасы 
VI. МолеКулалыҚ-КинетиКалыҚ теориЯның негізДері
пән: Физика
ұзақ мерзімді жоспардың 10.1 бөлімі
Күні:
Мұғалім:
сынып: 10
Қатысушылар саны: 
Қатыспағандар: 
1-сабақ
сабақтың тақырыбы: Молекулалық-кинетикалық теорияның 
негізгі қағидалары.
сабақ түрі: 
Жаңа материалды зерттеушілік сипаттағы презентациялау 
элементтерін пайдаланып зерделеу.
осы сабақ 
арналған 
оқытудың 
мақсаттары
10.2.1.1  —  молекулалық  кинетикалық  теорияның  негізгі 
қағидалары мен идеал газды сипаттау.
сабақтың 
мақсаты
—  МКТ  негізгі  қағидалары  және  оның  тәжірибелік 
дәлелдемелері жайлы мағлұмат беру;
—  МКТ  негізгі  қағидалары  және  оның  тәжірибелік 
дәлелдемелерінің формулаларын есептер шығаруда қолдана 
білуге үйрету;
— Бірін-бірі бағалай білуге баулу.
бағалау 
критерийлері
— МКТ негізгі қағидалары және оның тәжірибелік дәлелде-
мелері жайлы мағлұмат береді;
— МКТ негізгі қағидалары және оның тәжірибелік дәлелде-
мелерінің формулаларын есептер шығаруда қолдана білуге
 
үйретеді;
— Топта бағалай білуге баулу.
тілдік 
мақсаттар
— МКТ негізгі қағидалары және оның тәжірибелік дәлелде-
мелері жайлы мағлұмат беру;
— МКТ негізгі қағидалары және оның тәжірибелік дәлелде-
мелерінің формулаларын есептер шығаруда қолдана білуге 
үйрету;
— Өзін-өзі бағалай білуге баулу.
Құндылық-
тарды дарыту 
Топпен  жұмыс  жасау  барысында  оқушыларда:  ынтымақ-
тастық, өз білімі үшін жауапкершілік сияқты құндылықтар 
дамиды.
пәнаралық 
байланыс
Ìàòåìàòèêà: сызықтық функция және оның графиктері, 
квадрат  теңдеулер,  теңдеулер  жүйесі,  тригонометрия 
элементтері.