5
баланың ойы, қабылдауы, сезінуі қалыптасып, тіл байлығы жетіле-
тіндігін көрсеткен. Ана тілінің баға жетпес құдіреті мен қуаты
туралы тұңғыш ұлттық педагогика пәнінің негізін қалаған
М.Жұмабаев тілсіз ұлт, тілінен айырылған ұлт дүниеде ұлт бо-
лып жасай алмақ емес, ондай ұлт құрымақ. Ұлтының ұлт болуы
үшін бірінші шарт – тілінің болуы. Ұлт тілінің кеми бастауы,
ұлттың құри бастағанын көрсетеді. Ұлтқа тілінен қымбат нәрсе
болмауы тиіс. Бір ұлттың тілінде сол ұлттың жері, тарихы, тұр-
мысы, мінезі айнадай ашық көрініп тұратындығын көрсете келе,
ана тілін ұмытқан халықтың толыққанды ел болып өркендеп,
қанат жаюы мүмкін еместігін дәлелдеген.
Ірі қоғам қайраткері, үлкен талант иесі, қазақ халқының
рухани көсемі Ахмет Байтұрсынов өз ана тіліндегі сөз ақыл-ой
дамуының асыл қазынасы дей келе, жас баланың лингвистика-
лық тәрбиесінің өмірге келген сәттен бастап өз ана тілінде жүр-
гізілуі керектігін ерекше атап көрсеткен.
Қазақ халқының
тұңғыш
ағартушы-педагогы Ы.Алтынсарин
балаларды оқыту және тәрбиелеу ісінде тіл сезімін дамыту, оқу-
шының мектеп қабырғасына келгендегі сөз қорын әрі қарай
байыту әбден ойластырылған жүйені талап ететінін көрсеткен.
Республикамызда мектеп жасына дейінгі сәбилердің сөз-
дік қорының даму ерекшеліктерін жан-жақты зерттеген ғалым
Б.Баймұратова зерттеу нәтижелері негізінде 2 жастан 7 жасқа
дейінгі балалардың тілін дамыту әдістемесінің негізін жасады.
Қазақстан және ТМД елдерінің көрнекті психологта-
рының баланың ойлауы мен сөйлеуін дамытуға байланысты
зерттеу еңбектері бізге байланыстырып сөйлеу мектеп жасына
дейінгі балалардың жалпы ақыл-ойының дамуында маңызды
орын алады деген тұжырым жасауымызға негіз болды.
Табиғат құбылыстары мен оның жеке заттарының басты
ерекшеліктері мен қасиеттерін қабылдау барысында баланың
байланыстырып сөйлеуін жүзеге асыруға мүмкіндік туады. Осы-
ның негізінде баланың танымдық әрекеті дамиды, ойлауы сөз-
дік-логикалық формадан жалпылау формасына ауысады. Бала-
ның әңгімелеу, сөйлем құрау қабілетіне қарай байланыстырып
сөйлеуі дамиды.
6
Бала тілін дамыту туралы еңбектерді талдау нәтижесінде
қоршаған дүниемен таныстыру арқылы балалардың байланыс-
тырып сөйлеуін қалыптастыру мәселесінің ғылыми- теориялық
тұрғыдан зерттеу нысанына айналмағандығы белгілі болды. Әр
баланың өзін қоршаған дүниені танып-білуі олардың байланыс-
тырып сөйлеуін қалыптастыруға мүмкіндік туғызатыны анық.
Бірақ мектепалды даярлық топ балаларының байланыстырып
сөйлеуін қалыптастыруды қоршаған дүние (табиғат құбылыс-
тары) негізінде жүзеге асырудың ғылыми-педагогикалық негізін
айқындау – әлі де болса шешімін таппай келе жатқан мәселе-
лердің бірі.
Аталған мәселенің өзектілігі әлі де болса ғылыми-тео-
риялық және әдістемелік жағынан жүйеленбегендіктен, балалар-
ды байланыстырып сөйлеу қалыптастыру жөніндегі оқу құра-
лын әзірлеу қажеттігі туындап отыр. Сондықтан ұсынылған оқу
құралында қоршаған дүниемен таныстыру арқылы балалардың
байланыстырып сөйлеуін қалыптастырудың психологиялық, пе-
дагогикалық мүмкіндіктері нақтыланып, оны жүзеге асырудың
теориялық моделі ұсынылып, мектепалды даярлық топ балала-
рының байланыстырып сөйлеуін қалыптастырудың әдістемесі
ашылады.
Оқу-әдістемелік құралдың мақсаты – студенттерге мек-
теп жасына дейінгі балалардың қоршаған дүниемен таныстыру
арқылы байланыстырып сөйлеуін қалыптастырудың әдіс-тәсіл-
дері мен жолдарын, ерекшеліктерін меңгерту.
7
Мектеп жасына дейінгі балаларды байланыстырып
сөйлеуге қалыптастыру – тіл дамытудың
басты міндеті
Қазақстан Республикасында қазақ тілінің мемлекеттік
тіл құқығына ие болуы, Қазақстан Республикасының Білім және
Тіл заңдарының қабылдануы болашақ ұрпақ тәрбиесіне жаңаша
көзқараспен қарауды талап етеді. Қазақстан Республикасының
орта білімді дамыту тұжырымдамасының жобасында: “Білім бе-
рудің мектепке дейінгі сатысы дайындық кезең ретінде орта бі-
лім алудың үздіксіз жүйесіне енетіндігін айта келіп, тәрбиелеу
мекемелерінің әр типтілігіне қарамастан олардың ортақ функ-
циялары – баланың денсаулығын, психикалық санасын жетіл-
діру және қорғау, баланың ақыл-ойы мен тұлғасының дамуын
қамтамасыз ету” деп нақты атап көрсеткен. Бұл сана-сезімі ұлт-
тық психология негізінде қалыптасқан, дені сау, білімге деген
қызығушылығы жоғары, өздігінен іс-әрекет жасау дағдыларын
меңгерген тұлға даярлап шығару мектепке дейінгі мекемелердің
міндеті екенін көрсетеді. Мектепалды даярлық балаларының
байланыстырып сөйлеуін дамыту мәселесі бағдарламаға сай ди-
дактикалық ұстанымдарды басшылыққа алып жүргізіледі. Әсі-
ресе, баланы мектепке даярлауда олардың байланыстырып сөй-
леуін, сөздік қорын байыту, өз ойларын басқару, түсіндіре білу
жақтарына баса көңіл бөлінеді. Берілетін білім мен тәрбиелеу әр
уақытта баланың өз ана тілі арқылы іске асады.
Б.Баймұратованың пікірінше, балалар жеке заттарды бі-
ліп қана қоймай, оларды жіктеп, топтап айта білуге, әр заттың
қайдан, неден жасалатынын, қалай пайда болатынын түсінуге
тырысатындығын айтады.
Бала айналадағы өмірмен танысу нәтижесінде әр түрлі
құбылыстармен бетпе-бет кездеседі. Күнделікті тұрмыста, таби-
ғат аясында ойын, еңбек, серуен, сабақ процесінде қоршаған
орта туралы жаңа сөздер үйренеді. Үйренген сөздерін күнде-
лікті іс-әрекет үстінде қолданады. Бұл сөздерді сөйлем ішінде
қолданып, жүйелі байланыстырып сөйлеуге үйрету туралы көп-
теген ғалымдар өздерінің анықтамаларын ұсынған. Мәселен,
Достарыңызбен бөлісу: | 
