Алматы экономика және статистика академиясы аэса оқу-әдістемелік кеңесінің

126 
 
3. жеке  меншік мүліктер. 
4. табиғат ресурстары. 
5. халықтың жеке мүлкі. 
Жалпы ұлттық ӛнімді екі түрлі әдіспен: қоғамның осы жалпы ӛндірілген тауарлар мен 
қызметтерге жұмсаған барлық шығындары жиынтығымен, немесе осы жылғы ӛндірістің 
нәтижесінде алынған ӛнімнің ақша табыстарын қосу жолымен ӛлшеуге болады. 
 
ЖАЛПЫ ҦЛТТЫҚ ӚНІМДІ (ЖҦӚ) ШЫҒЫНДАР БОЙЫНША ЕСЕПТЕУ 
 
 
 GNP = C + І + G + NX 
C – тұтыну – бұл үй шаруашылықтарының тауарлар мен қызметтерге келетін шығындары. 
І –  инвестициялар – жабдықты жылжымайтын мүлікті және т.б. алуға кететін шығындар, 
G  –    мемлекеттік кӛтере сатып алу  –  мемлекеттік ӛкімет органдарының ӛздеріне қажетті 
тауарлар мен қызметтерге кететін шығындары. 
NX – таза экспорт – экспорт пен импорт кӛлемдерінің айырмасы. 
  
 
ЖАЛПЫ ҦЛТТЫҚ ӚНІМДІ (ЖҦӚ) ТАБЫСТАР БОЙЫНША ЕСЕПТЕУ 
 
                       
           Y= W + R + І + P 
 W  = жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақысы. 
 R =  жерді, тұрғын үйді және т.б. жалға беру арқылы алынған рента. 
 І =  пайыз (үй шаруашылығында жиналған ақша капиталынан түскен табыстар түріндегі) 
 P= пайда (бейкорпоациялық пайда + дивиденттер + бӛлінбейтін пайда) 
Макроэкономикалық  аспектіде  ұлттық  экономиканың  құрылымы  елдің  ӛндірістік 
ресурстарының бір-бірімен нақты қалыптасқан қатынсатар жүйесімен; олардың мӛлшерін 
экономикалық  агенттер  арасында  бӛліну  мӛлшерімен;  осы  агенттердің  арасында  ӛндіріс 
бӛлінуімен;  сонымен  қатар,  ұлттық  ӛнімнің  ӛндірілу  процесінде,  оны  бӛлуде, 
айырбастауда, тұтынуда қалыптасқан құрамдық бӛлінумен сипатталады.  
 
Экономикалық  құрылымның  қалыптасуына  кӛптеген  факторлар  әсер  етеді,  атап 
айтқанда  қалыптасқан  нарықтық  коньюктура,  нарықтарының  монополиялануының 
сыйымдылығын  және  дәрежесі,  ұлттық  экономиканың  бүкіләлемдік  шаруашылық 
байланыстар жүйесімен тығыз бірлесіп, іс-әрекеттер жасау дәрежесі, ӛндіргіш күштердің 
даму дәрежесі, ғылыми-техникалық прогресстің масштабы, сипаты және темпі, ӛндірістік 
ресурстардық  сапасы,  территорияның  кӛлемі  және  инфрақұрылыммен  қамтаамсыз  етілуі 
әсер етеді. 
 
Агрегаттану дәрежесіне сәйкес пропорциялар былай бӛлінеді: 
1.  Жалпы  экономикалық  –  агрегаттар  арасындағы  қоғамдық  еңбек  бӛлінісінің 
құрылымына  қарамастан  (ЖҰӚ  мен  ҰТ  арасындағы,  тұтыну  мен  қорлану  арасындағы 
инвестициялық  және  тұтынулық  сұраныс  арасындағы,  инвестициялық  және  тұтынулық 
ӛндіріс арасындағы) қалыптасқан пропорциялар. 
2.  Қоғамдық  еңбек  бӛлінісінің  құрылымын  кӛрсететін  пропорциялар.  Осы  екінші  топ 
ішіндегілер былай бӛлінеді: 
  Салааралық пропорциялар; 
  Ішкі салалық пропоциялар; 
  Регионаралық пропоциялар; 
  Мемлекетаралық пропорциялар. 
Қоғамдық  ӛнімнің  атқаратын  қызметтеріне  сәйкес  оның  құрамды  бӛлшектерге 
бӛлінуін кӛрсететін құрылымды ұдайы ӛндірістік құрылым деп атайды. Қоғамдық ӛнімнің 

127 
 
ұдайы  ӛндірістік  құрылымына  тұңғыш  дәлелді  талдау  жүргізген  К.Маркс.  Ол  мынадай 
негізгі ұдайы ӛндірістік пропоцияларды атап ӛткен. 
  Ӛндірілген  жалпы  қоғамдық  ӛнімнің  натуралдық-заттық  құрамын  сипаттайтын, 
ӛндірістік  құрал-жабдықтар  ӛндірісінің  кӛлемі  мен  тұтыну  заттары  ӛндірісі  кӛлемінің 
арасындағы пропоциялар; 
  Ӛндірістік  ұлттық  табыстың  еңбек  пен  капитал  арасындағы  бӛлінуінің 
құрылымын кӛрсететін,қажетті және қосымша ӛнім арасындағы пропоциялар; 
  Жалпы  қорланудың  бӛліну  құрылымын  кӛрсететін,  ӛтеу  қорымен  қорлану 
қорының арасындағы пропорциялар; 
  Ағымды  қажеттерді  қанағаттандыру  үшін  (тұтыну  қоры)  және  болашақ 
қажеттерді  (қорлану  қоры)  қанағаттандыру  үшін  тағайындалған,  әр  бӛлшектердің 
атқаратын  қызметінің  рӛліне  сәйкес  ұлттық  табыстың  бӛліну  құрылымын,  пайдаланған 
ұлттық табыстың қорлану қорымен тұтыну қоры арасындағы пропорциялар. 
Ӛндірістің  салалық  құрылымы  ӛндірістік  ресурстардың  іс-әрекеттерінің  негізгі 
түрлеріне  сәйкес  қалыптасқан  бӛліну  жүйесін  және  жеке  салалардың  жалпы  ұлттық 
ӛндірістегі үлесін сипаттайды. 
Индустриалдық жағынан жоғары дамыған елдерде құрылымдық ӛзгерістер кӛбінесе, 
ӛңдейтін ӛнеркәсіп салаларында тезірек жүріп отырады. 
Осы  заманда  дамыған  елдерде  глобалдық  салааралық  пропорцияларда  мынадай 
ӛзгеріс заңдылықтары байқалады: 
 
Ауылшаруашылығымен  салыстырғанда  ӛнеркәсіптің  даму  қарқыны  басым  болып 
отыр; 
 
Жалпы ӛнеркәсіп ӛндіріс кӛлемінде ӛңдеу ӛнеркәсібінің үлесі тӛмендеп отыр; 
 
Жалпы  ұлттық  ӛндіріс  кӛлемінде  қызмет  кӛрсету  сферасының  үлесі  жоғарылап 
отыр. 
 
Ӛндірістің тиімді салалық және ұдайы ӛндірістік құрылымын қалыптастыру 
– экономиканың ӛте маңызды мәселесі болып табылады. Нақты қалыптасқан құрылымның 
тиімділік  дәрежесі  кӛп  жағдайлармен  атап  айтқанда  ӛндірістің  монополиялану 
дәрежесімен  және  қоғамдық  еңбек  бӛлінісінің  дәрежесімен,  ұлттық  экономиканың 
бүкіләлемдік  байланыстар  жүйесімен  ұштасуымен,  ғылыми-техникалық  прогресстің 
жетістіктеріне  кәсіпорындардың  икемді  болуымен,  мемлекеттік  құрылымдық  саясатпен 
т.б. байланыста болады 
 
 
 
 
 
Алматы экономика және статистика академиясы 
 «Экономика және менеджмент» кафедрасы 
 
                                  
                         

128 
 
ТӘЖІРИБЕ (СЕМИНАР) САБАҚТАРЫН ОРЫНДАУ БОЙЫНША 
ӘДІСТЕМЕЛІК НҦСҚАУ 
     
 
 
«ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯ» пәні бойынша 
5В050600-экономика, 5В050800-есеп және аудит, 5В050900-қаржы, 
5В090800-бағалау мамандығы 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Алматы, 2012ж. 
1 тақырып.  Экономикалық ғылымға кіріспе. 
1.Экономикалық теорияның пайда болуы.  
2.Экономикалық теорияның пәні және оның құрылымы.  
3.Экономикалық теорияның атқаратын қызметтері.   
 
2  тақырып.   Қоғамдық ӛндіріс. Меншік экономикалық категория. 
1.Ӛндіріс және оның қоғам ӛміріндегі ролі.  
2.Экономикалық жүйенің ӛндірістік мүмкіндіктері. Ӛндірістік мүмкіндіктер қисығы.  
3.Меншік экономикалық категория.  
4.ҚР меншік түрлері.