Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

 
 
200 
портативті  медиадан  файлдарды  автоматты  түрде  жүктеу  мүмкіндігі 
өшірілген. 
Әдетте электрондық поштадағы вирустар зиянды қосымшалармен: 
суреттермен,  құжаттармен,  музыкамен,  веб-сайттарға  сілтемелермен 
маскаланады. Кейбір әріптерде тек сілтемелер ғана болуы мүмкін, яғни 
әріптерде  зиянды  код  жоқ,  бірақ  мұндай  сілтемені  ашсаңыз,  вирус 
кодын  қамтитын  арнайы  құрылған  веб-сайтқа  өтуіңізге  болады. 
Көптеген 
электрондық 
пошта 
вирустары, 
пайдаланушының 
компьютеріне  түсіп,  одан  кейін  жіберілген  Outlook  пошта 
клиенттерінен мекен-жай кітабын өздеріне жіберу үшін пайдаланады. 
Шұғыл  хабар  алмасу  бағдарламаларын  (ICQ  және  т.б.) 
пайдаланғанда,  болжалды  фотосуреттерге,  музыкаға  немесе  нақты 
вирустар бағдарламаларына сілтемелерді тарату кең таралған. 
Сондай-ақ  оларда  әртүрлі  «белсенді»  мазмұнның  болғандығына 
байланысты  веб-парақтар  арқылы  жұқтыруға  болады:  сценарийлер, 
ActiveX  компоненттері.  Бұл  жағдайда  пайдаланушының  ДК 
орнатылған  бағдарламалық  жасақтаманың  осалдығы  немесе  сайт 
иесінің (бұл аса қауіпті, себебі қонақтардың жоғары ағыны бар жақсы 
сайттар  жұқтыруға  ұшырайды)  бағдарламалық  жасақтамасындағы 
осалдығы  пайдаланылады  және  осы  сайтқа  кіретін  күдікті 
пайдаланушылар өз компьютерін жұқтыру қаупіне ұшырайды.  
Құрттар 
- 
жәбірленуші 
компьютерге 
пайдаланушының 
қатысуынсыз  еніп  кететін  вирус  түрі.  Ол  үшін  құрттар  амалдық 
жүйенің бағдарламалық жасақтамасындағы тесіктерді (осалдықтарды) 
пайдаланады. Осалдықтар – машиналық кодты қашықтан жүктеп алуға 
және  орындауға  мүмкіндік  беретін  бағдарламалық  жасақтаманың 
қателіктері  мен  ақаулары,  соның  салдарынан  вирус  операциялық 
жүйеге  кіреді  және  басқа  компьютерлерге  жергілікті  желі  немесе 
Интернет арқылы жұқтыруға әрекет жасайды. Шабуылшылар спамның 
немесе  DDoS  шабуылдарын  жіберу  үшін  жұқтырылған  компьютер 
қолданушыларын пайдаланады. 
Анықталуға қарсы  әрекеттер.  Вирусқа  қарсы  сканерлер  кеңінен 
қолданылып,  олар  қолтаңбалардың  қандай  да  бір  кодын  енгізуден 
немесе күдікті әрекеттерді жасамас бұрын тексеруден өткеннен кейін, 
вирус  технологиялары  жеткіліксіз  болып  шықты.    Пайдаланушының 
назарын  өзіне  артық  аудартапау  үшін,  вирус  үрдіс  тізімінен  немесе 
каталог  ағашынан  жасыру  негізгі  әдіс  болып  табылады,  алайда 
антивирустық  бағдарламамен  күресу  үшін  аса  күрделі  әдістер  қажет. 
Для 
противодействия 
сканированию 
на 
наличие 
сигнатур 
применяются  шифрование  кода  и  полиморфизм.  Бұл  әдістер  көбінесе 

201 
 
 
 
бірлесіп  қолданылады,  өйткені  вирустың  шифрланған  бөлігін 
шифрлаудан  шығару  қажет,  ол  оны  сигнатурамен  табуға  мүмкіндік 
береді.    Демек,  деректерді өзгерту  үшін  полиморфизм  қолданылады  - 
орындалатын  әрекеттерді  өзгертпейтін  пәрмендердің  кезектілігін 
өзгерту. Бұл Intel процессорлары үшін әртүрлі және икемді командалар 
жүйесі  арқасында  мүмкін  болады,  сол  сияқты  қарапайым  әрекет, 
мысалы,  екі  санды  қосу  командалардың  бірнеше  рет  орындалуы 
мүмкін. 
Сондай-ақ, кодты араластыру жеке командалар кездейсоқ тәртіпте 
бұзылған  және  сөзсіз  өтулермен  байланысты  болғанда  қолданылады. 
Вирустық  технологиялардың  дамыған  фронты  метаморфизм  болып 
табылады,  ол  көбінесе  полиморфизммен  араласады.  Полиморфтық 
вирустың  дефекторы  шифрды  айырушысы  қарапайым  болып 
табылады,  оның  функциясы  вирустың  негізгі  корпусын  енгізуден 
кейін,  яғни  оның  коды  антивирустық  бағдарламамен  тексерілгеннен 
кейін  және  іске  қосылғаннан  кейін  шешуге  арналған.  Ол  вирустың 
шифрланған бөлігінде орналасқан ең көп полиморфтық қозғалтқышты 
қамтымайды  және  шифр  айырушысын  өндіреді.  Керісінше 
метаморфтық  вирус  шифрлауды  мүлдем  пайдаланбауы  мүмкін, 
өйткені ол барлық кодты әрбір көшірмені қайта жазады. 
Алдын  алу  және  емі.  Қазіргі  уақытта  вирустардың  ДК-ге  кіруіне 
жол  бермеу  үшін  қолданылатын  антивирустық  бағдарламалар  көп. 
Дегенмен  олар  соңғы  жаңа  өңдеулерді  жеңе  алатындығына  кепілдік 
бермейді. Сондықтан кейбір сақтық шараларын сақтау қажет. 
Қажет  болған  жағдайда  артықшылықты  тіркеу  жазбаларында 
жұмыс істемеңіз. 
1. 
Күмәнсіз  дереккөздерден  таныс  емес  бағдарламаларды  іске 
қоспаңыз. 
2. 
Жүйелік файлдарды рұқсатсыз өзгерту мүмкіндігін болдырмауға 
тырысыңыз. 
3. 
Жүйенің  қауіпті  функционалдығын  өшіріңіз  (мысалы,  MS 
Windows  жүйесіндегі  автономды  медиа,  файлдарды  жасыру,  олардың 
кеңейтімдері және т.б.). 
4. 
Күдікті  сайттарға  кірмеңіз,  браузердің  мекенжай  жолындағы 
адресіне назар аударыңыз. 
5. 
Тек сенімді дистрибутивтерді пайдаланыңыз. 
6. 
Маңызды  деректердің  резервтік  көшірмелерін  үнемі  жасаңыз 
және жылдам орналасу үшін барлық параметрлермен жүйелік кескінге 
ие болыңыз. 
7. 
Жиі  қолданылатын  бағдарламалардың,  әсіресе  бүкіл  жүйенің 

 
 
202 
қауіпсіздігін қамтамасыз ететін тұрақты жаңартуларды орындаңыз. 
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ 
1. 
Зиянды бағдарламалар дегеніміз не? 
2. 
Компьютерлік вирус дегеніміз не? 
3. 
Компьютерлік вирустардың негізгі түрлерін атаңыз. 
4. 
Компьютерлік вирустардың таралу каналын атаңыз. 
5. 
Компьютерлік вирустарды жұқтырудан сақтау шаралары қандай? 
ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСТАРДЫҢ ТАҚЫРЫБЫ
 
Вирусқа қарсы бағдарламалар

203 
 
 
 
Әдебиеттер тізімі
 
1. 
Абдикеев  Н.М
.  Автоматизированные  информационные  системы  в 
производстве, маркетинге и финансах / Н. М. Абдикеев: под общ. ред. 
К. И. Курбакова. — М.: КОС ИНФ, Рос. экон. акад., 2003.
 
2. 
Абдикеев  Н.М
.  Интеллектуальные  информационные  системы  /  Н. 
М.  Абдикеев:  под  общ.  ред.  К.  И.  Курбакова.  — М.:  КОС  ИНФ,  Рос. 
экон. акад., 2003.
 
3. Автоматизированные  информационные  технологии  в  экономике 
/ Под ред. проф. Г. А.Титоренко. — М.: ЮНИТИ, 2005.
 
4. 
Аглицкий  Д.  С
.  Рынок  информационных  технологий:  проблемы  и 
решения / Д. С. Аглицкий, И. С.Аглицкий. — М.: Ладомир, 2000.
 
5. 
Баронов В. В
. Автоматизация управления предприятием / В.В.Баро- 
нов. — М.: ИНФРА-М, 2000.
 
6. 
Божко  В.  П
.  Информационные  технологии  в  статистике  /  В.  П. 
Божко, А. В. Хорошилов. — М.: Финстатинформ, 2002.
 
7. 
Вендров 
А.М
. 
Проектирование  программного  обеспечения 
экономических  информационных  систем  /  А.  М.  Вендров.  —  М.: 
Финансы и статистика, 2005.
 
8. 
Винер Н
. КИБЕРНЕТИКА, или Управление и связь в животном и 
машине. — М.: Советское радио, 1958.
 
9. 
Винокуров 
А. 
Ю
. 
Информационные  технологии:  учебно-
методический  комплекс  /  А.  Ю.  Винокуров.  —  Ульяновск:  УлГТУ, 
2004.
 
10. 
Гагарина  Л.Г
.  Автоматизированные  информационные  системы  / 
Л. Г. Гагарина. — М.: МИЭТ, 2003.
 
11. 
Годин  В.  В
.  Управление  информационными  ресурсами:  17-
модульная  программа  для  менеджеров  «Управление  развитием 
организации». Модуль 17 / В. В. Годин, И. К. Корнеев. — М.: ИНФРА-
М, 2000.
 
12. 
Голкина Г.Е.
 
Бухгалтерские информационные системы (БУИС) / Г. 
Е. Галкина. — М.: ММИЭИФП, 2002.
 
13. (ГОСТ  Р  51583-2000)  «Защита  информации.  Порядок  создания 
автоматизированных систем в защищенном исполнении».
 
14. 
Дик  В.  В.
 
Банковские  информационные  системы  /  Московский 
государственный университет экономики, статистики и информатики / 
В. В. Дик, А. Е. Печенкин. — М.: МЭСИ, 2001.
 
15. 
Емельянова  Н.  З
.  Основы  построения  автоматизированных 
информационных  систем  /  Н.  З.  Емельянова,  Т.  Л.  Партыка,  И.  И. 
Попов. — М.: Форум: ИНФРА-М, 2005.
 
16. Интернет-порталы: содержание и технологии // Сб. науч. ст.  — 
Вып.  1  /  Редкол.:  А.  Н.  Тихонов  (пред.)  и  др.;  ГНИИ  ИТТ 

 
 
204 
«Информика». — М.: Просвещение, 2003.
 
17.  Информационные  системы  и  технологии  в  экономике:  / 
Т.П.Бара-  новская,  В.  И.Лойко,  М.  И.  Семенов  и  др.;  под  ред.  В. 
И.Лойко. — М.: Финансы и статистика, 2005.
 
18. 
Исаев  Г
. 
Г
.  Информационные  технологии  управления:  учебно-
методический  комплекс  /  Г.  Г.  Исаев,  И.  В.  Чернышев  /  Ульян.  гос. 
техн. ун-т. — Ульяновск: УлГТУ, 2003.
 
19. 
Максимович  Г.Ю
.  Информационные  системы  /  Ю.Г.  Максимович, 
А. Г. Романенко, О. Ф. Самойлюк; под общей ред. К. И. Курбакова. — 
М.: Изд- во Рос. экон. акад., 1999.
 
20. 
Мишенин  А.  И
.  Теория  экономических  информационных  систем  / 
А. И. Мишенин. — М.: МЭСИ, 2004.
 
21. 
Надточий А.И
. Технические средства информатизации / А.И.Над- 
точий;  под  общ.  ред.  К.  И.  Курбакова.  —  М.:  КОС  ИНФ,  Рос.  экон. 
акад., 2003.
 
22. 
Остроух  А.В
.  Ввод  и  обработка  цифровой  информации:  учебник 
для нач. проф. образования / А. В. Остроух. — М.: Издательский центр 
«Академия», 2012.
 
23. 
Киселев С.В
. Аппаратные средства персонального компьютера / С. 
В. Киселев, С. В. Алексахин, А. В. Остроух и др. — М.: Издательский 
центр «Академия», 2012.
 
24. 
Киселев  С.  В
.  Аппаратные  средства  персонального  компьютера  / 
С.В.Киселев,  С.  В.Алексахин,  А.В.  Остроух.  —  М.:  Издательский 
центр «Академия», 2011.
 
25. 
Остроух  А.  В
.  Мультимедиа-технологии  /  А.  В.  Остроух,  А.  Б. 
Николаев,
 
A.  М.  Васьковский.  —  Palmarium  Academic  Publishing.  Saarbrucken, 
Germany, 2012.
 
26. 
Першиков  В.  И
.  Толковый  словарь  по  информатике  /  В.  И. 
Першиков,
 
B.  М. Савинков. — М.: Финансы и статистика, 1991.
 
27. Проектирование  автоматизированных  информационных  систем 
(современные методы и технологии) / Н.М. Абдикеев, Н.3.Емельянова, 
Т. Л. Партыка, В. П. Романов. — М.: КОС ИНФ, Рос. экон. акад., 2004.
 
28. Проектирование  экономических  информационных  систем  /  Г. 
Н. Смирнова, А.А. Сорокин, Ю. Ф. Тельнов; под ред. Ю. Ф.Тельнова. 
— М.: Финансы и статистика, 2003.
 
29. 
Смирнов 
А. 
А.
 
Применение  прикладного  программного 
обеспечения / А. А. Смирнов. — М.: МЭСИ, 2001.
 
30. 
Смирнов 
А. 
А
. 
Разработка 
прикладного 
программного 
обеспечения: учеб. пособие / А. А. Смирнов. — М.: МЭСИ, 2004.
 
31. Современные  IT-решения  для  финансовой  индустрии  /  Ю. 
В.Амириди,  H.  Е.Анненская  и  др.  —  М.:  Издательская  группа  «БДЦ-
пресс», 2004.
 
32. Толковый словарь по вычислительным системам = Dictionary of 
Computing:  пер.  с  англ.  А.  К.  Белоцкого  и  др.  /  Под  ред.  Е.  К. 
Масловского. — М.: Машиностроение, 1990.
 
33. 
Тютюник  А.  В
.  Информационные  технологии  в  банке  /  А.  В. 
Тютюник,  А.  С.  Шевелев.  —  М.:  Издательская  группа  «БДЦ-пресс», 

205 
 
 
 
2003.
 
34. 
Шеннон  К
.  Работы  по  теории  информации  и  кибернетике  / 
К.Шеннон. — М.: Иностранная литература, 1963.
 
35. 
William  S
. 
Davis
, 
David  C
. 
Yen
.  The  Information  System  Consultant's 
Handbook. Systems Analysis and Design. — CRC Press, 1998.
 
36.  http://ru.wikipedia.org
 
37.  http://pk-prosto. ru/oblachnoe-xranilishhe-dannyx/
 
38.  http://habrahabr. ru/post/146680/
 
39.  http://tech.time-mashine. com/
 
40.  http://www. scorcher. ru/art/future_society/future_society2. 
php?printing=1
 
41.  http://www. compress. ru/article. aspx?id=17127&iid=792
 
42.  http://nano-e. ucoz. ru/publ/referaty/biokompjutery/8-1-0-79
 
43.  http://knowledge. allbest. ru/programming/3c0a65625b2bc68a4d53 
...
 
44.  http://ru. wikipedia. org/wiki/Видеокарта
 
45.  http://ru. wikipedia. org/wiki/Ethernet
 
46.  http://dic. academic. ru/dic. nsf/ruwiki/105783
 
47.  http://dic. academic. ru/dic. nsf/ruwiki/15666
 
48.  http://lib.rfei.ru/system/32/32%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D0%
BE% D0% ...
 
49.  http://narfu. ru/university/library/books/Groshev_Informatika ...
 
50.  http://knowledge. allbest. ru/programming/3c0a65625b2bc68a4d53 
...
 
51.  http://www. osp. ru/pcworld/2011/12/13012085/
 
52.  http://yourlib. net/content/view/12897/153/
 
53.  http://ru. wikipedia. org/wiki/Компьютерный вирус
 
54.  http://ru. wikipedia. org/wiki/Аутентификация
 
55.  http://lib. znate. ru/docs/index-38895. html?page=2
 
56.  http://do. gendocs.ru/docs/index-12079.html
 
57.  http://ru. wikipedia. org/wiki/Электронная почта
 
58.  http://referats.5-ka. ru/67/14875/1. html
 
59.  http://do. gendocs.ru/docs/index-372213.html
 
60.  http://ru.wikipedia.org/wiki/Файловая система
 
61.  http://www. vipdissertation. com/bankref/detail. php?ID=3084
 
62.  http://dic. academic. ru/dic. nsf/ruwiki/30273

 
 
206 
Мазмұны
 
Алғы сөз
 ............................................................................................... 4
 
1 БӨЛІМ
 
ИНФОРМАТИКА НЕГІЗДЕРІ
 
1
-
тарау. Ақпапарт ............................................................................... 7
 
1.1. 
Ақпарат және оның қасиеті ..................................................................... 8
 
Қолдану аясы бойынша ақпараттық технологияларды жіктеу ............ 13
 
1.2. 
Ақпараттық үрдістер ............................................................................. 16
 
1.3. 
Ақпараттық жүйелер ............................................................................. 19
 
1.4. 
Деректер және деректер базасы ............................................................ 20
 
2
-
тарау
. Дербес компьютердің құрылымы және 
архитектурасы.....................................................................................25
 
2.1. 
Компьютерлер туралы жалпы мәліметтер және жіктемесі ................ 25
 
2.2. 
Компьютердің логикалық құрылғысы және архитектурасы ............. 37
 
2.3. 
Дербес компьютердің физикалық құрылғысы .................................... 40
 
2.4. 
Компьютерді аппараттық қамсыздандыру .......................................... 47
 
2.4.1. 
Жүйелік тақта: архитектура и чипсет, видео-, байланыс 
және дыбыстық микросызбалар, интерфейстер, 
қосқыштар......................................................................................47 
2.4.2. 
Орталықпроцессор .................................................................... 51
 
2.4.3. 
Оперативтік жады ..................................................................... 57
 
2.4.4. 
Видеокарта ................................................................................. 61
 
2.4.5. 
Қатқыл дискі .............................................................................. 64
 
2.4.6. 
Оптикалық дискілер және оптикалық жетектер ..................... 70
 
2.4.7. 
Флэш-жинақтағыш .................................................................... 76
 
2.5 Шеткері құрылғы ...................................................................................... 79
 
2.5.1. 
Сұйық кристалды мониторлар ................................................. 79
 
2.5.2. 
Көп функционалды пернетақта ................................................ 85
 
2.5.3. 
«Тінтуір» манипуляторы .......................................................... 87
 
2.5.4. 
Принтерлер ................................................................................ 91
 
2.5.5. 
Сканерлер ................................................................................... 99
 
2.5.6. 
Көпфункционалды құрылғы ................................................... 100
 
3-тарау. Операциялық жүйе
 ..................................................... 103
 
3.1. 
Операциялық жүйенің бағыты және құрамы .................................... 103

 
 
3.2. 
Файлдық жүйе ...................................................................................... 105
 
3.3. 
Файл пішімдері .................................................................................... 107
 
3.4. 
Операциялық жүйе компоненттерін баптау және жүктеу ................ 110
 
3.5. 
Операциялық жүйедегі жұмыстар ...................................................... 114
 
4-тарау.  Сандық  және  мәтіндік  ақпараттарды  өңдеудің 
технологиясы
 ................................................................................. 125
 
4.1. 
Бағдарламалар интерфейсі .................................................................. 125
 
4.2. 
Сандық 
және 
мәтіндік 
ақпараттарды 
өңдеудің 
жалпы 
қағидаттары................................................................................128
 
4.3. 
Microsoft Office 2013 пакетінің ерекшеліктері .................................. 135
 
4.3.1. 
Word 2013 мәтіндік процессоры ............................................ 136
 
4.3.2. 
Excel 2013 кестелік процессоры ............................................. 147
 
4.3.3. 
PowerPoint 2013 бағдарламасы ............................................... 153
 
2 БӨЛІМ 
БАЙЛАНЫС ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ  
5-тарау. Компьютерлік желілер
 .............................................. 159
 
5.1. 
Компьютерлік желілер туралы жалпы мәліметтер ........................... 159
 
5.2. 
Деректерді жіберу хаттамасы ............................................................. 160
 
5.2.1. 
Ethernet ..................................................................................... 161
 
5.2.2. 
TCP/IP және IEEE 802.1.1 ......................................................  166
 
5.3. 
Компьютер желілерінің стандарттары ............................................... 168
 
5.4. 
Желілер топологиясы .......................................................................... 172
 
5.5. 
Желілік құрылғылар, желідегі жұмыстар .......................................... 176
 
5.6. 
Желі  ресурстарын  және  қолданушыларды  аутентификациялау, 
авторизациялау, идентификациялау ............................................................ 180
 
5.7. 
Интернет желісі .................................................................................... 185
 
5.8. 
Электрондық 
пошта, 
клиенттік 
бағдарламалық 
қамтамасыз 
ету....................................................................................................................189
 
6-тарау. Ақпараттық қауіпсіздік
............................................. 196
 
6.1. 
Қауіп-қатер түрлері, қауіп-қатерге қарсы тұру тәсілдері ................. 196
 
6.2. 
Компьютерлік вирустар ...................................................................... 199
 
Әдебиеттер тізімі  ........................................................................................  20
4

 
 
Оқу басылымы
 
Остроух Андрей Владимирович
 
Ақпараттық технологиялар негізі
 
Оқулық
 
Редактор: 
Г.Ж. Мауленова 
Техникалық редактор: 
Н. Л. Ананьева 
 
Компьютерлік беттеуші:Е. Ю. 
Назарова 
Түзетуші: 
И.
 А. 
Ермакова
 
Басылым. № 102116798. Мөр қойылған күні 17.08.2015. Формат 60x90/16.
 
 «Балтика» гарнитурасы. Офс.қағазы  № 1. Офсеттік мөр. Мөр шарты. л. 13,0.
 
Тираж 1 000 дана. Тапсырыс№
 
« «Академия» баспа орталығы» ЖШҚ. www.academia-moscow.ru 129085, Мәскеу, Мира 
даңғылы, 101В, бет. 1.
 
Тел./факс: (495) 648-0507, 616-00-29.
 
Санитарлық-эпидемиологиялық қортынды № РОСС RU. AE51. H 16679 от 25.05.2015.
 
 «Саратов полиграфкомбинат» ААҚ басылымы ұсынған, электрондық тасымалдағышпен 
басып шығарылған. www.sarpk.ru 410004, Саратов қаласы, Чернышевский көшесі, 59.