берілген жағдайда пайдалануға болатын, б.а. эдіс және өлшеу
құралы қаралған барлық талаптарды қанағаттандырады.
ӨОӘ-не цұжаттар дайындау.
ӨОӘ-нің күрделігіне жэне пайдалану саласына байланысты
жекеленген қүжатта (стандартта, ұсынымдарда, ұсыныстарда)
болмаса құжаттың бөлімдерінде болмаса бөліктерінде (стандарттың
бөлімінде, техникалық жағдайларда, конструкторлық болмаса
технол огиялық құжаттарда) мазмұндалады.
Өлшеу
құралдарының
метрологиялық
сипаттамаларын
есептеу тәсілдері болмаса, ӨОӘ сол арқылы, типтік ӨОӘ
ерекшеленеді,
анықталған
қателіктердің
кепілденген
сипаттамалары қайбір болмасын өлшеуіш қүралының данасын
пайдалану мүмкіндігін есепке алып жэне қосымша техникалық
қүрылғыл ардың іске асырылады.
Жекеленген ӨОӘ
- кепілденген ауытқулар мінездемелері,
өлшеуіш қүралдарының нақты даналарының қосымша техникалық
қүрылғылардың жеке қасиеттері есепке алынып анықталған.
ӨОӘ регламенттейтін цүжаттардыц мазмұны
келесідегідей
болуы керек.
ӨОӘ арналганында
ӨОӘ пайдалану саласы көрсетіледі,
аталуы жэне өлшенетін шаманың мінездемесі, өлшеу нысанының
мінездемесі, егер олар өлшеудің ауыткуына әсерін тигізсе.
Өлшеу жагдайларында
номиналды мағна түрінде болмаса
эсер ететін шамалардың мүмкіндік мағнасының шектерінің
диапазонын да беріл ед і.
Өлшеулердің
ауытцуларының
талаптары
оны
қүрайтындардың барлығын есепке алып белгіленеді.
Өлшеуіш
цүралдарды
және әдістерді таңдау
жалпы
ұсыныстарды МИ 1967-89-ды есепке алып жэне теориялық,
экспериментгік болмаса эксперименттік — теориялық зерттеулер
негізінде іске асырылады. ӨОӘ үшін, мемлекеттік метрологиялық
қадағалау саласында пайдаланатын, өлшеу қүралдарының типтері
ҚР СТ 2.21-2001 сәйкес бекітілген болуы керек; өлшеу құралдары
жасалынған болмаса экелінген жеке даналарда, ҚР СТ 2.30-ға
сэйкес аттестатталған болуы керек; стандарттық үлгілер ГОСТ
8.315 сәйкес жасалынған; аттестатталған құрамдар - ҚР СТ 2.10-га
сәйкес.
ӨОӘ-не құжат жобасын метрологиялық эксперттеу.
ӨОӘ
дайындаудың
сапасы
жэне
олардың
эртүрлі
құжаттардағы
регламенггерін
тэртіпке
келтіру
(техникалық
жағдайларда, технологиялық құжаттарда жэне б.); ӨОӘ жасау
бойынша материалдарды жэне техникалық құжаттарды, оларды
регламенттейтін,
маманданған
Метролог-эксперттермен
метрологиялық сараптау жүргізу арқылы жету мүмкш.
Қүжаттарды метрологиялык, сараптау
— ол метрологиялық
талаптарды, ережелерді жэне нормаларды, өлшеулердің талапты
дэлдігіне
жэне
бірегейлігіне
байланысты
пайдаланудың
туралығына метролог-эксперттермен жүргізілғен талдау жэне
бағалау. Егер метролог-эксперт бар ақпарат негізінде, техникалық
жағдайда, паспортта, өлшеуіш қүралдарына техникалық хаттауды
пайдалану бойынша үсынымда мазмұндалған, осы нормативтік
құжатгармен кепілденген нэтижелер алудың дэлдіғін анықтаса
жэне бұл дэлдік кепілденген талапты қамтамасыз етсе, онда оған
арналған
метрологиялық
зерттеу,
дайындау
жэне
ӨОӘ
регламентгеу қажетсіз деп шешім қабылдайды.
Өлшеулердің дэлдіктерінің көрсеткіштеріне талаптар, ӨОӘ-ін
пайдалану кезінде, стандарттармен, техникалық жағдайлармен,
өнімдер дайындауға техникалық тапсырмалармен, жобалармен,
конструкторлық жэне техникалық құжаттармен, кепілденген болуы
керек.
2.7
Нормаланатын метрологиялық сипаттамалар
Нормаланатын метрологиялық сипаттамалар (НМС) - талапты
дэлдікпен өлшеудің бірегейлігін қамтамасыз ету үшін жэне
нормативтік
болмаса
техниқалық
құжаттармен
белгіленуге
арналган олшеу құралдарының сипаттамасы. НМС ең тиімді
метрологиялық сипаттамалардың жиынтығы болады. Ең маңызды
НМС-ды кластау бірнеше қасиеттерімен іске асырылады. (кесте 9.)
54
Кесте
9.
Нормалаңатын
метрологиялық
сипаттамалардың
класталуы
Өлшеу
құралының
шкаласындагы
корсетілім
Өлшеудің сапасы
Өлшеу
құралдарының
қателіктері
Шкаланың белгісі, шкаланың бөлінуінің
бағасы, көрсетілімнің диапазоны, өлшеудің
диапазоны,
өлшеу
құралдарының
сезімталдығы, сезімталдықгың табалды
' ә л д і к _____________
Абсолюттік жэне катыстық, жүйелілік жэне
кездеисоқтық,
статикалық
және
динамикалық, субъективтік жэне объективтік
Шкаланың белгісі
штрих болмаса өлшеу
құралының
шкаласында басқа шартты белгі. Мысалы, линейкада жэне
циферблатты таразыда шкаланың белгісін штрих орындайды.
Шкаланың цифрлық, басатын жэне басқа өлшеу құралдарында
болмауы
мүмкін.
Бөліктің
багасы
— шаманың
мэнінің
айырмашылығы, шкаланың белгісінің екі қатарына сәйкес келетін.
Көрсетудің диапазоны (КД)
- шкаланың мэнінің ауданы, оның
бастапқі және соңғы мәндерімен шектелген. Мысалы, мектептік
линейка 0 ден бастап 30,3 дейін болмаса 50,3 см көрсеткіш
диапазонында болуы мүмкін; циферблатгық таразы ВНУ - 0 ден 1
кг дейін. Метрэталонының көрсеткіш диапазоны (№28 дана),
Ресейдің ӨСМК (өлшем жэне салмақ мемлекеттік комитеті) 1989ж
берген 1,02 м тұрды, ал өлшеудің дипазоны - 1м.
Өлиіеудің диапазоны (ӨД) —
өлшенетін шаманың мэнінің ауданы,
ол үшін жіберілген қателіктері нормаланган. Мысалы, циферблатты
таразыда өлшеудің диапазоны 5 граммнан 5-ке дейін болмаса 10 кг
тұрады.
Өлшеу
диапазоны
барлық
уақытта
корсеткіш
диапазонымен дэл келмейді, ол соңғыдан көбірек болмаса азырақ
болуы мүмкін. Ол туралы көрсеткіш диапазоны куэліктейді жэне
циферблатты өлшеулердің (ӨД > КД), метрдің эталоны - №28
дананың (ӨД > КД). Өлшемі ОД ден жоғары болатын объектілерге
өлшеу жүргізудің қажеті жоқ, себебі бұл жағдайда дөрекі
қател іктер пайда болады.
Сезімталдық
- өлшеуіш аспабының шығысындагы сигналдың
өлшемінің оны өлшеуге шақыратын өлшенетін шамаға қатынасы.
Сезімталдықтың табалдырыгы
- өлшенетін шаманың ең аз
мәні,
өлшенетін аспаптың шыгысында сигналдың өзгеруін
55
Достарыңызбен бөлісу: |
