М. Т. б.ғ. д. КдөҚӨҒзи зертхана Алимкулов Ж. С., т.ғ. д



жүктеу 15,11 Mb.
Pdf просмотр
бет14/38
Дата06.01.2020
өлшемі15,11 Mb.
#25982
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   38

Масса
Күш
қысқа тонна
зһ Ш
907,185  кг
центнер
С\ҮІ
50,8023  кг
қысқа центнер
зһ С\ҮІ
45,3592 кг
слаг
14,5939 кг
фунт (саудалық)

0,4536 кг
тройскалық унция
02 ІГ (ГІК)
02 1 Ш8)
31,1305 г
аптекарлық унция
02
 ар (118)
31,1035 г
у
унция (саудалық)
02
28,3495 г
гран________________
паундаль
дг
64,7989 мг
рсіі
0,1383 Н
Энергия
британдық жылу 
бірлігі, бір сағатта
ВШ
1055,06 Дж
Қуат
фут-паундаль
секундте
Йр<І1/5
0,0421  Вт
британдық жылу 
бірлігі, бір сағатта
ВШ/Һ
0,2931  Вт
Температура
Фаренгейт
градусында
°Ғ
5/9°С
2.4  Ф и зи калы қ  ш ам алар  бірліктерінін  жүйелері
1. 
Тарихтан
Халықаралық  бірліктер  жүйесін  жасау  бойынша  жүмыс 
1875  жылы  Метрикалық  Конвенцияда  қол  қойғанға  дейін
басталған.
1799  жылы  12  маусымда  -   платиналық  эталон  (метр  жэне 
килограмм),  француздық  Республиканың  Архивына  салынган
және  ол  Ондық Метрикалық жүйенің басын  қалады.
1832  жылы  —  физикалық  ғылым  үшін  Гаусс  бірінші 
когеренттік  бірліктер 
жүйесін, 
секундты 
(астрономиядан) 
енгізіп  жэне  магниттік  алаңның  абсолюттік  өлшеуін  жүргізіп, 
«механикалық»  бірліктерді  — миллиметр,  грамм  жэне  секундты
пайдаланып жасады.
1874  жылы  —  ғылымды  дамыту  бойынша  Британдық
Ассоциация  Максвелл  жэне  Томсонның  1860  жығы  ұсынысына
негізделіп  когеренттік  СТС  бірлік  қосалқы  жүйесін  (сантиметр,
грамм,  секунд)  үлестік (бөліктік)  жэне  еселік  мэні  үшін  енгізді.
43


1875 
жылдан  кейін  оқиға  төмендегідей  өрбіді.  1880  жылы 
Британдық 
Ассоциация 
және 
Халықаралық 
Электр 
мамандарының  Конгресі  (МЭК-тің  жолбастаушысы)  ыңғайлы 
жағын  ойлап,  практикалық  бірліктер  (ом,  вольт,  ампер) 
жиынтығын  қолдады,  ал  1889  жылы  бірінші  Генералдық 
Конференция  өлшем  жэне  салмақ  бойынша  (ГКМВ)  өзінің 
халықаралық  түп  түлғасын:  метрдің  және  килограммның, 
секундпен  жиынтығында  МКС-ті  (метр,  килограмм,  секунд)
құрады.
1901  жылы  Джорджи  МКС-ке  ампер  болмаса  омды  қосуды 
үсынды,  тек  қана  1939  жылы  халықаралық  мүқият талқылаудан 
кейін  бірліктер  бойынша  Консультациялық  Комитет  МКСА 
жүйесін  (метр,  килограмм,  секунд,  ампер)  ұсынды,  ол  1946 
жылы  (МКСА  сияқты)  өлшем  жэне  салмақ  Халықаралық 
Комитетімен  (МКМВ)  қабылданған  болатын.
1948  жылы  ГКМВ  өлшемдер  бірліктері  үшін  ережелердің 
толық  жинағын  жасау  мүмкіндігін  зерттеп  барлық  елдердегі 
гылым,  техника жэне  білім  өрісіндегі  ой-пікірлерін  ресми  сүрап 
жэне  «Өлшемдер  бірліктерінің  практикалық  жүйесін  жасау 
бойынша, 
Метрикалық 
Конвенцияның 
қол 
қоюшылары 
мақұлдауға  жарамды  болу  үшін  ұсыныстар  дайындауды»
тапсырды.
1948  жылы  басталған  халықаралық  сұрақтың  нәтижесі 
бойынша,  ГКМВ  ампер,  кельвин  жэне  канделаны  1954  жылы 
енгізді,  ол  Халықаралық Бірліктер  Жүйесі  (81)  1960  жылы  11-ші 
ГКМВ-да  пайда  болды  (моль  7-ші  негізгі  бірлік  болып  8І-ге
1971  жылы  қосылды).
Біздің  елде  8І-ді  енгізу  Мемлекеттік  стандарт  ГОСТ  9867- 
61  «Халықаралық  бірліктер  жүйесі»  қабылдануымен  басталды, 
оның 
бірліктерін 
ғылымның 
жэне 
техниканың 
барлық 
салаларында  артықшыльтқпен  пайдалану  белгіленді,  сонымен 
қатар  жоғарғы  және  орта оқу орындарында.
Қазір  ГОСТ  Р  8.417-2002  «МӨҚ.  Шамалар  бірліктері» 
бойынша 
81 
жүйесі 
ТМД 
елдерінде 
толық 
іс-әрекетте. 
Метрологтар 
фундаменталдық 
метрология 
шеңберінде 
өлшемдер  бірлігін  фундаменталдық  физикалық  константтарға 
(ФФК)  байланыстыруға  барлық  уақытта  әрекет  етіп  келеді 
(сурет 3).
44


2 . 
5 7  
жүйесі, 
эталондар 
және 
фундаменталды
константтар
81 
жүйесі, 
негізгі 
бірліктерді 
таңдау 
болған, 
сірэ 
практикалық  өлшемдердің  қажеттілігімен  дәлелденген  жеті 
негізгі 
физикалық 
шамалардан 
құралады: 
метр, 
секунд, 
килограмм,  ампер,  кельвин,  моль,  кандела.
Осы  бірліктерді  жэне  олардың  эталондарын  эртүрлі 
анықтау  -   түрақты  физикалық  құбылыстармен  жэне  оларды 
анықтайтын  константтармен байланысты.
Метр
  көптеген  айналымдарға  душар  болды.  81  жүйесі 
енгізілгенге  дейін  ол  платина-иридий  негізінің  МБМВ-да 
сақталынған  екі  бөлігінің  арасындағы  қашықтық  сияқты
анықталған болатын.
81  жүйесі  метрді  криптонның  нүршашуының  белгілі
сызығының  тербеліс  үзындығы  арқылы  (1960  ж.),  ол  метрді 
түрақты  а нэзік структурасымен  бірден  байландырды.
1983  жылы  үзындық  бірлігі  сэуленің  жылдамдығы  арқылы 
қайтадан  анықталды.  Ол  екі  үздік  жетістіктердің  -   жоғары 
түрақтылы  лазерлердің  жэне  радиожиілік  көпірін  жасаудың 
арқасында  мүмкін  болды,  лазерлік  нүршашудың  сәулелік 
диапазонын  радиожиілікпен  байлануын  мүмкіндік  беретін, 
соның  арқасында  сәуле  жылдамдығының  белгілі  мағынасын 
белгілі  етуге  мүмкіндік  туды  —  физикадағы  ең  бір  маңызды 
фундаменталдық  константтың  — 299792458  м/с  тең  келетін,  дэл 
шама сияқты. Осылай  «сэулелік метр»  пайда болды.
Секундте,
 
фундаменталды 
физикалық  түрақтылықпен 
байланысты,  атап  айтқанда  а  түрақты  нэзік  структурамен.  Ол 
нүршашу 
жиілігінің 
константын 
анықтаңды, 
цезий 
133 
атомының  негізгі  жағдайының  жоғары  нэзіктік  структурасының 
екі  деңгейінің  арасында  өтуге  сәйкес  келетін,  секундты
анықтаған  кезде эталондыққа алынған.
Килограмм
  -  81  жүйесіндегі  бірден  бір  негізгі  шама,  қайбір
түрақты  физикалык  қүбылыспен  жэне  сэйкесті  фундаменталды 
константымен  байланысты  емес  артефакт  болатын.  Қазіргі 
уақытта  элемде  килограммның  жаңа  эталонын  дайындау 
бойынша  белсенді  іс-эрекет  жүргізілуде.  Екі  негізгі  варианты 
бар:  Планктың  түрақтылығы  арқылы  ватт-салмақтар  көмегімен 
жэне  салмақтың  атомдық  бірлігі  арқылы  жэне  Авогадро
45


жүктеу 15,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   38




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау