Оқулық Алматы, 012 Əож 528(075. 8) Кбж 26. 12я73 т 53



жүктеу 11,51 Mb.
Pdf просмотр
бет10/141
Дата20.11.2018
өлшемі11,51 Mb.
#22575
түріОқулық
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   141

29

қисықты ғы экватордан полюске жылжыған сайын біртіндеп 

азайатынын көрсетеді. Меридиан радиусының ең үлкен өзгеруі 

орта ендіктерде байқалып, ендіктің əрбір градусында шамамен 

1 шақырымға өзгеріп отырады. Меридианның радиусы М мери-

диандар доғасының ұзындығын есептеу жəне сол доға бойынша 

ендіктерді табу үшін қажет. 

Қисықтықтың орташа радиусы R элипсоидтың бетін 

сферараның бетіне көшіруге байланысты есептерді шығару үшін 

қажет. 1.3-кестеде элипсоид бетінің əр түрлі ендіктердегі радиус-

тары олардың өзгеру ауқымы берілген.

Картаны құру жəне пайдалану барысында параллельдер 

мен меридиандардың ұзындықтарын анықтауға тура келеді. 

Параллельдердің ұзындығын есептеу біршама қарапайым. 

Бойлықтары L

жəне L



2

 болатын екі нүктенің аралығындағы S

Р 

ұзындығы радиалды шамада алынған сол параллельдердің ради-



устары екі нүкте бойлықтарының айырмасы тең болса, төменде 

берілген формулалармен есептелінеді.



S

Р

=r(L



- L

2

)

Меридиан-эллипс доғасын есептеу біршама күрделі. Ендіктері 

В

1

 жəне В



2

 болатын екі параллельдің арасындағы салыстырмалы 

қысқа доғалар төмендегі жолмен есептелінеді. 

В

m

=r(В



- В

2

)/2

1.3 кесте.

 

Жер элипсоидының ендіктердегі ұзындығы

 Ендік, В°

М, шақырым

N, шақырым

R, шақырым

6 336


6 378

6 357


30°

6 351


6 384

6 368


60°

6 384


6 394

6 389


90°

6 400


6 400

6 400


 max


, шақырым

64

22



43

max



, %

1

1/3



2/3

Бұл ендіктер бойынша меридиандар қисықтығының радиу-

стары М

1

, М



2

,

 М



m

 содан соң формулалардың бірімен (В ендіктің 

радиандағы) меридиандар доғасы S

есептелінеді. 




30

S

m



M



m





– В



);

S

m



 (M



1

-4М

m

+M



) (В



- В



)/6 

45 шақырымға дейінгі доға ұзындығы үшін бірінші 

формуланың қателігі 1мм, ал 100 шақырым 3см, 1000 шақырым 

болғанда 30м құрайды. Екінші формула бойынша 500 шақырымға 

дейінгі доға 1-2см дейінгі қателікпен анықталады.

Жер элипсоидын шармен ауыстыру. Элипсоидта есептер 

шығару үшін көптеген формулалар қолданылады. Сондықтан 

дəлдікке мүмкіндік беретін барлық жағдайда элипсоидты неме-

се оның бөліктерін шармен ауыстыру қажет. Əсіресе оның ұсақ 

масштабты карталарды құру барысында маңызы зор. Элипсо-

идты шармен ауыстыру барысында шардың сəйкес келетін ра-

диусын элипсоидтың ендігі (В) мен бойлығынан (L) шардың 

ендігі (φ) мен бойлығы (λ) арқылы өтетін радиусты таңдап алу 

керек. Шардың бетіне қатысты нормальдар оның радиусы-

на сəйкес келеді. Сондықтан сфералық ендік пен бойлық бы-

лай анықталады: 

ендік (φ) шар радиустарының аралығындағы 

берілген бағытқа бағытталған нүктенің орталық бұрышы мен эк-

ватор жазықтығына тең

бойлық (λ) берілген нүктенің меридиан 

жазықтығы мен бастапқы меридианның аралығындағы екі қырлы 

бұрышпен анықталады. 

Сфералық ендік пен бойлық көбінесе элипсоидтың сəйкес 

келетін ендігі мен бойлығына теңестіріледі. 

λ= L, φ=В.

– шектеулі аумақты картаға түсіргенде шардың радиусы кар-

таның орталық нүктесінің орташа радиусы R-ға теңестіріледі. 

Барлық ғаламшарды шармен ауыстырғанда төменде келтірілген 

үш мəннің орташа көрсеткіштері есептеліп шығарылады:

– шардың радиусы элипсоидтың үш жарты білігінің (екі эква тор -

лық а жəне бір полярлық b жарты біліктерінің) орташа мəні не тең;

– беткі ауданы элипсоид бетінің ауданына тең болатын шар 

радиусы;


– көлемі элипсоидтың көлемімен сəйкес келетін шардың ра-

диусы.



31

Бұл үш мəннің орташа мəні 6371шақырым. Радиусы мұндай 

шар өлшемі, ауданы мен көлемі жағынан жер элдипсоидына өте 

жақын. Бұл шарда экватор мен полюстың аралығындағы мериди-

андар доғасы 5,5шақырым (0,05%) ұзын, ал экватордың төрттен 

бір доғасы элипсоидқа қарағанда 11,2шақырым (1%) қысқа. Элип-

соидты шармен ауыстыруға байланысты туындайтын жоғарыда 

аталған қателіктер ұсақ масштабты карталарда байқалмайды. 

Бұрмаланудың мөлшерін ең төменгі деңгейге дейін төмендету 

үшін алдымен элипсоид шарда, содан соң шар жазықтықта жо-

баланатын екі рет (қосарланған) жобалау əдісі қолданылады. 

Ол үшін меридиан жазықтықтары сəйкес келетіндей жағдайға 

келтіріліп, шар мен элипсоид бір-бірімен үйлестіріледі. Бұл 

жағдайда сфералық бойлық (λ) пен элипсоидтың бойлығы (L) тең 

болады. Сфералық ендіктің мəні мен шардың радиусын таңдау 

элипсоидты шарда кескіндеу əдісіне тəуелді болады.



Тең бұрышты кескіндеу жағдайында бұрыштар элипсоидқа 

бұрмаланусыз көшіріліп, шектеусіз шағын өлшемдер кескіндерінің 

пішіні сақталады, шар радиусы үлкен жарты білікпен (а) теңеседі. 

Красовский элипсоиды жағлайында ендіктер (φ



төмендегі фор-

муламен есептелінеді. 



φ=В-692,234” sin 2В+0,963” sin 4В-0,002” sin 6В.

Ұзындықтың ең жоғарғы бұрмалануы полюстерде байқалады 

жəне ол 0,3% шамасында. Элипсоид пен шар ендіктерінің ең 

үлкен айырмасы 45°-та байқалады жəне ол 11’32,23” құрайды. 

Шарда бұл параллель оның элипсоидтағы орнына қарағанда ша-

мамен 21,4 шақырым экваторға қарай ығысады. 

Элипсоидты 

шарға тең ауданды кескіндегенде, аудан 

бұрмаланусыз көшіріледі. Шардың радиусы элипсоид пен шардың 

беткі ауданы тең болған жағдайда есептелініп шығарылады. Кра-

совский элипсоиды үшін мұндай шардың радиусы 6 371 116 м 

болады. Сфералық ендіктер төмендегі формуламен есептелінеді. 

φ=В-461, 797” sin 2В+0,463” sin 4В.

Ұзындық пен бұрыштардың ең жоғарғы бұрмалануы эква-

тор нүктесінде түзіледі. Олардың көрсеткіштері 0,1% жəне 3,8’ 

тең. Бұл параллельдер шамамен 14,3 шақырым экваторға қарай 




жүктеу 11,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   141




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау