Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

101 
 
 
 
 
 
Түсті  лазерлік  КФҚ  Hi-End  санатына  жатады.  Олар  лазерлік 
принтерлердің  жоғары  өнімділігі  мен  үнемдеуін,  сондай-ақ  түсті 
құжаттарды  басып  шығару  және  алу  мүмкіндігін  біріктіреді.  Түсті 
лазерлік 
көпфункционалды 
құрылғылар 
кеңселерде 
иллюстрацияларды,  проспектілерді  және  үлкен  көлемдегі  түсті 
диаграммаларды құруды қажет жерлерде қолдануға кеңес беріледі. 
Кейбір  КФҚ-ларда  осындай  құрылғыны  компьютерге  қоспай 
желіде пайдалануға мүмкіндік беретін кірістірілген желі платасы бар. 
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ
 
1. 
Компьютер дегеніміз не?
 
2. 
Қазіргі  уақытта  компьютерлердің  қанша  буыны  бар?  Компьютерлердің 
әрбір буынының негізгі ерекшеліктерін атаңыз.
 
3. 
Өлшемі  мен  функциясына  байланысты  компьютерлердің  санаттарын 
атаңыз. Әр санаттағы компьютерлік үлгілердің мысалдарын келтіріңіз.
 
4. 
Фон Нейман архитектурасының қағидатын тұжырымдаңыз.
 
5. 
Дербес  компьютердің  базалық  конфигурациясының  негізгі  элементтерін 
атаңыз.
 
6. 
Конструктивтік 
орындалуына 
байланысты 
үстелдік 
дербес 
компьютерлердің негізгі түрлерін атаңыз.
 
7. 
Конструктивтік 
орындалуына 
байланысты 
портативті 
дербес 
компьютерлердің негізгі түрлерін атаңыз.
 
8. 
Дербес 
компьютердің 
аппараттық 
қамтамасыз 
етуінің 
негізгі 
элементтерін атаңыз.
 
9. 
Заманауи процессорлардың негізгі сипаттамаларын атаңыз.
 
10. 
Дербес компьютердің шеткері құрылғыларының негізгі түрлерін атаңыз.
 
11. 
Компьютерлік мониторлардың негізгі сипаттамаларын атаңыз. 
 
 
ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫС ТАҚЫРЫПТАРЫ
 
1. 
Жүйелік блокты зерделеу.
 
2. 
Компьютердің шеткері құрылғыларын қосу: интерфейсті зерделеу.
 
3. 
Желіде ақпаратты іздестіру технологиясы.
 
 

 
102 
3-
тарау
 
ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ
 
ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ БАҒЫТЫ ЖӘНЕ 
ҚҰРАМЫ
 
Операциялық  жүйе  ОЖ  (operating  system,  OS)  —  бір  жағынан 
есептеуіш жүйе мен қолданбалы бағдарламалар арасындағы интерфейс 
ретінде  әрекет  ететін  басқару  және  өңдеу  бағдарламаларының 
жиынтығы, екінші жағынан - құрылғыны басқару, есептеу үдерістерін 
бақылау,  есептік  ресурстарды  тиімді  бөлу,  септеу  процестері  мен 
сенімді  есептеулерді  ұйымдастыруға  бағытталған  [36].  Бұл  анықтама 
қазіргі  заманғы  жалпы  мақсаттағы  операциялық  жүйелерге 
қолданылады. 
Типтік 
компьютерлік 
жүйенің 
логикалық 
құрылымында 
операциялық  жүйе  бір  жағынан  микроархитектура,  машина  тілдері 
және,  өздерінің  (кірістірілген)  микропроцессорларымен  және  екінші 
жағынан бағдарлама құрылғыларымен орналасуы мүмкін (3.1-сурет). 
 Бағдарламалық  қамтамасыз  ету  әзірлеушілерге  операциялық  жүйе 
құрылғылардың  іске  асуы  мен  жұмыс  істеуі  туралы  бөлшектерден 
дерексіз  жұмыс  жасауға,  функциялардың  ең  аз  қажетті  жиынтығын 
қамтамасыз  етуге  мүмкіндік  береді.  Осы  функциялардың  жиынтығы 
нақты ОЖ-ға және оны құрастыру нұсқаларына байланысты. 
ОЖ негізгі функциялары: 
■ 
бағдарлама  сұранымдарын  орындау  (деректерді  енгізу  және 
шығару,  басқа  бағдарламаларды  бастау  және  тоқтату,  қосымша 
жады бөлу және босату және т.б.); 
■ 
бағдарламаларды  оперативтік  жадыға 
жүктеу  және  оларды 
орындау; 
■ 
шеткері  құрылғыларға  стандартталған  қол  жетімділік  (кіргізу/ 
шығару құрылғысы); 
■ 
оперативті  жадты  басқару  (үрдістер  арасында  бөлу,  виртуалды 
жады ұйымдастыру); 
 
3.1. 

103 
 
 
 
 
 
 
■ 
сол  немесе  басқада  файлдық  жүйеде  ұйымдастырылған  энергияға 
тұрақты тасымалдағыштарда мәліметтерге қол жетімділікті басқару 
(мысалы қатты диск, оптикалық дискілер және т.б.);
 
■ 
пайдаланушы интерфейсін қамтамасыз ету;
 
■ 
жүйелік қате туралы ақпаратты сақтау.    
 
 
ОЖ 
қосымша функциялары:
 
■ 
тапсырмаларды  параллельді  немесе  жалған  параллельді  орындау 
(көп тапсырмалылық);
 
■ 
үрдістер арасындағы есептеу жүйелерінің ресурстарын тиімді бөлу; 
■ 
 әр түрлі үрдістердің ресурстарға қолжетімділігін саралау; 
■ 
 сенімді  есептеулерді  ұйымдастыру  (бір  есептік  үрдсті  қасақана 
немесе  басқа  үрдістегі  есептеулерге  қате  әсер  етпеу  мүмкіндігінің 
болмауы) ресурстарға қол жеткізуді шектеуге негізделеді 
■ 
үрдістердің  өзара  әрекеттесуі:  деректермен  алмасу,  өзара 
синхрондау;
 
 
■ 
жүйенің  өзін,  сондай-ақ  пайдаланушының  әрекеттерінен  (зиянды 
 
3.1-сурет. Компьютердің көп деңгейлі құрылымындағы операциялық жүйе 

 
104 
немесе  немқұрайлы)  немесе  қосымшалардан  пайдаланушы 
деректерін және бағдарламаларын қорғау;
 
 
■ 
көп  қолданушы  жұмыс  режимін  және  кіру  құқығын  ажырату 
(түпнұсқаландыру, авторизациялау).
 
 ОЖ  құрамдас  бөліктеріне  жүктеуші,  ядро,  командалық  процессор 
(интерпретатор), құрылғы драйверлері, интерфейс жатады. 
Көптеген  есептеу  жүйелерінде  операциялық  жүйе  жүйелік 
бағдарламалық жасақтаманың басты, маңызды (және кейде бірден-бір) 
бөлігі болып табылады.
 
Үстелдік  ДК-ге  арналған  ең  танымал  ОЖ  Windows  (Windows  7, 
Windows 8), UNIX (Linux, Ubuntu), Mac OS.
 
Планшеттік ДК мен ҚДК үшін ең танымал ОЖ: Windows (Windows 
RT, Windows 8), Android, iOS.  
 
Windows 
операциялық 
жүйелері (Windows XP, Windows Vista, Windows 8) біздің елімізде кең 
тараған.  Осыған  байланысты  келесі  бөлімдерде  біз  Windows  8 
операциялық  жүйесінде  осы  кітапта  жазылған  кезеңдерде  және 
болашақта  жаңа  жұмыс  жүйесі  ретінде  жұмыс  істеуге  бағытталған 
мысалдарды қарастырамыз. 
ФАЙЛДЫҚ ЖҮЙЕ
 
Файлдық  жүйе  (file  system)  —  компьютерлердегі  ақпарат 
тасымалдаушыларда  деректерді,  сондай-ақ  басқа  электрондық 
құралдар,  сандық  камераларға,  ұялы  телефондарға  және  басқаларға 
арналған  атау,  сақтау  және  ұйымдастыру  тәсілдерін  анықтайтын 
тәртіп.  Файлдық  жүйе  мазмұнның  пішімін  және  файл  ретінде 
топтастырылған  ақпаратты  физикалық  түрде  сақтайтын  жолын 
анықтайды.  Белгілі  бір  файлдық  жүйе  файл  атауын  (қалтаны), 
барынша  үлкен болып келетін файлды және бөлім өлшемін және файл 
атрибуттарының  жиынтығын  анықтайды.  Кейбір  файлдық  жүйелер 
файлды  шифрлау  сияқты  қызмет  мүмкіндіктері  сияқты  сервистік 
жүйелерді ұсынады.
 
Файлдық  жүйе  файлды  пайдалану  интерфейсін  сақтау  ортасын 
қосады. Қолданбалы бағдарлама файлға кіргенде, ол белгілі бір файлда 
қандай  ақпарат  бар  екендігі  туралы,  сондай-ақ  бұқаралық  ақпарат 
құралдарының  (CD,  қатты  диск,  таспа,  флэш  жады  немесе  басқа) 
қандай физикалық түрі жазылғанын білмейді. Бағдарламаның білетіні 
файлдың  аты,  оның  өлшемі  және  атрибуттары.  Бұл  файлдық  жүйе 
драйверінен алынған деректер. Файлдық жүйе файл физикалық ортада 
3.2.