204
РСФСР. Следующие конституции, уже будучи Казахской ССР, были приняты в марте 1937
года и в апреле 1978 года.
Первой Конституцией независимого Казахстана, после распада Советского Союза,
была Конституция 1993 года, которая имела большое значение в укреплении
государственной независимости Казахстана, создании новых органов государства,
призванных служить народу, выражающих его волю в провозглашении широких прав и
свобод граждан [10, с. 97].
Под руководством Главы Государства был подготовлен проект новой Конституции,
который был опубликован для всенародного обсуждения. В результате всенародного
голосования (референдума) 30 августа 1995 года была принята новая Конституция
Республики Казахстан, которая явилась законодательным актом, который закрепил основы
конституционного строя и все изменения, произошедшие в республике с момента обретения
независимости в 1991 году.
Конституция Республики Казахстан – основной, главный нормативный акт
государства и общества, который утверждает Республику Казахстан «… демократическим,
светским, правовым и социальным государством…». Конституция
устанавливает
государственный и общественный строй, их принципы организации и функционирования с
ориентацией на перспективу. В ней закрепляется конституционный статус человека и
гражданина всего народа как источника государственной власти и социальной базы
государства.
Конституция принята народом Казахстана, в ней выражается воля народа. Поэтому
Конституция Республики Казахстан 1995 года начинается словами: «Мы, народ Казахстан,
принимаем настоящую Конституцию» [11].
Литература
1. Адам Е. Жеті-жарғы, или первая казахская конституция // Қазақтың Ата Зандары в
10 томах. – Алматы, 2004-2007.
2. Габдулина Б. О законах хана Тауке // Қазақтың Ата Зандары в 10 томах. – Алматы,
2004-2007.
3. Жанайдаров О. Степная Конституция хана Тауке // Мир закона. – 2001. – N2-3.-C.38-39.
4. Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсацких орд и степей / Под
общ. ред. акад. М.К. Козыбаева. – Алматы: Санат, 1996.
5. Артықбаев, Ж.О. Жеті жарғы. Оқу құралы. – Алматы: Заң әдебиеті, 2003. –150 б.
6. Саккулакулы Е. Есім ханның ескі жолы // Древний мир права казахов. – Алматы, 2005.
7. Бекмаханов Е. Казахстан в 20-40-е годы XIX в. – Алма-Ата: Қазақ ун-ті, 1992. – 284 с.
8. Сафаров Г.С. Колониальная революция А. Бочагов Алаш-Орда. – Алматы:
Казахстан, 1989 – 124 с.
9. Алаш қозғалысы. Құжаттар мен материалдар жинағы 2 томдық. – Алматы:
Қазақстан, 2005 – 286 б.
10. Тасбулатов М.К. Формирование и развитие Конституции Республики Казахстан. –
Павлодар 2008. – 287 с.
11. Конституция Республики Казахстан. – Алматы, 1995.
205
Н.К. Кадешов
Ақтөбе қ. (Қазақстан)
ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ БҮГІНГІ ЗАМАНҒА САЙ БІЛІМ
ЖҮЙЕСІНДЕГІ ОРНЫ МЕН РӨЛІ
Әдетте, адамдардың барлығы да ізденуші өмірге қажеттінің бәрін өзімен бірге ала келген
жоқ. Тарихты адам жасайды, адамзат тарихы дегеніміз – дарияның асау тасқыны да, толқынға
қарсы жүзетін кеме де, кемені қозғаушы желкен де осы адамның бір өзі ғана. Демек өмірдің мәні
де, қожасы да – адам. Рас, адам өмірі ешбір бөгетсіз сырғи бермейді.
Ежелгі заманнан өмір сүріп келе жатқан түркі тайпалары негізінде қалыптасқан іргелі
халықтардың бірі қазақтар, ғасырлар бойында жазба мәдениеті болмаса да, ауызша әдіспен өзіне
тән бай рухани мұра жасай білді. Ал жазба әдебиет пайда болғаннан кейін бұл мұра өте үлкен
қарқынмен дами отырып, әрқилы ерекшеліктерге толы күрделі тарихи жолдардан өтті.
Философия тарихы туралы жазылған еңбектер ерте заманнан белгілі. Ұлы ғұлама
ойшылдардың шығармашылық мұраларын, олардың философияға қосқан үлестері, көтерген
өзекті мәселелері жайлы әр елдің, әр заманның тарихшылары айқындап кеткен тұжырымдар,
сезімге негізделген ойлары баршылық. Оларда философияның қоғамдық сананың ерекше түрі
ретінде дүниеге келуіне басқадай алғышарттардың бастысы болып, мифологияның, діннің
халықтың қарапайым санасының, ғылымның тигізген әсерлері толыққанды да ерекше
сипатталған. Ендеше бүгіні мен ертеңін қоса ойлаған қазақ халқы үшін бірінші кезекте
жаһандану заманының жалауына еріп кетпей, өз ұлтымыздың болашағын кемел келешекке
бастар болашақ жастарымыздың өз ұлтының дүниетанымдық көзқарастарын қадірлей білетін,
ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын ұлттық құндылықтарымызды бойларына сіңіре отырып, қазіргі
білім жүйесіндегі кейбір келеңсіздіктердің орнын толтыратын рухани білім нәрімен сусындаған
қазақ философиясының орны мен рөлін толықққанды игеру үшін осы аталмыш пәнді білім
жүйесіне жүйелі түрде өз алдына жеке пән ретінде енгізілуі тиіс. Сондықтан қазақ
философиясын әлемдік философиясының көлеңкесінде қалып қоймауы үшін не жасауымыз
керек? Осы бір ойлы сұрақтың төңірегіне үңіліп қарайтын болсақ, өткен ғасырдағы кеңестік
дәуірдің кезінде Қазақстан тарихы қандай күй кешсе, дәл бүгінгі тәуелсіздік алған жиырма бес
жылымызда да Отандық философиясының білім жүйесінде орта және жоғары оқу орындарында
тереңдей оқытылмауы көңілді қынжылтатыны анық. Әрине әлем елдерінің философиясын
жоққа шығарудан аулақпын, дей тұрғанмен өзіміздің отандық философияны кезең-кезеңімен
білім жүйесінде оқытатын болсақ онда бүгінгі жастарымыздың ұлттық менталитетімізге
немқұрайлы қарамас еді деген ой келеді. Басқа халықтардың философиясы сияқты Отандық
философия да өз қайнар көзін көне аңыздар мен дастандар, ертегілерден бастайды. Егер
аңыздармен бай халықтарға үнді мен гректерді жатқызса, қазақ елі де олардан кем түспейтін
болар. Өйткені, өне бойы көшіп-қонып жүрген халықтың бір ғана байлығы болды, ол оның тілі,
бабалардан келе жатқан дәстүр, аңыз-хикаялар, нақыл сөздер. Олардың көбі жаңа ғана жарық
көріп, философиялық тұрғыдан талдануда. Біздің қазақ философиясында көбінесе ежелгі дүние
философиясынан қысқаша мәліметтер беріліп оқулықтың негізгі басым бөлімдері Абай,
Шәкәрімнің дүниетанымымен байланыстырады. Бұған ешқандай қарсылығым жоқ, дей
тұрғанмен көне грек-рим философиясындағы алғашқы дүниетанымдық көзқарастарды
қалыптастырған антикалық дәуірдің ойшылдарының ішінде «жеті данышпанның» біреуі
өзіміздің сақ дәуіріндегі ұлы ғұлама ойшылымыз Анарыс (Анахарсис) туралы тек гректің
тарихшысы Гередоттың күнделігінен, естелігінен ғана білеміз. Анарыс туралы деректер шын
мәнінде аз кездеседі делік. Аты аңызға айналған дала данышпанының, Анарыстың нақты
өмірбаян туралы деректер сақталмаған. Бірақ сол қазақ ұлтының негізі болған кешегі тарих
қойнауының түбіне терең бойлаған сақ-ғұн тайпаларының аңызына айналған ұлы ғұлама туралы
деректерді бір жүйеге келтіріп өз алдына бір оқулық ретінде зерделеп шығарып отандық білім
жүйесіне негіздеп кіргізетін болсақ нұр үстіне нұр болар еді. Сонда ғана біздің болашақ
