36
•
-
Кредит (коммерциялық, овердрафт, факторинг, авизо, аккредитив, аннуитет,
тең үлестермен, және т.б.)
•
-
Ипотека
•
-
Несие
•
-
Субсидия
•
-
Лизинг
•
-
Акционирлеу
•
-
Грант
•
-
Краудфандинг
•
-
Ислам банкингі
•
-
Венчурлік қаражаттандыру
•
-
Франчайзинг
Капиталды қалыптастыруды бірнеше жолмен жасау мүмкін:
Активті табыс:
•
-
Сауда, қызмететр, өндіріс, ауыл шаруашылығы саласында бизнесті дамыту
арқылы кәсіпкерлік қызмет жүргізу
•
-
Франшизаны пайдалану
•
-
Делдалдылық
•
-
Электрондық бизнес
•
-
Активтерді басқару
•
-
Желілік фандрейзинг
Пассивтік табыс
•
-
Желілік маркетинг
•
-
Жобалық табыс
•
-
Инвестициялау
•
-
Активтерді сатып алу
•
-
Қор нарығы
•
-
Жалға алу-беру
•
-
Франчайзинг
•
-
Аутсорсинг
•
-
Лизинг
•
-
Басқаруға беру
Сонымен, капиталды түсіну және оның қалыптасуы – кәсіпкерліктің маңызды бөлігі,
және де ол 2007 жылғы дағдарыстан кейін бестселлер болған Карл Маркстің «Капитал»
еңбегінің 2 томында өте жақсы қаралған.
Тақырып№4
Кәсіпкерлік ұйымдарды кадрлық қамтамасыз ету
Өндірістік кәсіпкерлік – сауда ұйымдарының сатып алушыларға,
тұтынушыларға сату үшін еңбек құралдарын, еңбек күштерін факторларға қолдана
отырып тауарлар мен қызметтер өндіретін кәсіпкерлік қызметі.
2
. Коммерциялық – тауарларды ақшалай, тауарлы айырбас операциялар мен
байланысты кәсіпкерлік түрі. Кәсіпкер саудагер рөлінде болады.
3. қаржылық — бұл кәсіпкерлік ерекше формасы. Сатып алу, сату құралы ретінде:
ақша, бағалы қағаздар, құнды қағаздар ретінде жүреді.
4. серіктестік кәсіпкерлік – тауарлы ақшалай операциясындағы тауарлы айырбас
процесінде кәсіпкер тек серіктес ретінде ғана қызмет атқарады. Олар тауар тауарларды
өндірмейді және сатпайды. Негізгі мақсаты: қызығушылық танытқан екі жақты
байланыстырады.
5. сақтандырушылық – кәсіпкер қандай да бір төлем ақы көлемінде сақтандырушыға
Ф УТ 703–05–14. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. ТУ СМЖ. Үшінші басылым
37
мүлікті жоғалту және нұқсан келтіру кезінде төлем ақыны ( компенсация) кепіл етеді.
(гарантирует).
Меншік қатысушылардын санына байланысты кәсіпкерлік келесідей формаларға
бөлуге болады:
1. жеке (индивидуалды) заңды тұлға құрусыз кәсіпорын жеке кәсіпкерлікке
жатқызылады. 2. ұжымдық ( колективтік) меншік иелері болып бір уақытта бірнеше
субъектілер табылады. Яғни әр адам өзінің үлесін қосады, оларға: акционерлік қоғам
кооперативтері. Серіктестік – екі немесе одан жда көп серіктестерінің құралымен
құралады. Серіктестілік басымдылығы – қосымша капитал тарту мүмкіндігі және
фирма ішінде бір неше серіктестердің білімдері мен ілімдеріне негізделе отырып
мамандарды жүзеге арттыр
Серіктестіктің кемшілігі. Әр бір қатысушы тең материалды жауапкершілікті атқарады (
салымына байланысты емес). Бір серіктестің әрекеті қалған барлығына міндетті
болады.
Серіктестің келесідей топтары бар: толық серіктестік, коммандитті серіктестік
Коммандитті серіктестік – серіктестердің бір бөлігі шектелінбеген, ал екінші бір бөлігі
шектелінген болады. Ол ЖШС бір түрі болып саналады.
Қоғам – келісім б-ша екі азаматтан кем емес немесе заңды тұлғ-рң бірігу мақс-нда
жү.ас-тын шар. қызметі.
Жауапкершілігі шектеулі қоғ-ң қатысушылары міндеті б-ша жауап бермейді, салым
салған көлеміне ғана жауап береді.
Қосымша жауапкершілігі бар- қоғам қатысушылары өздерінің барлық мүліктері
бойынша жауапты. Бағалы қағаздар шығару жолымен қосымша қажетті құралдарды
тартушы қоғам акционерлер болып табылады.
Акционерлік қоғамның қатысушылары қорларында бар акция көлемінде ғана жауапты.
Кооперативтер — пайлық салым негізінде өндірістік немесе басқа да шаруашылық
қызметін біріге отырып құрылған топ немесе кәсіпорын. Басты мақсаты: бір біріне
өзара көмек көрсету.
2. Ең алдымен «кәсіпкерлік» ұғымын анықтап алайық. Ағылшын тілінен тікелей
аударылғанда «бизнес» сөзі «кәсіпкерлікті» білдіреді». Іші пысқандықтан Том
Сойердің дуалды бояған кездегісі «жұмыс» болған. Ол ақшаға бояй бастағанда — бұл
«кәсіпкерлік» болған. Егер осы ұғымды кең мәнінде анықтап қарасақ, онда кәсіпкерлік
—
заңды және жеке тұлғалардың (кәсіпорындар, ұйымдардың) жүзеге асыратын
қызметі, табиғи игіліктерді алу (жер қойнауларынан өнімдерді алғашқы өндіру),
тауарларды өндіру, ие болу және сатып алу немесе басқа тауарларға айырбастау үшін
қызмет көрсету, қызметтер немесе мүдделес адамдардың өзара пайдасына ақша болып
шығады.
Алан Хоскинг өзінің «Кәсіпкерлік курсы» оқулығында мұны былай түсіндіреді:«Егер
бөлек адам тауарларды өзінің қолдануы мен тұтынуы үшін алса, өндірсе немесе сатып
алса, қызмет көрсетсе, онда ол кәсіпкер болып табылмайды. Егер ол өзінің қолдануы
мен тұтынуынан көбірек мөлшерде алса, өндірсе немесе сатып алса, қызмет көрсетсе,
артығын ауыстырса және сатса, онда ол кәсіпкерлікті кәсіпкерлікті жүзеге асырады деп
айтуға болады.
Алан Хоскинг көмегімен кәсіпкерліктің мазмұнын терең түсіну үшін: тауарлар және
қызмет көрсету, айырбас секілді басқа негіз болатын ұғымдарға қысқаша сипаттама
берейік. Тауарлар — айырбасқа арналған физикалық, материалдық заттар. Қызмет
көрсету сезілмейді және көрінбейді. Қызмет көрсетуге: банк ісі, сақтандыру, көлік,
туризм жатады. Оларға сонымен қатар қоғамдық қоректену және ойын-сауық саласы да
жатады. Оларды тауарларды сату, мысалы жеткізу, орнату, (кір жуатын машиналар
сияқты өнеркәсіп жабдықтарға немесе немесе электр тұрмыстық құралдарға) сатқаннан
кейінгі қызмет ету. Қызметтердің басқа түрлері тауарларды өткеруге жағдай жасай
алады: жарнама сатып алушыға оған қажетті ақпаратты мүмкіндік береді, несие беру
Ф УТ 703–05–14. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. ТУ СМЖ. Үшінші басылым
