9
екенін көрсету маңызды» ретінде анықтады. Г.Г. Граник, С.М. Бондаренко,
Л.А. Концевая мәтінді оқу мен түсіну ерекшеліктерін талдады, «идеалды
оқырман» моделін ұсынды және оның үш кезеңін анықтайтын кітаппен
байланыс орнату дәйектілігін көрсетті: оқудан бұрын оқу, оқыған кезде,
мәтіннен кейін оқу.
О.В.
Соболев «идеалды оқырман» - интеллектуалды,
эмоционалды, рухани белсенді, шығармашылық қызметтің өзіндік көріністерін
түсінуге және ашуға бірлесе отырып дайындалуға дайын жалпыланған,
ұжымдық бейнесін қалыптастырады деген жалпылама түсінік береді. Н.П.
Локалова «бастауыш мектептің іргелі мәселелерінің бірі - оқушыларды оқытуға
үйрету – бастауыш мектеп оқушыларының алдында тұрған және міндеттерінің
бірін білдіретін маңызды міндет - бұл маңыздылығын бөлудің психологиялық
негіздерін салу, осындай ойлау әрекеттерін қалыптастыру және соның
нәтижесінде кез-келген түрде (көрнекілік, ауызша) ұсынылатын оқу
материалындағы негізгі түсінік бар» атап көрсетеді [7].
PIRLS және PISA халықаралық салыстырмалы зерттеулерінің арқасында
оқуға деген көзқарас түбегейлі өзгерді.
Қазір оқу - жалпы білім беретін
мектепте жинақталған маңызды метапәндік дағдылардың бірі және «мәтін»
ұғымымен тығыз байланысты.
Ғалымдарды зерттеу барысында оқу
сауаттылығына адамның мәтіндік ақпаратты түсіну және пайдалану қабілетіне
байланысты баса назар аударады.
Бұған қоса, оқудан рахат алуға (немесе еркін
оқуға) арналған оқу адамдардың өміріне қарамастан, олардың әлеуметтік
мәртебесіне қарамастан өте маңыздыболып саналады. Тұрақты оқитын тұлға
әлеуметтік белсенді және табысты болып есептеледі.
Г.А. Цукерман оқу сауаттығын «адамның өз мақсаттарына қол жеткізу,
олардың білімдері мен мүмкіндіктерін кеңейту, қоғамдық өмірге қатысуы үшін
жазбаша мәтіндерді түсінуге және пайдалануға, олардың ойларын білуге және
оқуға тарту қабілеті» ретінде бағалайды [7].
Оқу сауаттылығы туралы айта келе,
ол түрлі жағдайларда және әртүрлі мақсаттарда оқуды белсенді, мақсатты
бағдарланған және конструктивті түрде пайдалану жайлы сипаттайды.
Әрине, оқуға деген кең көзқарас қазіргі өмірдің талаптары мен жағдайына
байланысты. Білім беру жүйесіне арналған жаңа білім беру стандарттарына
қойылатын талаптар көп жағдайда әлемдік тенденцияға сәйкес келеді.
2016-
2017 оқу жылында мектеп түлектерін қорытынды аттестациялау
форматы және бірыңғай ұлттық тестілеу өтуі өзгертілді.
ЖОО-на түсу үшін үш
міндетті пән бойынша мектеп бітірушілері «Математикалық сауаттылық»,
«Сауаттылықты оқу» емтихандарын тапсырды.
Оқу сауаттылығы оқушылардың жазбаша мәтіндерді түсініп, олардың
ойларын білуі, өз мақсаттарына жету үшін өздерінің мазмұнын пайдалана білу,
қоғамға белсенді қатысу үшін білім мен мүмкіндіктерді дамыту мүмкіндіктерін
білдіреді. Бұл оқу техникасы және мәтінді нақты түсіну бағаланбайды, ал бірақ
мәтінге рефлексия және түсіну, өмір мақсаттарын орындау үшін оқуды
пайдалануы бағаланады[10].
Әр түрлі авторлардың еңбектеріндегі «оқу іс-әрекеті» ұғымын
қарастырайық (1-кесте қараңыз).
10
1-
кесте.
Әртүрлі
авторлардың
ұсынған
«оқу
іс-әрекеті»
концепциясының мәні
Зерттеушілер
көзқарастары
К. Ушинский
[11]
Оқу іс-әрекеті – бұл оқырманның үлгілік шығарманы
түсіну және оны сезіну қабілеті
Н. Рубакин [12]
Оқу іс-әрекеті – оқырманның мотивациясымен
ерекшеленетін жеке қасиеті, оған кітаптар мен білімге,
білік, дағдыларға, қоғамдық және жеке қажеттілікке сай
және күш-жіг р жұмсауына мүмкіндік беретін білім беру
жүйесі
Н. Светловская
[13]
Оқу іс-әрекеті - оқырманға бірінші қажеттілік ретінде
тәжірибе жетіспеушілігінен және осы дүниеде өз орнын
табу үшін аз уақыт пен күш-жігерсіз кітаптар әлеміне
үнемі жүгінуге мүмкіндік б реді, қажетті тәжірибені
барынша
бар
деңгейге
тағайындау
немесе
кітаптарда оған қызығушылық танытқан тәжірибе әлі
сипатталған жоқ
Г. Наумчук [14]
Оқу іс-әрекеті - оқырманның кітапты білім мен ақпарат
көзі ретінде пайдалану мүмкіндігі
С. Дорошенко
[14]
Оқу іс-әрекеті - оқырман оқу үрдісін қалыптастыруды,
оқуды тыңдауды, қабылдауды және түсінуді қамтиды
О. Джежелей
[15]
Оқу іс-әрекеті – бұл оқырманның кітапты оқығанда
жан салып еңбек ете алуы мен соны қалауы, кітапты
оқығанға дейінгі ой толғауы, кітап туралы ойлау,
мазмұнды қабылдау, кітаптың соңғы беті жабылғаннан
кейін оқығаны туралы ойлануы.
Кестенің талдауы оқырмандардың оқуға деген қызығушылығын
тудыратын оқушының жеке қасиетін білдіретін тұжырым жасауға мүмкіндік
береді, ол бастауыш мектеп оқушыларының оқудағы түпкі мақсаты мен
объективті көрсеткіші болып табылады. Оқырманның іс әрекеті кітаптарға
жүгінудің, оқуға материалды саналы таңдауда, оқу процесінде алынған білімді,
білік және дағдыларды тиімді пайдалану қабілетінен көрінеді.
Оқылымның қоғам мәдениетінің ажырамас элементі, тұлғаны дамыту
мен тәрбиелеу және оқыту құралы ретіндегі рөлі. Оқудағы баланың
табыстылығы оның оқылымына тікелей байланысты. Оқу арқылы бала сөздік
қорын байытады, сауатты жазу дағдыларын қалыптастырады, есте сақтауы мен
қиялын дамытады. Оқу арқылы бала өзінің жеке тәжірибесін байытады.
Эмоционалды түрдегі, кітаппен қарым-қатынас – бастауыш сынып
Достарыңызбен бөлісу: |
