Атты VII халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференция жəне қазақ психологиялық ҚОҒамының І қҰрылтай съезінің

314 

каждого 

из 

указанных 

психических 

явлений 

существуют 

общие 

фундаментальные 

энергоинформационные  процессы,  зависящие,  по-видимому,  от  одних  и  тех  же  биологических 

свойств  человека  (или  задатков).  Очевидно,  что  интеллект  наряду  со  свойствами  темперамента 

входит в единую систему психических свойств [5]. 

В  результате  проведенного  нами  эмпирического  исследования  влияния  темперамента  на 

социальный интеллект и лидерские способности мы пришли к таким выводам: 

1. Показатели социального интеллекта и лидерские способности положительно коррелируют. Чем 

выше социальный интеллект, тем выше лидерские способности и наоборот. 

2.  Социальный  интеллект  положительно  коррелирует  с  экстраверсией.  Также  экстраверсия 

положительно коррелирует с лидерством. Таким образом, экстраверсия лежит в основе способности 

человека понимать других людей и управлять ими.  

3. Нейротизм  наоборот  отрицательно  коррелирует  со  шкалой  социального  интеллекта  и 

лидерством.  Таким  образом,  лидер  это  человек  экстравертированный,  эмоционально  устойчивый  с 

хорошим уровнем социального интеллекта.  

4. Также  социальный  интеллект  положительно  коррелирует  с  социальной  пластичностью  и 

социальной 

эмоциональностью. 

Значит, 

высокий 

социальный 

интеллект 

предполагает 

эмоциональную  чувствительности  в  коммуникативной  сфере  и  склонность  к  разнообразию 

коммуникативных программ (способов коммуникации). 

5. Лидерство  также  положительно  коррелирует  с  социальной  эмоциональностью  а  также  с 

социальной  эргичностью.  Чем  выше  лидерские  способности,  тем  выше  эмоциональная 

чувствительность  в  коммуникациях  и  потрбность  в  социальном  контакте,  стремление  к 

приобретению высокого ранга при освоении мира через коммуникацию. 

6. Дисперссионный  анализ  позволил  нам  выявить  влияние  типов  темперамнет  на  социальный 

интеллект  и  лидерство.  Как  оказалось  тип  темперамента  сангвинник  больше  всего  положительно 

влияет  на  высокий  показатель  социального  интеллекта  и  средние  показатели  лидерства.  Меньше 

всего влияет на социальный интеллект и лидерство тип темперамента меланхолик. Тип темперамента 

флегматик в средней степени влияют на развитие социального интеллекта и в меньшей степени – на 

развитие  лидерских  способностей.  Холерический  тип  темперамента,  который  предполагает 

эмоциональную  неустойчивость  и  экстравертированность,  в  большей  степени  может  влиять  на 

развитие лидерских способностей, а также в средней степени на развитие социального интеллекта.  

На основании полученных данных эмпирического исследования можно сделать вывод о том, что 

динамические  и  эмоциональные  свойства  темперамента  являются  предпосылкой  и  лежат  в  основе 

развитие социального интеллекта и лидерских способностей. 

 

Литература 

 

1.  Беккер 

Д.Человеческий 

ресурс – это 

самый 

главный 

потенциал 

Казахстана. 

КАЗИНФОРМ http://www.inform.kz/rus/article/2191986 

2.  Венщикова  И.  А.  Технология  организации  и  ведения  бизнес-тренинга.  Методическое  пособие. – СПб.: 

Речь, 2009. – 342 с. 

3.  Русалов,  В.М.,  Дудин  С.Н.  Темперамент  и  интеллект:  общие  и  специальные  факторы  развития / 

В.М.Русалов. Психологический журнал № 5. 1995. с. 12-23.; 

4.  И.Н. Андреева черты темперамента как биологические предпосылки эмоционального интеллекта// Наука 

i освiта, № 8-9, 2007. – С. 4-8. 

5.  Либин  А.В.  Дифференциальная  психология:  На  пересечении  европейских,  российских  и  американских 

традиций.– М: Смысл; PerSe, 2000. – 549 c. 

 

 

Акажанова А.Т.,Мухаметжанова А.С. 

(Қазақстан Республикасы, Алматы қ.,  

Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті) 

 

«ИНТЕРНЕТ-АДДИКЦИЯ» ЖƏНЕ ОЙЫНҒА ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТƏУЕЛДІЛІК – 

БАЛАНЫҢ ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ ФАКТОРЛАРДЫҢ БІРІ 

 

Қоғамның  қазіргі  үрей  тудыратын  жағдайы – кəмілетке  толмаған  балалардың  ауытқушылық 

мінез

құлқының жылдан-жалға өсуі. Осының негізгі бір себебі: бұқаралық ақпарат құралдары БАҚ, 

əсіресе теледидар, компьютерлік ойындар, видеофильмдер жəне т.б. тигізетін жағымсыз əсері. 

XXI  ғасырда  ақпараттық  технологиялардың  дамуына  жəне  оны  игеру  нəтижесіне  байланысты 

«Интернетке тəуелділік» немесе «Интернет-аддикция» атты заманауи феномен сөздіктің ішінен орын 

315 

алды.Аддиктивті  (тəуелді)  мінез

құлық  дегенімізтұлғаның  ауытқы  мінез-құлығының  бір  түрі. 

Теориялық тұрғыдан 

шынайы өмірде, нақты жағдайларда) тəуелділіктің келесі түрлері кең тараған: 

кез келген химиялық заттарға, ақшаға, дін жəне діни ағымдарға, түрлі жағымсыз əрекеттерге, əртүрлі 

ойындарға,  жыныстық  қатынастарға  т.б.  нысандарға  деген  нормамен  шектелген  тəулділік [1, 77-78 

бб.]. 

«Құмарлық» – ол  өзбетінше  айтылған  жағдайда  патология  емес.  Құмар  ойындар  көп  жағдайда 

көңіл  көтеруге,  жұмыстан  тыс  демалған  сəттерге  бағытталады.  Бірақ,  ойын  кезіндегі  жиі  қапалану, 

уаймдау, бірде ұтылып бірде жеңу, қомақты ақшаға ұтылу кездеріне байланысты дені сау адамдарда 

құмар  ойындарына  тəулділік  қалыптасуы  əбден  мүмкін.  Ойынқұмарлықтың  медицина  мен 

психологиядағы ресми атауы – лудомания («лудос» латын тiлiнде – «ойын», ал мания – «құмарлану» 

дегендi бiлдiредi). Ойын кезіндегі мінез-құлық ерекшеліктеріне байланысты «лудомандар» екі топқа 

бөлінеді:  біріншісі, «əскери  ойыншылар» – казиноға  барып  андреналин  өлшемін  жоғарлатып, 

лəзаттат  алатын  ер  азаматтар.  Екіншісі,  ойын  автоматтарын  ерекше  жақсырақ  көретін,  түрлі 

проблемалардан қашатын ойыншылар тобы [2, 7-9 бб.]. 

Лудоманиямен ауыратындар жеңiл-желпi жолмен ақша тапқысы келетiн адамдар деугеде болады. 

Мұндай  ойынға  құмартатындардың  iшiнде  күйбең  тiрлiктен  бой  жазып,  бiр  сəт  тыныққысы 

келетiндер де, жалғыздық пен басындағы проблемасын ұмытқысы келетiн ерекше əсер iздегiштер де 

бар. Лудоманияға шалдығу үшiн бiрер аптаның өзi жетiп жатыр. Алғашқыда жеңiске жетiп, азғантай 

ақшаға  құнығып  алған  ойыншы  жетiстiкке  үнемi  жете  беремiн  деп  ойлайды.  Сөйтiп  қалтасындағы 

соңғы  тиынынан  қағылғанша  мол  қаржыға  кенелетiндей  күй  кешедi.  Құмар  ойындар – қылмысқа 

алып  келетін  психологиялық  фактордың  бірі.  Ақшасынан  ұтылған  жағдайда  күш  көрсетуге,  ұрлық 

жасауға немесе үйіндегі заттарды сатуға, ұтылыстың орнына қымбатты қомақты заттарды берулеріне 

еріксіз  мəжбүр  болады.  Тағы  белгілі  бір  химиялық  емес  тəулділікке  «гэмблинг»  деп  аталатын 

патологиялық ойын құмарлығы жатады. Осыдан 100 жыл бұрын ғалым Э. Крепелин құмар ойындарға 

қызығушылық ол патологиялық қалып деп сипаттаған.  

«Гэмблингтің  ерекшелігі – ойыншы  ойынның  импульсіне  қарсылық  білдіре  алмайтын  жағдайға 

тап  болады  жəне  оның  жекелік,  отбасылық,  кəсіби  жұмыс  жағдайы  бұзылады,  түрлі  проблемалар 

туындайды:  қомақты  қарыздар  жəне  оның  кейіннен  өсуі,  отбасындағы  қарым-қатынастың  үзілуі, 

алаяқтық  жəне  қаржы-несие  іс-əрекеттерінің  шектелуі.  Соңғы  кезде  iшiмдiкке  салыну,  нашақорлық 

тəрiздi  дерттердiң  қатарына  ойынқұмарлықта  қосалды.  Ғалымдардың  пікірінше,  ойынқұмарлықтың 

қауiптiлiгi  нашақорлықтан  да  асып  түседi.  Нашақорлық  пен  маскүнемдіктен  емделу  қандай  қиын 

болса, ойынқұмарлықтан арылу одан қиын деген тұжырым орын алып отыр. Техника дамыған сайын 

тəулділіктін  түрлеріде  жаңарып  қосылған  жағдайы  бар.  Мысалы,  атақты  Ресей  ғалымы 

В.Д.Менделевич  ұялы  телефонға  қатысты  тəулділіктік  былай  дейді: «Интернет-аддикция  спеттес 

SMS-тəулділікте  де  біз  барлық  технологиялық  аддикцияға  тəн  феноменмендермен  кездесіміз  жəне 

ұялы  телефонға  тəулділер  оны  байланыс  құралы  деп  қолданбайды,  оны  басқадай  аддиктивті  мінез-

құлық формаларын іске асырудың тəсілі ретінде пайдаланады [3, 515 бет]. 

Негізінен,  ойынға  құмар  адамдарды  екі  топқа  бөлуге  болады:  біріншісі – қоғамның  əлеуметтік 

қорғалмаған кедей тобынан шыққандар, олар үлкен ұтысқа қол жеткізіп, байлыққа бірден белшесінен 

батып қалғысы келеді. Қандай да жолмен болса да оңай олжаға кенелуге, жеңілдің үстімен, ауырдың 

астымен жүріп ақша табуға ұмтылғандар. Екіншісі – ақшасын қайда жұмсарын білмей жүрген шенді-

шекпенді,  бай-манаптар.  Бұлардың  бəрі  де  осы  құмар  ойындардың  тұтқыны,  құлы,  құрбаны  болып 

отырғаны бізге мəлім. 

Біздің  өмірімізге  компьютердің  енгеніне  көп  болмаса  да,  ол  балалардың  санасын  асқан 

жылдамдықпен жаулай бастады. Қазіргі кезде жастар, əсіресе балалар үшін, компьютерлік ойындар – 

көңіл  көтерудің  ең  бір  кең  тараған  түрі.  Олар  компьютер  арқылы  ауани  (виртуалды)  əлемге  кіріп 

алып, шындық өмірден қол үзіп, қиял əлеміне тереңдеп еніп кетеді. Сондықтан мең-зең күйге енген 

балаларын ата-аналары түсіне алмай, «баламның компьютер ойын дарына осынша берілуі жақсылық 

па, əлде сор ма?» деген сұраққа жауап іздейді. Бұл соңғы уақытта қаладағы адамдардың бəрінің кө-

кейінде жүрген сауал десе де болады. Кейінгі кезде психологтардан, дəрігерлерден кəмелеттік жасқа 

толар-толмас  бозбалалар  мен  бойжеткендердің  ата-аналары  көбірек  кеңес  сұрай  келетіні  қоғамды 

алаңдатпай қоймайды. Өкінішке орай, олар өздерін «аурумын» деп есептемейді. Психологқа, жүйке 

жүйесін тəуелділіктен сауықтыратын мамандарға баруға арланады. Өйткені дені сау адамға «шектен 

тыс құмарлыққа беріліп, ауру адамға айналдым» деп мойындау кімде-кімге оңай емес. 

Əдетте  компьютерлік  ойындардан  бас  алмай,  содан  шыға  алмай  айналып  қалатындар:  өзіне 

сенімсіз,  жалтақ,  жуас,  жеке  жүретін  бұйығы  балалар.  Ондайлар  айналасындағы  адамдардан  дос 

таппай,  іштей  өзін  жалғыз,  қорғансыз,  керексіз  сезінетіндіктен  олар  қоғамнан  оқшауланып,  өзінің 

əлемін – виртуалды əлемнен табады. Виртуалды əлем шын мəнінде жоқ, бұлдыр қиял (иллюзиялық)