26
шақпақтайды. Доғаны жағудың әдістерін қолдану, пісіру жағдайына және
пісірушінің тәжрибесіне байланысты. Доғаның ұзындығы электрод диаметрі
мен маркасіне, пісірудің кеңістіктегі қалпына, пісіру жиектерінің өңделуіне
байланысты. Доғаның мөлшерлі ұзындығы LД = (0,5 ÷ 1,1)dэл (dэл –
электрод диаметрі) шамасында. Доғаның ұзындығын көбейту балқытылған
жік металының сапасын төмендетеді, мұнда қарқынды тотығу мен азоттану
орын алады, металдың күю және шашырауы шығындарын көбейтеді, негізгі
металдың балқу тереңдігін азайтады.
ІІІ. Жаңа материалды бекіту (25 мин)
1. Сабақтан шығу кестесін толтыру:
Тақырып бойынша не білгенмін?
Тақырып бойынша нені үйрендім?
2. Мен нені түсінбедім? (2 сөйлемнен жазу)
ІV. Сабақты қорытындылау және бағалау: (5 мин) сабаққа дайындығын
тексеріп, бағалау.
V.Үйге тапсырма: Тақырыпты оқып келу
Осы ретте диалогтық оқытуды жүзеге асыру мақсатында Алматы
электромеханикалық колледжінде тәжірибеден өту кезеңінде сабақтар
өткізілді.
Аталған колледж 14.02.2013 жылы №1/96 бұйрық негізінде "№11
кәсіптік мектеп" ММ Алматы қаласы білім басқармасының "Алматы
электромеханикалық колледжі" коммуналдық мемлекеттік қазыналық
кәсіпорны болып қайта құрылды. 13.05.13 ж. №1910-01/2437 заңды тұлғаны
мемлекеттік тіркеу туралы куәлік, 13.05.13 ж. № 1910-01 / 2437 "Алматы
электромеханикалық колледжі" коммуналдық мемлекеттік қазыналық
кәсіпорнының меншік иесі Алматы қаласының әкімдігі болып табылады.
"Алматы электромеханикалық колледжі" коммуналдық мемлекеттік
қазыналық кәсіпорнының (бұдан әрі-Алматы электромеханикалық колледжі)
уәкілетті органы Алматы қаласының білім басқармасы болып табылады.
27
4 Еңбек қорғау
4.1 Пісіру жұмыстарының орнын ұйымдастыру
Кәсіпорында немесе мекемеде пісірушілердің жұмыс орны әрбір
өндірісте шектелген жұмыстарына байланысты бекітіліп берілген цех
учаскелері белгіленеді. Ол жұмысшының немесе пісірушілердің негізгі
жұмыс орны болып табылады.
Пісіруші жұмысты бастар алдында киімін ауыстырып арнайы киімін
киеді. Пісіруші құрал-жабдықтардың және машиналардың жұмыс күйінде
тұруын және ақауларын тексеріп шығады. Ауа жіберетін шлангінің бүтін
болуын тексереді, аққан сұйық металдарды және шлактарды тазартады.
Порошок тұрған бөлменің қауіпсіздігін тексереді. Брезентті желобтың
бүтін болуын және оның ескермеуін (жарамдылығын) тексереді.
Дәнекерлейтін бұйым отқа қауіпті және тез тұтанатын (бензин, керосин,
кендір талшықтары, ағаш ұнтақтары) материалдарға тақау (жақын) тұрмауын
тексереді. Отқа қауіпті оттегі(кислород) баллондары тұрған жерге оттың,
майдың жақындамауын тексереді. Пісіруді байланыстырғанға дейін үстіңгі
жақ қырларының дәл келетіндігіне және шектесетіндігіне көз жеткізе отырып
арасындағы саңылаудың мөлшерін тексереді. Техникалық тұрғыдан өлшеп
белгіленген ауытқуларды қатаң сақтайды. Дәнекерлейтін тұстағы металды
тоттан, шлактан, майдан тазартады. Жұмысты аяқтаған соң машинаны және
басқа құрал-жабдықтарды электр жүйесінен ажыратады. Көмекші
құралдарын орын-орнына қояды және өрт қауіпсіздігіне орналған
құралдардың дайын тұруын және оның жұмыс күйінде тұруын тексереді.
Отқа қауіпті жарылғыш немесе тез тұтанатын затарды жауып
қауіпсіздендіреді. Содан кейін тазалық жұмысын жасайды.
4.2 Электрлік пісірудегі техникалық қауіпсіздік ережелері
Электр тоғымен зақымдану. Электр тоғымен зақымдану пісіру
аппаратының электр тізбегінде қысқа тұйықталу болып тоқ адам денесінен
өткенде болады.
Мұндай қысқа тұйықталу себептері төмендегендей:
- пісіру
сымдары
мен
аппараттарының
электр
оқшаулауы
жеткіліксіздіктен;
- пісірушінің арнайы киімі мен аяқ киімінің нашарлығынан;
- бөлменің ылғалдығынан;
- бөлменің тарлығынан;
- және басқа факторларға байланысты.
Қысқа тұйықталғанда адам арқылы өтетін электр тоғының шамасына
байланысты ол келесі жарақаттар алуы мүмкін (тоқтың жиілігі 50Гц):
Электрдоғалы және газбен пісіру мен кесу жұмыстарына тек жасы 18-
ден үлкен, теориялық білімі бар, арнайы дайындықтан өткен, техника
28
қауіпсіздігі ережелерімен танысқан, пісіруші күәлігі бар адамдар ғана
жіберіледі. Барлық пісірушілер еңбекті қорғау нұсқаулығынан өту қажет.
Нәрлендіру көздерінің өткелдерінің арасындағы арақашықтық 0,8м-ден
кем болмауы керек. Пісіру трансформаторлардың арасындағы арақашақтық 1
м-ден кем болмауы керек. Пісіру трансформаторын тоқ реттегішінің үстіне
орналастыруға тиым салынады. Егер электрпісіру жабдықтары мен пісіру
орнының үстінде шатыр болмаса, онда электрпісіру жұмыстарын жаңбыр
мен қар жауғанда жүргізуге тиым салынады.
Электрпісіру жұмыстары жүргізілетін жердің ылғалдылығы жоғары
болса, онда пісірушінің астында құрғақ ағаш немесе диэлектрлік төсеніш
болу керек. Егер пісіруші пісіру орнынан бір себептермен кетсе, барлық
пісіру жабдықтарын өшіріп кету керек.
Электрпісіру жұмыстарын жүзеге асырғанда әр пісірушінің өзінің
қалқаншасы (пісірушінің бетін жарық және ультрофиолеттік сәулелерінің
әсерінен және балқыған металдың шашырауынан қорғау үшін қажетті құрал),
қолғабы (пісірушінің қолын балқыған металдың шашырауынан және жоғары
температурадан қорғайды), пісірушінің киімі жанбайтын және электр
өткізгіштігі төмен материалдардан, ал аяқ киімі теріден болу керек.
Электр доғасы үш түрлі сәуле шығарады: жарық, инфрақызыл және
ультракүлгін.
Пісіру доғасының жарық сәулесі көзді көрсетпей қалдыратындай
қабілеті бар, өткені оның жарығы көзге қажетті жарықтан 10000 есе артық.
Инфрақызыл сәуле шығаруы ұзақ әсер еткенде ғана көзді
зақымдандырады.
Пісіру жұмыстарын жүргізгенде балқыған металл мен қож
шашырайды. Бұл шашырандылар пісірушінің қорғалмаған терісіне немесе
киіміне түсіп күйдіруі мүмкін. Пісірушіні күйдірмелерден қорғау үшін, ол
арнайы киіммен, арнайы аяқ киіммен, қолғаппен және бас киіммен
қамтамасыз етілуі қажет. Пісіру жұмыстарын тез жанатын материалдармен
жақын жерде орындағанда өрт болу қаупі бар. Мұндай қауіп әсіресе құрылыс
жұмыстарында жоғары. Егер пісіру жұмыстары жоғарыда жүргізілсе, онда
төмендегі тез жанатын заттарды жоғарыдан түсетін ұшқындардан қорғау
қажет. Пісіру жұмыстарын жүргізетін орындарда әртүрлі өрт сөндіретін
құралдар: жәшік құммен, келтірілген су, өртсөндіргіш т.с.с. болуы қажет.
Газбен пісіру және кесу кезіндегі қауіпсіздік техникасы. Газбен пісіру
және кесуде негізгі қауіп көздері төмендегілер:
- жалынның кері соққысынан (су бекітпесі істен шыққанда) ацетилен
генераторының жарылуы;
- баллонның бұрамасында немесе бәсеңдеткіш клапанының май
болуынан оттегі баллонын ашқан уақытта оның жарылуы;
- газ жанарғысы немесе кескіш жалынын абайсыз пайдалану. Бұл
жағдайда пісірушінің киімі, шашы жанып, денесін күйдіруі мүмкін және өрт
шығу қауіпі бар;
- егер пісіруші жарық фильтрлерін қолданбаған жағдайда көзін
жарақаттауы;
29
- зиянды газдармен улануы (желдеткіш болмаған жағдайда).
Өндiрiстің негiзгi қауiпсiздiк талаптары Техникалық қауіпсіздік
бойынша негізгі нормативті-техникалық құжаттардың өндірістік жұмыс
жасау кезінде қажетті тізім: Пісіру өндiрiстерi үшiн және оның органикалық
емес қосылыстарының қауiпсiздiк талаптары; Химиялық, мұнайхимиялық
және мұнайды қайта өңдеу өндiрiстердi жарылыс қауіпсіздіктер үшін
жарылыс қауiпсiздiктiң жалпы ережелерi; Ауаның бөлiнуiнiң өнiмдерiн
тұтыну және өндiрiс кезінде қауiпсiздiк ережесi; Өнеркәсiптiк кәсiпорын-
дарда жабдықтың жөндеуiн және техникалық қызмет көрсету жүйесi.
Сонымен қатар тізімде міндетті сары пісіру өндірістің нұсқаулары тiзбеде
көрсетiлген, регламенттің 13 бөлімін жасауға қажетті. Технологиялық
процестің қауiпсiз жүргiзуiн қамтамасыз ету үшiн келесi негiзгi талаптар
орындалу керек:
Барлық қызмет көрсетушi қауiпсiз жұмыс әдiстерiне қауіпсідік
бойынша бiлiмдерін тексеруін және еңбектi қорғауға, өнеркәсiптiк
қауiпсiздiктi нұсқамалықты өтуге мiндеттi.
Ішкi тексеріп қарау, жөндеу және аппараттарды тазалау, сұйық
қоймаларды, құдықтарды, бункерлерді және басқа технологиялық жабдықты
"Жұмыс қауiпсiздікті өткiзу газ қауіпті жұмыстарын iстейтiн цехтарда,
сонымен бiрге 13 бөлiм регламенттің көрсетiлген жалпы зауыттың
нұсқаулардың талаптарымен сәйкес" талаптармен дәлме-дәлдiкте толық
жүргізілуі керек
Цехтың барлық технологиялық және жөндеу қызметкерлер құрамы
және мердiгерлiк ұйымдар және салалық нормаларға сәйкес жеке қорғауды
тыныс алу органдары (газға қарсылармен, респираторлармен және тағы сол
сияқтылар) салалық нормалармен сәйкесті жеке қорғаумен қамтамсыз етілу
керек.
Пісіру астында жөндеу жұмыстары Пісірудің ажыратылған кезінде
ғана өндіруге рұқсат етіліді, барлық қауіпсіздік шараларын орындалумен,
"Зауыттың іс-әрекет цехтерінде газ қауіпті жұмыстарды қауіпсіз өткізу
бойынша нұсқаулықпен жүргізу".
Жарылыстарды ескерту. 1. Сәйкесті п.2.3 ОПВБ 1989 ж. 9 бет.
эл.печь жүйеде қысым – эл. сүзгілер-конденсаторлар оңды болу керек
(кемінде 30 Па), 500 Па асуға тиісті емес. Инертті газдың қысымы тығыз
бекітілген бақылау үшін эл. сүзгілер 1000 Па кем емес болуға тиісті.
Электр пештерде суды салқындату жүйеде пешке судың ағып кетуі
ретсіз: пешке суды тигізуі оттекке және сутегіне жіктеу себепті жарылысқа
келтіре алады. Пешке судың тигізуі күйінді ағынөзендердің күйдің артына
көз мөлшерімен бақылау нәтижелер "жұмсарған" суды бакта су деңгей құлау
бойынша, пешті газда сутегі бойынша, пештің, қысымын темпеpатуpа
бойынша тексеріледі.
Пісіру ажыратылған болуға тиісті:
- эл. пісіру кезінде (сутегі құрамының жоғарылауы 6 % артық);
- бакта "жұмсарған пісірудің" деңгейдің құлауы кезінде.
30
Тазалауға эл. сүзгіні тоқтату кезінде немесе жөндеуде газбөліктері
жабылған болу керек, төменгі және жоғарғы газбөліктері бұқтырмаларға
қойылған болу керек. Фосфоpжинағыш фосфоpдан бөлек болу керек, ыстық
сумен және тұрақтандырылған сумен жуылу керек, ішкі суландыру
мұнаралы конденсациялар жұмыс аяқталғанша дейін ажыратылмау керек.
Электрмен пісіру ішінде жұмыстарды өткізу кезінде соңғысында
азотпен үрленген болуға тиісті, улағыштық газды толық алып тастауға дейін
одан көміртек тотықтың жоқтыққа келесі лабораториялық тексеруде ауамен
тазартылған [9].
4.3 Қауіпті және зиянды факторлар
Электр тоғымен зақымдану пісіру аппаратының электр тізбегінде
қысқа тұйықталу болып тоқ адам денесінен өткенде болады.
Мұндай қысқа тұйықталу себептері төмендегендей:
- пісіру
сымдары
мен
аппараттарының
электр
оқшаулауы
жеткіліксіздіктен;
- пісірушінің арнайы киімі мен аяқ киімінің нашарлығынан;
- бөлменің ылғалдығынан;
- бөлменің тарлығынан;
- және басқа факторларға байланысты.
Қысқа тұйықталғанда адам арқылы өтетін электр тоғының шамасына
байланысты ол келесі жарақаттар алуы мүмкін (тоқтың жиілігі 50Гц):
- ток күші 0,6-1,5 мА – қолдың женіл дірілдеуі;
- ток күші 5-7 мА – қолдың тартылуы;
- ток күші 8-10 мА – қол және саусақтар қатты ауырады және
тартылады;
- ток күші 20-25 мА – қол қозғалмайды, демалу қиындайды;
- ток күші 50-80 мА – демалу тоқтатылады;
- ток күші 90-100 мА – демалу тоқтатылады, 3 сек. артық әсер етсе
жүрек тоқтайды;
- ток күші 3000 мА және әсер ету уақыты 10 с болса – демалу мен
жүрек тоқтайды, дене құрылымы бұзылады.
Яғни адам өміріне қауіпті деп 100 мА немесе 0,1 А шамасындағы
тоқтың күшін санау керек.
12В кернеу қауіпсіз деп саналады, ал құрғақ, жылытатылатын және
желдетілетін бөлмелерде 36 В қауіпсіз деп саналады.
Электр тоғының зақымдауынан қорғану. Пісірушіні электр тоғының
зақымдауынан қорғау үшін төменгі шарттарды сақтау қажет:
- доғаны нәрлендіру көзінің тұғырлары мен пісіру бұйымын сенімді
жермен қосу қажет;
- жермен қосу сымдарын кері сым есебінде пайдаланбау қажет;
- электродұстауыштың қолсабын сенімді оқшаулау қажет;
31
- құрғақ және мықты арнайы киім және қолғаптармен жұмыс істеу
қажет;
- далада істегенде жауын жауғанда және қар жауғанда жұмысты
тоқтату қажет;
- жабдықтар мен аппараттарды жөндеуге болмайды (мұндай жұмысты
электрик жасауы керек);
- ыдыстардың ішінде істегенде резеңке кілемше мен кернеуі 12В-тан
аспайтындай тасылмалы шамды пайдалану қажет.
Жермен қосу. Қорғану үшін жермен қосу-бұл электр қондырғылары
бөлшектерін жермен металл сым арқылы қосу. Авариялық жұмыс
жағдайында тұйықталған тізбекте жер өткізгіш есебінде пайдаланылады.
Электр жабдықтарын дұрыс жермен қосқанда екі параллель электр
тармағы қалыптасады: біріншісі – аз кедергімен (3-4 ом), ал екіншісі, адам
кіретін жағдайға, үлкен кедергімен (2000 ом). Сондықтан, кернеуде тұрған
нәрлендіру көзінің тұғырына адам денесі тигенде, тоқ адам денесі арқылы, іс
жүзінде өтпейді.
Жермен қосу кернеу шамасы мен электржабдықтау жүйесіне
(оқшауланған нейтраль немесе жермен қосылған нейтральмен) байланысты
орындалады.
Жылжитын
пісіру
қондырғыларында
тасымалы
жерге
қосу
құрылымдары пайдаланылады.
Электр тоғынан зақым алғанда бірінші көрсетілетін көмек.
Бірінші ретте зақымдаушыдан тоқ өтетін сымды ажырату қажет. Бұны
құрғақ тақтаймен, ағашпен т.с. алып тасталады немесе сымды өткір қолсабы
оқшауланған сайманмен қырқып жіберу қажет. Бәрінен жақсысы, егер
мүмкіншілік болса, ажыратқышты немесе сақтандырғышты бірден ажырату.
Зақым алған адамға таза ауа ағынын және толық тыныштық қамтамасыз ету
керек.
Электр тоғымен зақымданғанда барлық жағдайда дәрігерді ертерек
шақырған абзал.Электр тоғымен зақымданғанда адам клиникалық (жалған)
өлім жағдайында болуы мүмкін. Бұл жағдай – 12 минутқа созылады. Бұл
уақытта адам медициналық көмек көрсетумен, қолдан демалдыру немесе
жүрекке массаж жасаумен бұрынғы қалпына келеді. Адам өлімін тек қана
дәрігерлер айтады, оған дейін дәрігер келгенше көмек көрсете беру керек.
Зиянды газдар мен шаңдардан улану. Қышқылдан және басқа марганец,
көміртегі, азот, хлор, фтор т.с.с.байланыстарынан тұратын пісіру шаңымен
ауа қатты ластанғанда пісірушінің улануы мүмкін. Әдетте уланудың
белгілері: құсу, бас айналуы, бастың ауруы, әлсіздік, демалудың жиілеуі т.б.
Улы заттардың адам организмінің әртүрлі жерлерінде тұрақты қалу
қабілеттілігі бар және олар ұзақ ауыратын аурулар болдырады. Ауаның
ластығымен күресу үшін келесі шараларды орындау қажет [12].
32
ҚОРЫТЫНДЫ
Бұл дипломдық жұмыста диалогты оқытуды бейіндік пәндерде қолдану
әдістемесі қарастырылды. Зерттеу жұмысының нәтижесінде төмендегідей
тұжырымдар жасалды:
- бейіндік пәндерді оқытуда диалог әдісін қолдану тиімді нәтижелер
береді;
- диалогтық тапсырмалар білім алушының танымдық қабілетін
қалыптастыра отырып, бейіндік пәндерді тиімді меңгертудің оңтайлы жолы
болып табылады;
- диалогтық оқыту арқылы оқу үдерісімен қатар тәрбиелеудің аса
маңызды тетіктерін жүзеге асыруға болады;
- диалогтық оқыту білім алушыларға ерекше жайлы психологиялық
ахуал тудырады.
Аталған тұжырымдар диалог арқылы оқыту, оны меңгертуге арналған
теориялық әдістер, сонымен қатар баяндау, салыстыру, сараптау, жинақтау,
жүйелеу, талдау, қорыту әдістері арқылы жүзеге асты.
Дипломдық жұмыстың 1-бөлімінде "диалог арқылы бейіндік пәндерді
оқытудың теориялық негізі" қарастырылды. Диалогтық оқытудың басты
ұстанымдары мен әдістері зерделенді.
2-бөлімде
"электрдоғалы пісірудің технологиялық ерекшелігі"
сараланды. Пісірудің технологиялық ерекшелігі, конструкциялық сипаты сөз
етілді.
3-бөлімде
"диалогтық
оқыту
арқылы
электр
пісірушілерді
дайындаудың әдістемелік негізі" ТжКБ шеңберінде қарастырылса, еңбек
қорғау бөлімінде қауіпсіздік техникасы туралы айтылды.
33
ПАЙДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті
50 елдің қатарына кіру стратегиясы. // Егемен Қазақстан, 19.01.2006, №16;
2. 12 жылдық мектепте бейіндік оқытуды ұйымдастыру
(эксперимент). Әдістемелік құрал. – Астана: Ы.Алтынсарин атындағы
Ұлттық білім академиясы, 2013. – 87 б;
3.
Ермаков
Д.С.
Профильное
обучение:
проблемы
и
перспективы//Народное образование, 2004. - №7. - С.101-107;
4. Қазақ Ұлттық энциклопедиясы, 2003ж;
5. Саломатов К.И. Практикум по методике преполвания иностранных
языков// Иностранный язык в школе. - 1987. - 3. - с.92-93 ;
6. Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна
Ltd.» ЖШС, 2010 жыл;
7. Бейсенбаева А.А. Пәнаралық байланыс негізінде оқушыларға
идеялық-адамгершілік тәрбие беру. -Алматы, 1970. -157б;
8. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Университеттер
студенттеріне арналған оқу құралы - Алматы, 2004.;
9. Құрман Н.Ж. Қазақ тілін оқытудың әдіснамалық негіздері:
Монография. – Астана: Тіл комитеті, Ш.Шаяхметов атындағы тілдерді
дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығы, 2008. – 160;
10. А.Тапалов. Газ және электрмен пісірушіні өндірістік оқыту: Оқу
құралы. 2-басылым.- Астана: Фолиант, 2011.-192б;
11. Ы. Қасенұлы. Пісіру өндірісінің технологиясы. Пәннің оқу-
әдістемелік кешені (5В012000 – Кәсіптік оқыту мамандығы үшін). – Алматы:
Қ. И. Сәтбаев атындағы Қаз ҰТУ, 2013. 1- 87 б;
12. Овчинников В.В.Технология электросварочных и газосварочных
работ: учебник для начального профессионального образования /
В.В.Овчинников 2-е издательство. -М.: Издательский центр "Академия",2011.
-272с;
13. Никифоров Н., Нешумова С., Антонов И., Әлиев Б. Газбен
пісірушілер мен кесушілердің анықтамалығы. 2-басылым. -Астана: Фолиант,
2011. -256б;
14. Нысанбай Ғ. Металдарды газбен пісіру және кесу. Оқу құралы. –
Алматы: ҚазҰТУ, 2011. -147б;
15. Қауіпсіздік техникасы жөнінде газосварщиктерге арналған естелік.
Қазақ мемлекеттік баспасы Алматы -1956. Құрастырған техника
ғылымдарының кандидаты А.С.Торопов;
16. Шакирова Т.М., Маметсупиева А.Ә. Газ және электрмен пісіру: Оқу
құралы. 2-басылым.-Астана: Фолиант, 2011.-168б;
17. Полиграфия, өлшеу техникасы, ағаш өңдеу жабдықтары және
металл өңдеу техникасы мен технологиясы: Қазақша-орысша терминдердің
түсіндірме сөздігі.
Document Outline - Электр тоғымен зақымдану. Электр тоғымен зақымдану пісіру аппаратының электр тізбегінде қысқа тұйықталу болып тоқ адам денесінен өткенде болады.
- Мұндай қысқа тұйықталу себептері төмендегендей:
Достарыңызбен бөлісу: |