Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi еуразия гуманитарлық институты



жүктеу 10,08 Mb.
Pdf просмотр
бет104/211
Дата24.12.2019
өлшемі10,08 Mb.
#24860
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   211

              206 

 

жастарымыз  әлемдік  деңгейдегі  данышпандар  Аристотель,  Сократ,  Платон,  Конфуций  сияқты 



біздің де ұлы бабамыз Анарыс туралы білетін болатын еді.  

Қазақ  философиясының  тағы  бір  ерекшелігі  деп  оның  шынайы  патриотизмі,  халқына 

сүйіспеншілігі,  оның  бағыты,  мүддесі  және  болашағы  үшін  күресуге  дайын  және  оған  жету 

жолдарын өз қадірінше анық, жан-жақты көрсете білуі дер едік. 

Бұл айтқандардан қазақ философиясы басынан-аяқ тік тұрған, бірден қалыптасып жеткен 

жүйе  деген  пікір  тумаса  керек.  Біртұтас  көзқарас,  дүниені  жан-жақты  танып  білу,  оның 

заңдылықтарын,  таным  процесін,  әлеуметтік  мәселелерді  дұрыс  түсіну,  ойлау  түрлерінің 

жүйесін анықтау – соңғы ғасырлардың үлесіне тиеді. Дегенмен, халықтың жыраулық, ақындық 

шығармашылығында  қоршап  тұрған  табиғат  пен  әлеуметтік  орта  туралы  ойлаудың  біршама 

жиынтығы  болды.  Негізінен  кездейсоқтық,  жүйесіздік  сипатына  қарамастан  онда  адамдардың 

бай практикалық өмірін, халық даналығын көрсететін философиялық мән бар еді. Ойлау тәсілі 

ерекше, шығармашылық жолы мен шығармалардың сақталуы ауыз мәдениетіне сай, оны есінде 

сақтау  және  ұрпақтан-ұрпаққа  өзгертпей,  жоғалтпай,  «ұрламай»  жеткізу  –  бұл  философия 

тарихындағы ғажап құбылыс. 

Халқымыздың өмірін бейнелеген, адамдардың түйсігін, ойларын, өскелең талабын көрсете 

білген фольклорда объективті шындықтың элементтері бар. Халық эпостары, ертегілер, аңыздар, 

лирикалық-тұрмыстық  поэмалар,  мақалдар  мен  мәтелдер  –  адамдарды  табиғи  және  әлеуметтік 

құбылыстарды,  саяси-экономикалық  жағдайларды,  ізгілік  мақсаттарды  өз  уақытына  сәйкес 

танып-білуінің  куәгерлері.  Ауызша  халық  мәдени  ескерткіштерімізді  зерттеу  халқымыздың 

танымдық, әлеуметтік-саяси, адамгершілік-тәрбие және дүниеге көзқарас ерекшеліктерін білуге 

көмектеседі. Жалпы орта білім беру орындарында жоғары сыныпта осы қазақ философиясының 

пайда  болуы туралы білім берілетін  болса онда өскелең ұрпақтың өз ұлтына, отанына, жеріне, 

еліне деген патриоттық көзқарастары басқаша болар еді. Сондықтан алдағы күннің еншісіндегі 

осы  бір  күрмеуі  келмей  тұрған  отандық  философияны  қайта  қарап  зерделеп,  күн  тәртібіндегі 

кезек  күттірмес  мәселенің  біріне,  бірегейіне  айналдырсақ,  уақыттың  еншісінен  ұтылғаннан 

ұтқанымыз көп болар еді.  

Сөз  соңында  айтарым  қазіргі  кезде  еліміздің  рухани  өміріндегі  өзекті  мәселелердің  бірі 

отандастарымызды  оның  ішінде  жас  жеткеншектердің  философиялық  сауатын,  мәдениетін 

өркендету болып табылады. Оған қоғамымыз басынан кешіп отырған қайшылықтарды әлемдік 

философия тарихының өзекті мәселелерін тани, талдай отырып зерттеу арқылы шешіп, құрылып 

жатқан  азаматтық  қоғамның  ерекшеліктерін  халыққа  ашып  көрсету  арқылы  қол  жеткізуге 

болады. 


 

Әдебиеттер 

1. Кішібеков Д.., Сыдықов Ұ.. Философия (оқулық) , – Алматы: НҰР-кітап 2002. 

2. Алтай Ж.., Қасабек А.., Мұхамбетәли Қ. ( оқулық). – Алматы: Жеті жарғы 1999. 

3. Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында. – Алматы: Атамұра, 1999. 

 

 



 

 

Г. Абдыкулова  



г.Астана (Казахстан) 

 

ДЕМОГРАФИЧЕСКОЕ ПОЛОЖЕНИЕ КАЗАХСКОГО НАСЕЛЕНИЯ 



АКМОЛИНСКОЙ ОБЛАСТИ В КОНЦЕ XIX – НАЧАЛЕ XX ВЕКОВ 

 

Демографическое  положение  населения  Казахстана  конца  XIX-начала  XX  вв.  в  80-ые 

прошлого  столетия  рассматривалось  в  трудах  историков  Н.Е.  Бекмахановой,  Н.В.  Алексеенко, 

И.В.  Ерофеевой  и  др.  Исследование  вопросов  демографии  было  продолжено  и  в 




              207 

 

постсоветский  период  [1].  Однако,  по  нашему  мнению,  несмотря  на  обширный 



статистический  материал  по  демографическому  состоянию,  в  работах  недостаточно 

рассматриваются  причины  колебаний  в  численности  населения.  В  данной  статье  будет 

предпринята  попытка  определения  некоторых  причин  уменьшения  численности  казахского 

населения Акмолинской области в конце XIX-начале XX вв. 

По  данным  Первой  всеобщей  переписи  населения  Российской  империи  1897  г. 

численность казахов в области составляла 427389 человек, из них мужчин – 224549, женщин 

–  202840  [2].  К  началу  XX  века  в  1902  г.  численность  казахского  населения  области 

составила  464047  человек,  из  них  мужчин  –  248379,  женщин  –  215668  [3].  За  прошедшие 

пять  лет  численность  коренного  населения  увеличилась  всего  на  36658  человек.  Прирост 

мужского населения составил 23830, женского – 12828. 

Одним  из  фактов,  подтверждающих  уменьшение  численности  казахского  населения, 

является  снижение  численного  состава  казахской  семьи.  По  данным  за  1896  и  1902  гг., 

казахская  семья  в  этот  период  в  среднем  состояла  из  пяти  человек  [3,  С.33],  что  также 

свидетельствует  об  уменьщении  казахской  семьи,  которая  в  более  раннее  время  состояла 

из7-9 и того больше человек. 

Рассмотрим несколько причин, повлиявших на демографическую ситуацию в области. 

В 1902 г. в Кокчетавском уезде родилось 1990 детей, из них умерло 1287 [3]. Прирост 

населения составил всего лишь 703 человека. 

По  мнению  исследователя  В.В.  Козиной,  высокая  смертность  в  детском  и  молодом 

возрасте формируется«под решающим воздействием экзогенных (внешних) факторов» [4]. В 

ходе  исследования,  мы  пришли  к  выводу,  что  одним  из  таких  факторов,  повлекших  рост 

смертности  среди  казахского  населения  Акмолинской  области  были  пожары.  В  конце  XIX  в. 

почти  в  каждом  номере  «Киргизской  степной  газеты»  публиковалась  информация  о 

событиях  в  степи.  Если  проследить  по  сообщениям  в  колонке  о  происшествиях,  то 

привлекает  внимание  тот  факт,  что  в  повседневной  жизни  казахского  населения  пожары 

были  частым  явлением,  и  страдали  от  них  в  большинстве  своем  дети.  К  примеру,  в  №30 

газеты  от  31  июля  1894  г.  описывается  следующий  случай,  произошедший  на  урочище 

Карсуткуль  Коржункульской  волости  Акмолинского  уезда:  «жена  киргиза  Есенбека 

Талабаева, находясь в юрте, около разложенного очага, на котором в котле варилось молоко, 

кормила грудью 4-х месячную дочь свою Шакен. В это время одна ножка очага скатилась с 

подложенного  под  нее  небольшого  камня,  бывший  на  очаге  котел  опрокинулся  и  Шакен 

получила обжоги, от которых в тот же день умерла» [5].  

Такой  же  трагический  случай  произошел  в  урочище  Кызыл-Арал  в  Мунглинской 

волости  Акмолинского  уезда  в  юрте  Салкынбая  Асавова,  в  которой  в  результате  пожара, 

сгорела  сама  юрта  со  всем  имуществом  и  находившийся  в  ней  годовалый  сын  хозяина 

Балабек.  Как отмечается,  причиной  пожара  стала  упавшая  на  разложенный огонь  загородка 

из  чия,  а  рядом  находилась  «зыбка  с  ребенком»,  так  называемая  подвесная  люлька  для 

младенцев [6]. Примечательно, что возле ребенка никого не было рядом. 

Не  менее  жуткая  история  со  смертельным  исходом  произошла  16  марта  1885  г.  в 

Спасской  волости  Атбасарского  уезда.  «Во  время  отсутствия  из  юрты  киргизки  Бибажан 

Джикаевой  оставленный  в  юрте  недалеко  от  разложенного  огня  годовой  ребенок  от 

загоревшейся зыбки получил сильные обжоги, от которых на другой день умер». А месяцем 

раньше  в  Дензизской волости  этого же  уезда  «у  киргиза  Тоспулата  Тюлькубаева  сгорела  3-

летняя дочь его Канича, которая, находясь в избе одна, во время топки печи подошла близко 

к печи» [6].  

Как  видно  из  сообщений,  подобные  происшествия  с  детьми  в  казахских  семьях 

происходили не только летом, когда они жили в юртах, но и зимой, когда люди проживали в 

зимовках. По приведенным описаниям событий следует, что причиной пожаров, повлекших 

гибель  детей,  чаще  всего  является  беспечность  родителей  по  отношению  к  детям,  а  также 

небрежное  отношение  с  огнем.  В  последнем  случае  можно  предположить,  что  жизнь  в 




жүктеу 10,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   211




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау