Бакалавриат

71 

 

Тақырыптық жоспар 

 

№ 

Тақырып 

Кіріспе  

1 

Географияның Жер туралы ғылымдағы орны 

1

 

бөлім Жер аспан əлемінде 

2 

Аспан əлемі жайлы түсінік 

3 

Жер ғаламшары туралы түсінік 

2

 

бөлім Атмосфера – географиялық қабықтың құрамдас бөлігі 

4 

Атмосфераның құрылысы жəне маңызы 

5 

Күн радиациясы 

6 

Атмосферадағы су  

7 

Атмосфералық қысым 

8 

Ауа райы жəне климат 

3 бөлім Гидросфера – географиялық қабықтың құрамдас бөлігі 

9 

Гидросфера. Жер шарындағы су айналымы  

10 

Дүниежүзілік мұхит 

11 

Құрлық сулары 

4

 

бөлім Биосфера 

12 

Жер биосферасы 

5

 

бөлім Географиялық қабық 

13 

Географиялық қабықтың жалпы заңдары мен заңдылықтары 

14 

Географиялық қабықтағы зат пен энергия айналымы  

15 

Адамзаттың геоэкологиялық проблемалары 

 

 

 

 

 

 

72 

 

Пəннің мазмұны 

 

1 Тақырып. Кіріспе. Географияның Жер туралы ғылымдағы орны 

«Жалпы  жертану»  курсының  жалпы  физикалық    географияны  оқыту 

пəні  ретіндегі  орны  мен  маңызы,  зерттеу  нысандары.  Пəннің  мақсаты  мен 

міндеттері.  Географиялық  қабық  туралы  түсінік.  Олардың  құрамдас 

бөліктері,  тұтастығы  жəне  өзге  жер  қабықтарынан  сапалық  өзгешеліктері. 

Табиғат кешендері компоненттерін зерттейтін ғылым салалары.  

Жер  туралы  ғылымдар  жүйесіндегі  физикалық  географияның  орны. 

Табиғи  ортаны  қорғау  мен  тиімді  пайдалану  мəселелерін  шешудегі 

физикалық географияның рөлі. 

География  ғылымының  негізгі  даму  кезеңдері.  География  ғылымдары 

арасындағы өзара байланыс.  Физикалық-географиялық  зерттеулердің  қазіргі 

заманғы əдіс-тəсілдері. Физикалық географияның даму болашағы. 

«Жалпы  жертану»  курсының  мазмұны.  География  пəні  мұғалімін 

даярлау барысындағы пəннің маңызы. 

 

1 бөлім. Жер аспан əлемінде 

2 Тақырып. Аспан əлемі жайлы түсінік 

Материяның Аспан əлемінде көрініс беру пішіндері. Ғарыштық денелер 

жəне  олардың    бір-бірімен    қарым-қатынасы.  Жұлдыздық  жүйелер. 

Галактика,  Күн  жүйесі.  Күннің  белсенділігі  жəне  оның  географиялық 

қабыққа тигізетін əсері.  

3 Тақырып. Жер ғаламшары туралы түсінік 

Жердің  пішіні  мен  мөлшері,  оның  географиялық  маңызы.  Жер 

қозғалыстары.  Жердің  өз  білігінен  айналуы  жəне  Күнді  айнала  қозғалуы, 

олардың  əсері.  Уақыт  өлшемі.  Кориолис  күші.  Тəуліктік  ырғақтылық. 

Магнитосфера. 

 

2 бөлім. Атмосфера – географиялық қабықтың құрамдас бөлігі 

4 Тақырып. Атмосфера туралы жалпы түсінік 

Атмосфераның  құрамы  мен  құрылысы.  Географиялық  қабықтың  басқа 

компоненттерімен өзара байланысы.  

5 Тақырып.

 

Күн радиациясы 

73 

 

Күн  радиациясы  –  географиялық  қабықтағы  ең  негізгі  энергия  көзі 

ретінде. Күн радиациясының географиялық ендік жəне күннің түсу бұрышы 

мен  күн  ұзақтығына  қарай  таралуы.  Күн  радиацияның  атмосферадағы 

өзгерісі. Радиациялық баланс. Атмосферадағы парниктік (жылыжай) эффект. 

Температураның 

биіктікке 

қарай 

өзгеруі. 

Адиабаттық 

процесс. 

Температуралық  инверсия.  Ауа  температурасының  жылдық  өзгерісі. 

Изотермалық жəне изоаномалия карталары. Жылу белдеулері. 

6

 

Тақырып. Атмосферадағы су 

Атмосфера  құрамындағы  судың  мөлшері  жəне  түрлері.  Ауа 

ылғалдылығының  сипаттамасы:  абсолюттік,  салыстырмалы.  Шық  нүктесі. 

Булану  жəне  буланушылық.  Ылғалдылықтың  жер  бетіндегі  жəне  ауа 

қабатындағы  конденсациясы  мен  сублимациясы.  Бұлттар  жəне  олардың 

түзілу жағдайы. Бұлттардың классификациясы. 

Атмосфералық  жауын-шашындар.  Жауын-шашын  түрлері.  Жауын-

шашынның жер бетінде таралу заңдылықтары.  

7 Тақырып. Атмосфералық қысым 

Атмосфералық  қысым,  қысым  орталықтары.  Жел.  Ауа  массалары. 

Атмосфералық  фронттар.    Циклондар  мен  антициклондар.  Атмосфераның 

жалпы    айналымы.  Төсеніш  беттің  атмосфера  циркуляциясына  тигізетін 

əсері. 

8 Тақырып. Ауа райы жəне климат 

Ауа райы. Ауа райы элементтері. Жергілікті жер ауа райының белгілері. 

Ауа  райын  болжау  қызметі.  Климат.  Климат  қалыптастырушы  процестер: 

жылу, 

ылғал 

айналымы, 

атмосфера 

циркуляциясы. 

Климаттың 

классификациясы.  Климат  өзгерістері  жəне  олардың  географиялық 

қабықтағы маңызы.  

 

3 бөлім. Гидросфера – географиялық қабықтың құрамдас бөлігі 

9 Тақырып. Гидросфера 

Гидросфераның  көлемі  мен  құрылымы.  Табиғаттағы  сулардың  ең 

маңызды  қасиеттері.  Жердегі  су  айналымдары  жəне  оның  географиялық 

қабықтағы маңызы. 

10 Тақырып. Дүниежүзілік мұхит 

74 

 

Дүниежүзілік мұхит – біртұтас табиғат құрылымы. Дүниежүзілік мұхит 

бөліктері.  Дүниежүзілік  мұхит  суларының  физикалық-химиялық  қасиеттері. 

Дүниежүзілік  мұхит  суларының  қозғалысы.  Дүниежүзілік  мұхит  –  тіршілік 

ортасы  ретінде.  Дүниежүзілік  мұхит  суының  табиғат  ресурстары  жəне  оны 

тиімді пайдалану. 

11 Тақырып. Құрлық сулары 

Жер  асты  сулары.  Өзендер.  Өзендердің  қоректенуі  мен  су  режимі. 

Көлдер.  Көл  қазан  шұңқырларының  қалыптасуы.  Көл  суының  химиялық 

құрамы.  Батпақтар.  Батпақтардың  қалыптасуы  жəне  оның  эволюциясы.  

Мұздықтар.  Жер  шарындағы  қазіргі  мұз  басу  аудандары.  Мұздықтардың 

морфологиялық типтері. Жер шарындағы тұщы су проблемалары. 

 

4 бөлім. Биосфера 

12 Тақырып. Биосфера туралы түсінік 

Биосфераның шекарасы, құрамы мен құрылысы. Атмосфера, гидросфера 

жəне  литосфера,  біртұтас  географиялық  қабық  дамуындағы  тірі  заттардың 

рөлі.  Биосферадағы  заттар  мен  энергияның  биологиялық  айналымы. 

Биосфера туралы В.И.Вернадский ілімі. Ноосфера туралы түсінік. 

 

5 бөлім. Географиялық қабық 

13  Тақырып.  Географиялық  қабықтың  жалпы  заңдары  мен 

заңдылықтары 

Географиялық  қабық  жəне  оның  құрылымы.  Географиялық  қабық 

дамуының негізгі кезеңдері. Географиялық қабық жəне табиғи процестер.  

14 Тақырып. Географиялық қабықтағы зат пен энергия айналымы 

Географиялық  қабықтың  бірегейлігі  мен  біртұтастығы.  Географиялық 

нысандардың  зона  бойынша  таралу  заңдылығы.  Табиғи  процестер  мен 

құбылыстар, олардың ырғақтылығы.  

15 Тақырып. Адамзаттың геоэкологиялық проблемалары 

Ландшафт  туралы  түсінік.  Географиялық  ортадағы  адам  мен  қоғамның 

қарым-қатынасы.  Табиғат  ресурстары.  Адамзаттың  геоэкологиялық 

проблемалары.  

75 

 

Ұсынылатын практикалық сабақтар тізімі 

1.

 

 Ғарыш кеңістігіндегі Жер. Күн жүйесі 

2.

 

 Уақытты анықтауға арналған есептар 

3.

 

 Атмосфера. Күн радиациясы. Ауа температурасы 

4.

 

 Атмосфералық қысым жəне жел 

5.

 

 Синоптикалық карталарға талдау жасау 

6.

 

 Б.П.Алисов бойынша климаттық белдеулер мен типтеріне сипаттама беру 

7.

 

 Гидросфера. Табиғаттағы су айналымы 

8.

 

 Дүниежүзілік мұхит пен оның бөліктерінің морфометриялық сипаттамасы.  

9.

 

 Мұхит  беткі  ағыстары  сызбасын  талдау,  олардың  материктер  табиғатына 

тигізетін əсерін анықтау 

10.

 

 Жағалық сызық номенклатурасы жиынтығын оқып-үйрену 

11.

 

 Карта  бойынша  өзен  ұзындығын,  иректілігін,  су  жинау  алабының 

ауданын,  өзен  торы  жиілігін  анықтау.  Арнаның  еңкіштігі  мен  құламасын 

есептеу 

12.

 

 Географиялық қабықтың негізгі заңдылықтары 

13.

 

 Географиялық белдеулер мен табиғат зоналары 

14.

 

 Материктердің  түрлі  секторындағы  биіктік  белдеулілік  құрылымын 

талдау 

15.

 

 Құрлық  бетіндегі  негізгі  географиялық  объектілер  жиынтығының 

номенклатурасын оқып-үйрену 

 

Студенттердің оқытушы қатысуымен орындайтын жұмыстары 

1.

 

 Жердің пішіні мен өлшемдері 

2.

 

 Жергілікті, белдеулік жəне декреттік уақыт. Уақыт ауыстыру сызығы 

3.

 

 Жер бетіндегі ауа температурасының климат қалыптастырушы факторлар 

əсерінен өзгеруі  

4.

 

 Ауа ылғалдылығы көрсеткіштерін анықтау  

5.

 

 Ауа қысымы жəне желдің түрлері 

6.

 

 Атмосфераның жалпы циркуляциясы. Олардың себептері мен салдарлары 

7.

 

 Дүниежүзілік мұхит суларының басты қасиеттері 

8.

 

 Өзендер. Өзендер мен олардың алаптарының морфометриясы 

9.

 

 Өзен ағысының жылдамдығы. Өзен шығынын, жылдық ағынды анықтау 

10.

 

 Көлдер мен мұздықтар 

11.

 

 Жер асты сулары жəне оны пайдалану 

12.

 

 Географиялық қабықтың дамуы жəне ондағы басты өзгерістер 

13.

 

 Жер шарындағы табиғат зоналары жүйесінің дамуы 

14.

 

 Антропогендік ландшафт типтері 

15.

 

 Адамзаттың ғаламдық экологиялық проблемалары 

Студенттердің өзіндік жұмыстары 

1.

 

 Ғарыш əлемі жəне ондағы жүйелер, материяның түрлері 

2.

 

 Жер шарындағы құрлық мен су арақатынасының географиялық маңызы 

3.

 

 Климат жəне оның географиялық қабыққа тигізетін əсері.  

4.

 

 Атмосфера экологиялық орта ретінде 

76 

 

5.

 

 Техногендік процестер əсерінен болатын атмосферадағы өзгерістер 

6.

 

 Жер шары климатындағы қазіргі заманғы өзгерістер. 

7.

 

 Дүниежүзілік мұхит біртұтас табиғат құрылымы ретінде 

8.

 

 Эль-Ниньо – Дүниежүзілік мұхиттағы ерекше құбылыс ретінде 

9.

 

 Тұщы су проблемасы 

10.

 

 Көлдер мен су бөгендері жəне олардың рекреациялық маңызы 

11.

 

 Биосфера. Ондағы зат пен энергия айналымы  

12.

 

Ноосфера – ақыл-ой сферасы 

13.

 

 Географиялық қабық 

14.

 

 Географиялық қабықтың жіктелуі 

15.

 

 Географиялық орта жəне қоғам 

 

1

 

 ағымдық бақылау сұрақтары 

1.

 

 Жалпы  жертану»  пəнінің  негізгі  мақсаты  мен  міндеті,  негізгі  зерттеу 

нысандары 

2

 

. Ғарыш əлеміндегі материялардың түрлері 

3

 

. Ғарыш əлеміндегі денелер жəне олардың өзара байланысы 

4

 

. Жұлдыздық жүйелер. Галактика. 

5

 

. Күн. Күн жүйесінің қалыптасуы  

6

 

. Күн жүйесіндегі ғаламшарлар  

7

 

. Жердің пішіні жəне өлшемдері. Олардың географиялық маңызы 

8

 

. Жердің қозғалысы. Жердің өз білігінен айналуы жəне оның салдарлары 

9

 

. Атмосфера. Шекаралары, құрамы мен құрылысы 

10

 

. Күн радиациясы – географиялық қабықтағы негізгі энергия көзі  

11

 

. Жер шарындағы жауын-шашынның таралуы заңдылықтары 

12

 

. Атмосфералық қысым. Атмосфералық қысым орталықтары. Желдер 

13

 

. Ауа массалары. Атмосфералық фронттар. Циклон жəне антициклон. .  

14

 

 Ауа райы. Ауа райының типтері. Синоптикалық карталар 

15

 

. Климат қалыптастырушы факторлар. Климаттың жіктелуі 

 

2 ағымдық бақылау сұрақтары 

1.

 

 Дүниежүзілік мұхит. Мұхит суларының қозғалысы 

2.

 

 Дүниежүзілік мұхиттың табиғат ресурстары жəне оны тиімді пайдалану 

3.

 

 Жерасты сулары (еспе сулар, қабатаралық, артезиан сулар).  

4.

 

 Өзендер. Өзеннің бөліктері. Қоректенуі жəне су режимі. Өзен ағыны 

5.

 

 Көлдер. Көл қазаншұңқырларының қалыптасуы 

6.

 

 Бөгендер, олардың гидрологиялық режимі жəне бөгендердің маңызы 

7.

 

 Батпақтар. Батпақтардың пайда болуы жəне олардың даму эволюциясы 

8.

 

 Мұздықтар. Жер шарындағы қазіргі мұз басу  аудандары. Мұздықтардың 

морфологиялық  типтері 

9.

 

 Биосфера туралы түсінік. Шекарасы, құрамы мен құрылысы  

10.

 

 В.И.Вернадскийдің биосфера туралы ілімі. Ноосфера. 

11.

 

 Географиялық қабық туралы түсінік 

77 

 

12.

 

 Ландшафт туралы ұғым  

13.

 

 Географиялық ортадағы қоғам мен адамдар арасындағы қарым-қатынас 

14.

 

 Табиғат ресурстары  

15.

 

Адамзаттың геоэкологиялық проблемалары 

 

ҰСЫНЫЛАТЫН ƏДЕБИЕТТЕР 

Негізгі əдебиеттер 

1.

 

 Савцова Т. М. Общее землеведение/ Т.М. Савцова Москва, 2003. – 416 с. 

2.

 

 Селиверстов  Ю.  П.  Землеведение/  Ю.П.  Селиверстов,  А.А.  Бобков.  – 

Москва, 2004. – 512 с. 

3.

 

 Гледко  Ю.А.  Курс  лекций  по  общему  землеведению/  Ю.А.  Гледко,  М.В. 

Кухарчик. Минск., 2008. – 205 с. 

4.

 

 Гледко  Ю.А.  Практикум  по  общему  землеведению/  Ю.А.  Гледко,  Е.В. 

Матюшевская. Минск., 2006. – 96 с. 

5.

 

 Əбілмəжінова  С.Ə.  Жалпы  жертану.  Жоғары  оқу  орындарына  арналған 

оқулық. Алматы, 2012. – 408 б. 

Қосымша əдебиеттер 

1.

 

 Вернадский В.И. История природных вод /В.И.Вернадский; отв. ред. С.Л. 

Шварцев, Ф.Т. Яншина. Москва, 2003. – 750 с. 

2.

 

 Глобальные проблемы биосферы. М., 2003. – 200 с. (Чтения памяти акад. 

А. Л. Яншина. Вып. 1). 

3.

 

 Догановский  А.М.  Гидросфера  Земли/А.М.  Догановский,  В.Н.  Малинин. 

Санкт-Петербург, 2004. – 629 с. 

4.

 

 Исаченко  А.Г.  Теория  и  методология  географической  науки.  Москва, 

2004. – 400 с. 

5.

 

Киселёв В.Н. Основы экологии. Минск, 2002. – 383 с. 

6.

 

 Матвеев  Л.Т.,  Матвеев  Ю.Л.,  Переведенцев  Ю.П.,  Тудрий  В.Д.  Основы 

экологии атмосферы. Казань, 2002. Ч. 3. – 128 с. 

7.

 

 Семенченко Б. А. Физическая метеорология. Москва, 2002. – 415 с. 

8.

 

 Современные глобальные изменения природной среды. В 2-х томах. Т. 1. 

Москва, 2006. – 696 с. 

9.

 

 Современные глобальные изменения природной среды. В 2-х томах. Т. 2. 

Москва, 2006. –776 с. 

10.

 

 Переведенцев  Ю.П.,  Матвеев  Ю.Л.,  Тудрий  В.Д.  Основы  экологии 

атмосферы. Казань, 2001. Ч. 2. – 59 с. 

11.

 

 Прибылов К.П., Савельев В.П., Латыпов З.М. Основы химии атмосферы. 

Казань, 2001. – 211 с. 

12.

 

 Хромов  С.  П.,  Петросянц  М.А.  Метеорология  и  климатология.  Москва, 

2001. – 528 с. 

13.

 

 Экологические  функции  литосферы  /под  ред.  В.Т.Трофимова.  Москва, 

2000. – 432 с. 

Анықтамалық материалдар 

78 

 

1.

 

 Бердышев С. Н. Популярный географический энциклопедический словарь. 

Москва, 2002. – 768 с. 

2.

 

 Географический  энциклопедический  словарь  /под  ред.  В.М.Котлякова. 

Москва, 2003. – 903 с. 

3.

 

 Левашов  Е.  А.  Географические  названия:  словарь-  справочник.  Санкт-

Петербург, 2000. – 602 с. 

4.

 

 Российский энциклопедический словарь: 2 кн /гл. ред. А.М.Прохоров. М. 

2000. – 1023 с. 

Атластар  

1.

 

 Большой географический Атлас мира. Астрель. АСТ, 2004, – 432 с.  

2.

 

Илююстрированный Атлас Земля. Москва, «Махаон», 2008. – 198 с. 

3.

 

 Иллюстрированный Атлас мира. Москва, «Махаон», 2010. – 182 с. 

4.

 

 Атлас мира. Москва, ПКО «Картография» Изд. Оникс, 2010. – 320 с. 

5.

 

Илююстрированный Атлас Земля. Москва, «Махаон», 2009. – 198 с 

6.

 

 Современный Атлас мира. Москва, Эксмо, 2009. – 128 с. 

7.

 

 Планета Земля. ЗАО Издательский Дом Ридерз Дайджест, 2008. – 256 с. 

Интернет көздері 

1.

 

www.ru.wikipedia.org/wiki/ 

2. www.ru.relief.pu.ru/ 

3. 

www.ru.ocean.ru

/ 

4. 

www.ru./geography/fiz_geography/slovar

/ 

5. 

http://www.krugosvet.ru/enc/geologiya/veter

/ 

 

 

Автор- құрастырушылар:  

  Абилмажинова С.А.- доцент  

  Ивлева Н.В.- п.ғ.к., доцент  

  Искакова Р.Т.- география магистрі, аға оқытушы