Тіл және әдебиет теориясы кафедрасының доценті., ф.ғ. к

 
8 
он  екі  Бельгия  сыйғызуға  болады.  Қазақ  халқы  бостандық  үшін,  азаттық 
үшін  күресіп,  өз  алдына  дербес  тәуелсіз  мемлекет  болды.  Ол  ешқашан 
ешкімге мойынсұнбады.  
 
9-тапсырма. Сөйлемдерді қажетті сөздермен толтырыңыз .      
      1.Отан адамның... 2. Қазақ елінде тұратындардың...- Қазақстан.3. Қазақ 
халқы ... үшін күресті. 4. Дүние жүзі Қазақстанды ...деп таныды. 
 
№2 Оқылым. Мәтінді тыңдаңыз, оқыңыз. 
Жер байлығы 
        Тәуелсіз  Қазақстан  өзінің  жер  байлығымен,  тамаша  табиғатымен,  аса 
сұлу өңірлерімен ерекше. 
      Қазақстанның жер қойнауында 90-нан астам пайдалы қазбалардың түрі 
бар. Оның ең басты байлығы- түсті және қара металдар. Бүгінде ол өзінің 
аймағында  өндірілетін  алтын,  мыс,  мырыш,  жез,  темір,  уран,  қорғасын, 
қалайы,  никель,  вольфрам  сияқты  қазба  байлықтарымен  дүние  жүзіне 
танылған.  Сондай-ақ  республикамызда тас  көмір  мен  қоңыр  көмір,  мұнай 
мен газ, фосфориттер, ас тұзы мен асбест көп. 
      Еліміздің  батыс  аймағын  Каспий  теңізі  алып  жатыр.  Ол-  мұнайға  аса 
бай  өңір.  Солтүстік  Қазақстан  аймағында  ауыл  шаруашылығы  мен  мал 
шаруашылығы  жақсы  дамыған.  Ол-  астықты  өлке.  Орталық  Қазақстанда 
көмір,  жез,  мыс,  ал  Шығыс  Қазақстанда  түрлі-түсті  металл  өндіреді. 
Еліміздің оңтүстігінде күріш, мақта, түрлі жеміс-жидектер өседі. 
    Атырау- ең көне қалалардың бірі. Каспий теңізі мен Жайық өзені- бекіре 
мен қызыл балыққа бай. Қызылорда өзінің «Ақ маржан» күрішімен әлемге 
әйгілі. Өскемен - ірі өнеркәсіп орталығы, онда қорғасын, мырыш, магний-
титан,  су  электр  станциясы  бар.  Ал  Павлодарда  қалайы,  Шымкентте 
қорғасын зауыты жұмыс істеп жатыр. 
 
Сөйлесеміз 
Мәтін бойынша ой алмасу 
Оқылым бойынша тапсырмалар: 
1.  Мәтіннен жай және  құрмалас сөйлемдерді ажыратып, көшіріп 
жазыңыз. 
2.  Каспий теңізінде бекіре балығы неге азайып бара жатыр? 
3.  «Жері байдың-елі бай» деген мақалды қалай түсінесіз? 
 
Жазылым. 
    1- тапсырма.Мәтіннен жалпы және жалқы есімдерді теріп жазып, 
берілген кестені толтырыңыз. 
 

 
9 
Өңірлер,аймақтар 
өнімдер 
Атырау 
Мұнай 
 
2-тапсырма.Жіктеу және сілтеу есімдіктеріне жатыс септігінің 
жалғауын жалғаңыз. 
 
Жіктеу есімдігі             сілтеу есімдігі 
Мен-                                бұл- 
Сен-                                 мына- 
Сіз-                                   сол- 
Ол-                                    осы 
 
3- тапсырма. Берілген үлгі бойынша құрмалас сөйлем құраңыз.  
 
  Үлгі: Ауыл шаруашылығы       өнімдері көп өндіріледі, өйткені елді азық-
түлікпен қамтамасыз ету керек. 
 
     Өйткені, сол себепті, сондықтан. 
 
4-тапсырма. «Жері байдың- елі бай» тақырыбына шағын әңгіме 
құрып жазыңыз. 
 
Тыңдаймыз.Сөйлейміз.                                
Сұхбатты тыңдаңыз. 
Медет пен Андрей не туралы әңгіместі? 
Медет: - Сәлем, Андрей. Сен кеше не істедің? 
Андрей:  Сәлем,  Медет.  Мен  кешкі  сағат  8-дн  «Қазақстан»  телеарнасынан 
ауыл шаруашылығы министрінің баяндамасын тыңдадым. 
Медет: - Мен де тыңдадым, бірақ «Хабар»арнасынан көрдім.  
Андрей:-  Биылғы  жылы  жалпы  егістік  көлемі  21,2  миллион  гектарды 
құрапты.  Оның  16,3  миллион  гектарын  астық  дақылдары,  соның  ішінде 
14,1 миллион гектарын бидай егістіктері алып жатқандығын айтты. 
Медет:-  Иә,  агроөнеркәсіп  секторын  қаржылық  қамтамасыз  етуде  барлық 
шаралар қабылданған екен. 
Андрей:  -  Биыл  177  миллиард  теңге  қаржы  бөлініпті.  Оның  ішінде  94 
миллиард  теңге  көктемгі  дала  жұмыстарына  және  орақ  науқанына 
жұмсалған. 
Медет: - Биыл еліміз көп астық жинайды. Ауа райы да қолайлы болып тұр. 
Бидай көп болады. «Жері байдың-елі бай» деген осы ғой.  
 

 
10 
Сөйлесім.  
1.  Сұхбатты рөлдерге бөліп оқыңыз. 
2.  Сұхбатты монолог түрінде айтыңыз. 
 
Жазылым. 
5-тапсырма.Есімшенің жұрнақтарын анықтаңыз. 
Сөз тіркестерін құрастырып жазыңыз. 
      Үлгі: жырт-атын жер 
      Өсіретін-------------------,     өндіретін--------------------- 
      Өңдейтін-------------------,   дамитын--------------------- 
Жинайтын----------------,    себетін----------------------- 
Қамтамасыз ететін----,      бағалайтын------------------ 
Тігетін-------------------,      жөндейтін------------------- 
Өсетін -------------------,     аулайтын--------------------- 
 
6-тапсырма. 
Бастауыштан кейін сызықша қойыңыз. 
1. Қостанай еліміздің ең астықты өлкесі. 
2. Қарағанды көмірге, жезге, мысқа, түрлі-түсті металға бай аймақ. 
3. Шымкент мақтаға бай жер. 
4. «Бір уыс мақта» өте қызықты әңгіме. 
 
7-тапсырма. 
       Етістіктерді ауыспалы осы шаққа қойып, сөйлем құраңыз. 
Жинау- 
Себу- 
Жер жырту- 
Қамтамасыз ету- 
Даму- 
Өңдеу- 
Бағалау- 
Өндіру- 
 
      Тыңдаймыз. Сөйлейміз. 
      8-тапсырма. Жағдаяттық тапсырма. 
      Сұхбатты жалғастырыңыз.  
-  Ата, Астанаға қашан барамыз?  
-  Сенің демалысың болсын! Сол кезде барармыз... 
-  Ата, Астана қандай қала? 
-  Астана - Қазақстанның бас қаласы. Сарыарқа төріне салынған бар 
қазақтың мақтанышы! Елбасының ерлігі, балам,соны ұмытпа! 
-  Ерлік дейсіз бе... 
-  .....