37
банктердің тарапынан ШОБ кредиттеу мөлшерлемесі 6-дан 18 %-ға дейінгі
мөлшерді құрайды. ШОБ құрылатын және дамитын салаларда маржиналдылық
деңгейі кейде кредиттеу мөлшерлемесінен аздап асып кетеді, яғни қарыз
қаражатының есебінен бизнестің өсу және даму мүмкіндіктері қатты
шектелген.
Бұл ретте, ИИДМБ және «БЖК – 2020» бағдарламасына сәйкес қолдау
үшін жобаларды іріктеу еңбек өнімділігін ұлғайту, өндірісті жаңғырту және
кеңейту, өткізу нарықтарын кеңейту, сондай-ақ жобаларды іске асыру кезінде
тауарларды, жұмыстар мен функцияларды сатып алудағы жергілікті қамтуды
ұлғайтуды есепке ала отырып іске асырылатын болады.
4.3
3-стратегиялық қызмет бағыты. Тұрғын үйдің қаржылық
қолжетімділігін қамтамасыз ету
«Бәйтерек» ҰБХ» АҚ-ның тұрғын үй қолжетімділігін ұлғайту жөніндегі
қызметі
құрылысшыларды
қаржыландыру,
ипотекалық
кредиттерді
субсидиялау, тұрғын үй құрылысына кепілдік беру, жалға берілетін және
кредиттік тұрғын үй құрылысы, жалға берілетін тұрғын үйді басқару және
тұрғын үйді сатып алуды кредиттеу түрінде ТҮҚЖБ ЕҰ, ҚИК, ТҮҚКБҚ және
БД іске асырылады.
Қазақстан экономикасының өсімі халықтың болашақтағы жиналуы
тәуелді болғандығына байланысты тұрғын үйдің қолжетімділігін ұлғайту
экономиканы дамытудың негізгі бағыттарының бірі болып табылады.
Халықтың жұмыспен қамтылуымен бірге тұрғын үйдің қолжетімділігі елдің
шынайы экономикалық өсімін сәтті іске асыру үшін басты факторлар болып
табылады.
Тұрғын үйдің қолжетімділігі сұраныс пен ұсынысқа әсер ететін
факторлардың жиынтығынан тұрады. Халықтың кірістері мен жинақ
ақшасының көлемі, халықтың өсімі, урбандалу деңгейі, қазіргі тұрғын үй
қорының ескіруінің жылдамдығы мен көлемдері, сондай-ақ бөлшектеп кредит
берудің және жалдау құны мен қолжетімділігі сұранысқа әсер ететін негізгі
факторлар болып табылады. Сұранысқа сондай-ақ тұрғын үйдің сапалық
сипаттамалары әсер етуі мүмкін – ілеспе (әлеуметтік және көліктік)
инфрақұрылым, географиялық орналасқан жері, ауданның беделділігі, құрылыс
сапасы (жоспарлануы, қабаттылығы).
Ұсынысқа (құрылыс көлемі) тұрғын үйдің шаршы метрінің өзіндік құны,
салушы үшін қаржыландырудың қолжетімділігі (үлестік болса да,
борышқорлық болса да), құрылыстағы жаңа технологиялар, адам капиталы
(білікті мамандардың болуы, біліксіз кадрлардың қажетті мөлшерінің
қолжетімділігіндегі іркілістер, оқыту және сабақтастық), макроэкономикалық
трендтер, баламалы жобалардың тартымдылығы (коммерциялық, әлеуметтік,
38
инфрақұрылымдық), индустрияның құрылымы мен сипаттамасы (ойыншылар
саны, рөлдерді бөлу, шетелдік қатысушылардың болуы) әсер етеді.
Тұрғын үйді сатып алушылар үшін қаржыландырудың құны
Жалпы сатып алушылар үшін ипотекалық қарыздардың, сондай-ақ өзге
кредиттік қарыздардың құны 2015 жылы едәуір ұлғайды. Аталған ұлғаю
девальвациялық күтімдерге байланысты болды, ол үшін банктер еркін
өтімділікті негізінен шетелдік валютада ұстады және жаңа кредиттердің теңгеде
берілуін шектеді немесе валютаны қайта бағалаудан күтілетін шығынның
орнын толтыру үшін оларды жоғары мөлшерлемелер бойынша берді. Бұл үрдіс
кейбір ірі ЕДБ-да 2016 жылғы бірінші жартыжылдықта айтарлықтай
өзгермеген, ал басқаларында ипотекалық қарыздар құны төмендей бастады.
23-сурет. 2010 жылдан 2016 жылға дейінгі аралықта елдің ірі банктеріндегі ипотекалық
кредит беру бойынша тиімді мөлшерлемелер.
Деректер көзі: «СҚЖМҚ» АҚ жылжымайтын мүлік нарығын талдауы
Тұрғын үйді сатып алушылардың табыстарының көлемі
Ипотекалық қарыздардың көлемдері мен құны халықтың табысы мен
жинақ ақшасы жылжымайтын мүлікті банктен қарыз алусыз сатып алуға
мүмкіндік беретін жағдайларда тұрғын үйдің қолжетімділігіне әсер етпеуі
мүмкін. Соңғы жылдарда Қазақстан Республикасындағы жалданатын
қызметкерлердің номиналды орташа айлық жалақысының өсімі 11 %-ды
құрады (24-сурет).
Тұрғын үйдің шаршы метрінің құны 2010 жылдан бастап 2015 жылға
дейін халықтың табыстарына тепе-тең өсті, бірақ 2016 жылы төмендеді (25-
сурет), бұл құрылыс көлемінің өсуіне қарамастан жалпы тұрғын үйдің
қолжетімділігі жақсармайды деген тұжырым жасауға мүмкінік береді (26-
сурет). Ұсыныс көлемінің сұраныс көлеміне сәйкес келмеушілігі немесе жалпы
құрылыстың жеткіліксіз көлемі себеп болуы мүмкін. Жалақы өсу қарқынының
сақталуы кезінде 2016 жылы тұрғын үй шаршы метріне бағаның түсуі соңғы
жылы тұрғын үйге қолжетімділіктің жақсарғанын көрсетеді.
39
24-сурет. 2010 жылдан 2015 жылға дейінгі аралықта Қазақстан Республикасындағы орташа
айлық жалақы, мың теңге.
Дереккөз: ҚР ҰЭМ Статистика комитеті
25-сурет. 2010 жылдан 2015 жылға дейінгі аралықтағы жаңа тұрғын үйлің шаршы метрі үшін
орташа баға, мың теңге.
Дереккөз: ҚР ҰЭМ Статистика комитеті
Құрылыс көлемдері
2008 – 2009 жылдардағы әлемдік қаржылық дағдарыстан кейін Қазақстан
Республикасындағы тұрғын үй құрылысының көлемі жалпы әлсіз
экономикалық өсімге байланысты аз өсті. 2013 жылдан бастап, елдегі
экономикалық жағдайдың жақсаруымен бірге құрылыс көлемі қаттырақ
қарқынмен өсті. Орташа жылдық өсім 2013 жылдан 2016 жылға дейін 15 %
құрады.
Өсімның орташа жылдық тұрпаты
Өсімның орташа жылдық тұрпаты
