Тозған жалпы сорлыларды құрайды.
Жан иманын бәйгі қылды көп үшін,
Дәтің қайтып, енді шіркін шыдайды?
Сұм Европа! Енді жібі тас болма!
Кәрі жәллеп! Енді өтірік жас болма!
Семитімнің балалары қиналды,
Кел бауырым! Енді оларға қас болма!
Тепсінбесең паң ғып ұстап өзіңді,
Таңдамасаң бұл жалынған сөзімді,
«Күшпен үйіріп мынаны!» деп жұмсармын
Тақымымен ойға-қырға сүйреткен.
----------------------------------------
----------------------------------------
Қой бауырым! Әлі де болса, тас бол ма!
Бүліншілік, жауыздыққа бас болам!
Семитімнің балалары бастады,
Ер соларға, енді оларға қас болма»!
Тағылымды Сәкен сөзін бүгінгі мектеп мүғалімі немесе
жоғары оқу орыны ұстаздары болып, толқын, толқын болып
келіп жатқан, аудитория толы шәкірттерге тәрбиелік сөзді
пайдаланса нұр үстіне нұр. Жыр жолдарын алдымен мына
ұстаздар мен ата-аналар болып, Сізбен Біз оқыған керек.
Сөйтіп, бірлесе оқып, тоқығанымыз қажет.Тәуелсіз Қазақ
елінің қазіргі уақыты үшін қазақ өскелең үрпағына тәрбиелік
мағынада шығармалар оқып, түсінік қалыптастыру арқылы
тағылым алу- басты міндет.Тағылымсыз тарих болмайды.
Жоғарыда біз келтірген Жыр соңына қысқаша бір сөзбен өз
атын таңбалап, Сәкен деп қол қойған. [1].
Бір таңдана, тамсана оқитын сол, Қазақ ақыны Мағжан
Жұмабаев қаламынан туындаған «Орал» атты тарихи
мазмұндағы өлең. Автор, тарихта орын алған, әлеуметтік-саяси
мәні зор мәселені қозғауы оқырманға ой тастағандық емес пе?!
«Ұзын Орал-күн мен түн шекарасы,
Біржағы-күн, бір жағы түн баласы.
Арғы жағы-көк көзді жын ұясы,
Бергі жағы –түріктің сар даласы.
Орал- кәрі Алып күзет тұрған,
Күн мен түн арасында «Қытай қорған».
366
Денесі-тас, қарағай-қою мұрты,
Оң мен сол,түстікке ол мұртын бұрған.
Қарамай еш нәрсеңе көзім тоқтап,
Келіп ем алыбымды аңсап - жоқтап.
«Ұйқы-дұшпан» деген сөз дұрыс екен,
Сол Алыптан өтіппін түнде ұйықтап.
Кеш, Алыбым, жүзіңді көре алмадым,
Алдыңа иіліп сәлем бере алмадым.
Амал не, сар даладан сақ елші боп
Күзеттегі Алыпқа келе алмадым.
Ұзын Орал – күн мен түн шекарасы,
Өлім-түн, өмір-гүлді Гүн даласы.
Өмір менен өлімнің шекарасын
Ұйқтап озбақ ежелден жер баласы.
Екі дүние:күн мен түн; өмір-өлім,
Бірі-бесік, біреуі-даяр көрің.
Бала болып жата бер бесігіңде,
Сар даланың еркесі-қазақ елім. [2]
Мағжан өлең сөз құдіреті арқылы тарихи кезеңнің
қоғамдық саяси ахуалын айқын сипаттағаны қандай әсерлі де
тартымды шыққан?!
Адамгершілік сезім арқылы, сол кешедегі кеңестік
саясаттың құрбаны Мағжан бабамыз, қалдырған көп томдық
поэзиялық шығармаларын толық нұсқада қазақ оқи алмады.
Бұл өкінішті –ақ!
Мағжан Жұмабаевтың «Өлеңдер» жинағы Ташкентте,
алғаш1923жылы баспадан шыққан.
Түркі Әлемі таныған, мойындаған, сол Мағжанның
«Түркістан» атты шығармасында: «Кең ақыл, отты қайрат,
жүйрік қиял, Тұранның ерлеріне ер жеткен бе?!» деп келіп,
«...Кене мен Абылайдың жолын қумай, Жапанда жабығудың
мәні қалай?!»деген еді. [3].
Ойымызды жинақтасақ, тәрбие тұрғысынан алғанда қазақ
ақын жазушыларының еңбектері болашақ үшін нағыз ұлттық
құбылыс, әр қашан ізденіске, өзіңді терең түсунуге, басқаны
силауға, мына жарық дүниеден озіңмен және өзгемен
жарасымды өмір сұруге меңзейтін бай мұралар. Тарих жәй,
кұрғақ, тек пайда әкелетін білім емес, надаңдықтан, саналық
367
кұлдықтан кұтқаратын, жарыққа алып шыға алатын білім
бастауы мен адамзаттық үлкен мектеп.
Әдебиеттер:
«Шолпан». 1922 жыл, 10 июнь. (Алаш көсемсөзі. 1
том. 87-89-90 беттер. «Өнер»баспасы Алматы, 2010. - 350
бет.).
Мағжан Жұмабаев Көп томдық шығармалар жинағы.
Екінші том. Өлеңдер, дастандар, аудармалар. Алматы
«Жазушы» 2008.-207 бет.
Мағжан Жұмабаев Таңдамалы шығармалар. Бірінші
том. Алматы, 1998. - 43,44 беттері.
АЛАШСКАЯ ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯ О ПОЛИТИЧЕСКОМ
ПОЛОЖЕНИИ КАЗАХОВ В ХIХ - НАЧАЛЕ ХХ ВЕКОВ
Карсакова Г.Б.
Кокшетауский государственный университет им. Ш. Ш.
Уалиханова
Guka.83@list.ru
Коренные изменения в социально–экономической и
политической жизни Казахстана произошли в результате
реформ в Казахской степи в 60—90-х годах ХIХ в. и привели к
существенным
изменениям
в
общественном
сознании
казахского общества. Эти перемены обусловили пробуждение
национального самосознания, определили формирование
новых идей, мыслей, взглядов в казахском обществе. Молодая
казахская интеллигенция вырабатывала свои взгляды на те
изменения в казахском обществе, которые вели к разрушению
традиционного казахского общества. В центре их внимания
оказались и вопросы структуры политической власти в крае.
Сложная
иерархия
институтов
власти,
созданных
российским государством для управления казахами были
объектом изучения многих представителей интеллигенции. В
центре
внимания
оказались
институты
и
структуры,
проводившие
на
практике
волю
российской
власти,
деятельность различных учреждений и ведомств российского
государства, их позиция в подходе к решению возложенных на
них задач. Казахская интеллигенция во многом исходила из
368
Достарыңызбен бөлісу: | 
