Бағдарламасын іске асыратын білім беру мекемелерінің оқыту үрдісінде оқу құралы ретінде қолдануға ұсынылады

53 
 
 
2.20-сурет. Винчестерге арналған алынбалы бөлік  
сондықтан  үлкен  көлемдегі  деректерді  бір  компьютерден  екіншісіне 
ауыстыру,  әсіресе  жазылатын  компакт  дискілердің  пайда  болуымен  аса 
таралмаған.
 
HDD  көлемінен  басқа,  жүйелік  тақтаға  қосылудың  әртүрлі  әдісі 
бойынша,  яғни    интерфейспен  ерекшеленеді.  Ең  кең  таратылымды  IDE-
интерфейс және жылдам, неғұрлым күрделі және қымбат SCSI («скази» деп 
оқылады) алды. Қазіргі уақытта IDE интерфейсі өте кең таралған және қазір 
дербес  компьютерлер үшін негізгі стандарт  болып  табылады, өйткені IDE-
контроллерлер  үшін  тиісті  дискілердің  өндірісі  SCSI  интерфейсіне 
қарағанда  әлдеқайда  арзан.  Осындай  интерфейсі  бар  жинақтауыштар 
негізінен жоғары сапалы серверлер үшін қолданылады. 
 
IDE  ерекшелігі  IDE  интерфейс  контроллерінің  жүйелік  тақтаға  екі 
бірдей  арналар  орнатылғанын  анықтайды,  олардың  әрқайсысына  екі  IDE 
құрылғысын  қосуға  болады.  Жүйелік  тақтамен  бірге  винчестер  арнайы  80 
сымды  кабельмен  жалғанған,  оның  ішінде  үш  40  жалғағышы  бар  (2.21-
сурет).  Біреуі  жүйелік  тақтаға  қосылуға,  ал  екеуі  –  IDE  құрылғыларына 
қосылу  үшін  қызмет  етеді.  Бір  винчестерді  кез  келген  жалғағышқа  қосуға 
болады  –  кез  келген  жағдайда,  жүйе  оны  «C:»  дискісі  ретінде  анықтайды. 
Дегенмен, әдетте ДК тағы бір IDE  
құрылғысы – CD-ROM болады. Ең  
дұрысыны  оны  басқа  арнаға  (екінші 
кабельге)  қосу  керек  –  бұл  екі 
жинақтауыштың  бір  уақытта  жұмыс 
істеуі  кезінде,  жоғары  өнімділікті 
қамтамасыз 
етеді. 
Ал 
енді 
компьютерге 
екінші 
винчестер 
орнату  қажет  болса,  оны  бос  тұрған 
жалғағышқа қосуға болады. 
 
 
2.20-сурет. Винчестерге арналған алынбалы бөлік  
2.21-сурет. Винчестердің шлейфі 
 

54 
 
Тек 
BIOS 
жүйесінде 
үшінші 
жинақтауышты 
қалай 
анықтау 
керектігін тексеру қажет. Стандартты 
схема  келесідей:  алғашқы  винчестер 
primary  master
  ретінде  анықталады 
және  «С»  аты  беріледі.  Екінші 
винчестер  «D»  деп  аталатын 
primary 
slave
, ал CD-ROM - «E» деп аталатын 
se^ndary master
 ретінде анықталады. 
Иілгіш 
магниттік 
дискілер 
(ИМД) 
жинақтауыш                      
ақпаратты  (бағдарламаларды  және  деректерді)  бір  компьютерден 
екіншісіне  ауыстыру  үшін  пайдаланылады.  Компьютердің  жүйелік 
блогында  орнатылған  иілгіш  магнитті  дискідегі  жинақтауышқа  (FDD 
— 
Floppy Disc Drive
 немесе ИМДЖ) ақпарат жазылатын ауыспалы дискілер 
енгізіледі  (2.22-сурет).  Содан  кейін  диск  басқа  компьютерге 
ауыстырылады,  жетекке  (дискжетегінің  «қалтасы»)  қойылады  және  оған 
жазылған ақпарат компьютермен оқылады. 
Диск  жетегі  құрылғысының  негізгі  элементтері  –  дискета,  сүмбілік 
қозғалтқыш, оқу/жазу басы және электроника тақтасы орналасқан дискілік 
жақтау  (2.23-сурет).  Сүмбілік  қозғалтқыш  дискетаны  360  айн/мин 
жылдамдықпен  айналдырады.  Бастауыш  құрылғы  қадамдық  қозғалтқыш 
көмегімен  қажетті  жолға  қойылады.  Жетектің  алдыңғы  жағында  үш 
механикалық  қысым  датчигі  бар:  екеуі  –  қорғаныш  пен  тығыздықтың 
тесіктері астында, ал үшіншісі – дискетаның төмендеу сәтін анықтау үшін.
 
Винчестерге  қарағанда  иілгіш  дискілердің  ақпараттық  сыйымдылығы 
айтарлықтай  аз  (шамамен  мың  есе),  ақпаратқа  қолжетімділіктің  ұзағырақ 
болуы  (ақпаратты  оқу/жазу  үдерісі  әлдеқайда  ұзағырақ)  және  ақпаратты 
сақтаудың сенімділігі аз (қатты дискілер олардың «иілгіш» әріптестерінен 
айырмашылығы) ешқашан істемейді.
 
 
 
 
 
 
 
2.22-сурет. Иілгіш магнитті 
дискілерге арналған
 
 
 
п 
 
 
 
2.23-сурет. FDD құрылғысы 
2.24-сурет. 3,5 дюймді дискета  

55 
 
Дисктің өзі екі жағына да ферромагниттік қабат қолданылатын лавсан 
пленкасынан  жасалған.  Дискінің  диаметрі  3,5  дюйм.  Осы  нұсқалардың 
біреуіне сәйкес, бұл пішін таңдалады, себебі ол киюге ыңғайлы болатын ер 
көйлекінің кеуде қалтасына сәйкес келеді. Дисктің  ортасында қозғалтқыш 
осі  үшін  тік  бұрышты  тесік  бар  металл  торды  бекітеді.  Дискінің  бетін 
қорғау  үшін  ол  пластикалық  корпусқа  салынады  (2.24-сурет).  Ішкі  бетін 
шаңнан үйкелісуді және тазалауды азайту үшін киізден жасалған киіз мата 
жабыстырылған.  Дискетаның  сыртқы  корпусы  металл  қақпақпен 
жабдықталған. Диск жинақтауышқа салынған кезде, қақпақ бүйіріне қарай 
жылжиды,  дискі  бетіне  оқу  бастары  үшін  қолжетімділік  береді.  Диск 
дискжетегінен шығарылған кезде, қақпақ орнына автоматты түрде түседі. 
 
Корпустың төменгі бөлігінде  екі тік бұрышты  тесік бар. Оң жақ тесік 
дискінің ақпараттық сыйымдылығын анықтауға қызмет етеді. Ескі дәуірде 
3,5  дюймдік  дискеталар  екі  пішімде  шығарылған:  720  Кбайт  және  1.44 
Мбайт.  Оларды  автоматты  түрде  тану  үшін,  іс  жүзінде  1,44-мегабайттық 
дискеттер  үшін  тік  бұрышты  тесік  жасалды,  ал  720  кбайт  пішімдерге 
дискеттер  үшін  –  ешнәрсе  жасалған  жоқ.  Енді  мұндай  дискеттер 
шығарылмайды,  бірақ  тесік  қалады.  Корпустың  төменгі  сол  жақ 
бұрышында  тікбұрышты  тесік  құлақшасымен  –  бұл  жазудан  қорғаумен 
жабылады. Қалыпты күйде, тесік құлақшасымен жабылады  – диск жұмыс 
істейді. Егер сіз құлақшаны ашсаңыз, онда мұндай дискіде деректер жазуға 
немесе  оны  өшіруге  болмайды.  Дискіді  тек  оқуға  болады.  Қорғау  құпия 
деректерді  кездейсоқ  жоюдан  қорғау  үшін  қолданылады.  Айтпақшы, 
мұндай  диск  бойынша  деректер  негізінен  компьютерлік  вирустармен 
жұқтырылмайды.
 
Иілгіш  дискілер  қатты  дискілердің  деректеріне  қарағанда,  бір 
компьютерден  екіншісіне  ақпарат  беру  мүмкіндігі  бар.  Бұл  тек 
компьютердегі  жұмыс  нәтижелеріне  ғана  емес,  яғни  деректерге  қатысты, 
сонымен қатар бағдарлама – барлық бағдарламалық қамтамасыз ету бұрын 
иілгіш  дискілерінде  жеткізілетін.  Қазіргі  уақытта  компьютерлерге 
ақпараттық  сыйымдылығы  1,44  МБ  құрайтын  тек  3,5-дюймдік 
дискжетектері орнатылады.
 
Ақпарат  дискілерге  концентрлі  жолдар  (тректер)  бойымен  блоктарға 
(секторларға)  жазылады.  Операциялық  жүйеге  қол  жетімді  блоктардың 
саны  –  80  құрайды.  Бір  стандартты  блокта  512  байт  бар.  Жолдағы 
секторлар  дәйекті  түрде  жазылады,  қызмет  туралы  ақпаратты  жазу  үшін 
кішкене  бос  орын бар. Бір жолдағы  секторлардың саны  18-ге  тең. Иілгіш 
дискіде деректерді жазу үшін екі жұмысшы тарап бар. Жолдар санын, бір 
блоктың  көлемін  және  дискінің  жұмыс  жасайтын  тараптарының  санын 
көбейту арқылы біз 1440 байт немесе 1.44 Мбайт мәнін аламыз.