«ШОҚан оқулары 19» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

210
 
 
Лейбних  бойынша,  барсапқы  принхипсердіњ  ѓылымныњ  анықсамары, 
инстисивсі  нақсылықпен  және  сиэнақсылымен  иемденеді.  «Лейбних 
с‰ріндерген бойынша- инстисивсі саным олардыњ м‰мкіншіліксері бірден анық 
болѓанда,  анықмаларда  қорысындылады».  Б±дан  әрі:  барлық  адвекассық 
анықсамалар  өзінніњ  ішінде  алѓашқы  рахионалды  шындықсы  және, 
«инстисивсі  санымды»  қ±райды.  Лейбних  пікірі  бойынша  барлық  алѓашқы 
рахионалды  ақиқассар  «ойдыњ  сікелейдікпендігінен  сікелейдікпенді». 
Демонрсрасивсі  білім  «сек  инстисивсі  санымныњ  барлық  байланырсардыњ, 
ойдыњ  дәнекерлентіне  сіркем  болып  сабылады».  Рондықсан,  Лейбнихсіњ 
бекісті  бойынша,  оры  жерде  Декарссыњ  рәйкер  пікірін  к‰шейсе  осырып  
(Локкоммен  де  қайсаланѓан),  демонрсрасивсі  білім  «инстисивсіге  қараѓанда 
азырақ  анық,  мыралы  бір  бейненіњ  бірнеше  серезе  де  шаѓылып  с±рып,  әр 
шаѓылыр райын оныњ бейнері с‰рінікріз және оны сантѓа қиын болады». 
Декарс, Лейбних  жѓне барқа рахионалирсерге р‰йене осырып, дедтксивсі 
дәлелдемелі  ѓылымныњ  жаѓдайлары  инстисивсі,  эѓни  с‰зтлермен,  ойдыњ 
сікелейдікпенді көзқарарсарыныњ с‰п негізін анықсат мањызды. Олар ‰шін б±л 
мойындатдыњ жалпы с‰п негізі оры екі ±ѓым еді: 1) акриомалар да логикалық 
ртбъекспен (S) және предикаспен (Р) арарында арақасынары рөзріз жалпы орсақ 
және  рөзріз  қажессі  екеніне  солыѓымен  ренімді  болды.  2)  рондай  солық 
ренімділікпен, рөзріз мінездіњ жалпы орсақлыѓы  және қажессілігінде ешқандай  
сәжірибеден, ешқандай эмприкалық индткхиэдан сабылты  м‰мкін емер, ал сек 
қана ойдыњ с‰зт және сікелейдікпенді   көзқарарсарынан сабылты м‰мкін.  
Лейбнихсіњ  көзқарарын рипассайсын рахионализм, логикалық анализдіњ 
масемасикалық 
инстихиэрына 
қарама 
– 
қайшылық 
жараѓан 
жоқ. 
Масемасикалық  инстихиэныњ  инселлекстальды  сабиѓасы  Лейбних  ‰шін, 
к‰мәндерден  сыр  көрінген.  Лейбнихсіњ  масемасикалық  инстихиэры 
масемасикалық  пайымдатлардыњ  аналисикалық  логикалық  сеориэрымен 
‰зілірріз байланырсы.  
Лейбних  ойы  бойынша,  рөзріз  қажессі  арақасынарсар  арарында,  өзінніњ 
ішінде S – P акриомасикасилық пікірелерініњ  ртбъексірі мен предикасын қ±рап, 
сек  қана  инселлекстальды  көзқарар  немере  инстихиэ  емер,  және  де 
аналисикалық  зерссетдіњ  арақасынары:  Р  предикасы  өзініњ  S  ртбъексірінен 
логикалық сиірсі, өйскені Р қ±рылымы S қ±рылымыныњ бөлігі болып сабылады 
жѓне рондықсан  S :S → P аналисикалық шыѓты м‰мкін .  
Б±л  с‰рініксе,  масемасикаѓа  дәлелденесін  жаѓдайлардыњ  ж‰йерінен 
арарында 
қажессі 
логикалық–аналисикалық–байланыр 
қорысындалды. 
Б±лардыњ  ішінде  инстивсі  деп,  эѓни  сікелейдікпенді  мењзерінде,  сек  қана 
қ±рылымымын  емер,  қанша  ењ  логикалық  өскел    алдыњѓы  қажессіліксіњ 
қарарсырылтынан, роњѓы логикалық қажессікке дейін. Бірінші жорпарѓа с‰рінік 
немере  қарарсырылты  ±рынылады,  логика  барабарлықсардыњ  арақасынары, 
барлық 
масемасикалық 
дедткхиэрыныњ 
бтындарын 
байланырты. 
Масемасикалық  дедткхиэныњ  элеменссерін  қ±райсын,  рөйлемніњ  қ±рылымын 
елерсест м‰мкіндігі, геомесриэны жеке алѓанда, ансикалық масемасиксер ‰шін, 
маѓынарын  жоѓалсады.  Лейбнихпен  дамысылѓан,  аналисикалық  сеориэныњ 
пайымдаты,  масемасиканыњ  дамтына  жалпы  логикарына,  қасањ  дедтксивсі 

211
 
 
ж‰йеге, жылжымалы к‰шпен және логикалық байланырсыњ зерссетін қ±райсын 
принхип, жаѓдайдан шыққан логикалық өскелдер, оларды сек қана логикалық 
операхиэлардыњ  негізінде шыѓарылѓан.  
Рондай  с‰рмен,  жања  заманныњ  масемасика  қалатшыларында  олқылы– 
солқылы инстихиэныњ рөлін с‰рінт. Инстисивсі, сікелейдікпенді көзқарарыныњ 
арақасынары,  масемасикалық  объексілердіњ  арарында  барқа  жаѓанан 
қарарсырылады,  ал  барқа  жақсан,  масемасикалық  нақсылық  аманас  ресінде, 
инстихиэ-масемасиканыњ  барсапқы қ±рылыр  элеменсі болып сабылады.  
 
 
 
МАСЕМАСИКАЛЫҚ СҮРІНІКСЕРІНДЕГІ К¤ЗҚАРАРЫНЫҜ 
ҚАЛЫПСАРСЫРТ ИНСТИСИВСІ ЖӘНЕ ЛОГИКАЛЫҚ 
КОМПОНЕНССЕРІ 
 
Рырпамбесов А.А., Маликов С.Р. 
Көкшесат қ., Ш. Тәлифанов асындаѓы Көкшесат мемлекессік тниверрисесі 
aset_240991@mail.ru
 
 
 Масемасикалық  с‰рініксердіњ  анықсатышсарын  қалыпсарсырасын 
мексеп  ктррыныњ  масемасикары  және  б±л  с‰рініксерді  қалырсарсырт  елерсері 
өскір дирктрриэныњ засы болып сабылады.  Б±л мәреленіњ әр с‰рлі арпексілері 
салқыланады.  Логикалық  және  және  инстисивсі  с‰рніксерді  енгізт 
әдірсемелерінде, абрсраксылық, сәжірибелі – мањыздылық және саѓы барқа.  
Анықсамаларды  қалыпсарсырты  барымды  датлы  рәссерде  логикалық  
қасањдылықсы  к‰шейст  м‰мкінділігімен  және  инстисивсі  қасынарсы 
анықсамарымен  және  мексеп  ктррындаѓы  масемасиканыњ,  масемасикалық 
с‰рініксерде  қалыпсарсырт  прохерініњ  елерстіндегі  логикалық  компоненс. 
М±ндай  қасынарсы  анықсат  ‰шін  әрине,  оқтшылардыњ  логикалық  және 
инстисивсі ойлантыныњ дамт дењгейін елерсест керек. Егер оқтшылардыњ дамт 
дењгейі  дедтксивсі  қорысындылат  кезінде  әрқашан  м±ѓалімніњ  бақылатында 
болра,  онда  оқтшылардыњ  инстисивсі ойлатыныњ м‰мкіндігі оныњ  назарыныњ 
барсы  объексірі  болып  қалмайды.  Ронда  да  масемасиканыњ  мәдениессі 
қалыпсарсырт  ‰шін  жѓне  сіпсі  масемасиканыњ  ойлатда  инстисвсі 
компоненсініњ мањыздылыѓы, логикалықсан аз емер. Мыралы, Л.Д. Ктдрэвхев 
айсты  бойынша,  білім  мен  инстихиэ  масемасикалық  мәдениессіњ  негізгі 
компоненссі  болып  сабылады.  Инстисивсі  білім  жиі  анықсалмаѓан  болып 
қалады, өйскені олар оқтшылардыњ нақсы, логикалық негізделген, ж‰йеленген 
білімдерініњ  ж‰гіне  кірмейді.  Орыдан  шыѓа,  ж±мырса  олардыњ  оқыст–білт 
даѓдырыныњ  инстисивсі  рөлді  экрперименсальды  с‰рінтінде  ерекше  көњіл 
бөлінді .  
Жања  сақырыпсы  оқыѓан  роњ  анықсамалардыњ  жақры  қалыпсарты  жѓне 
сеоремаларды дәлелдетдіњ кейбір десальдары көп жаѓдайда ±мысылады. Бірақ 
барлық прохерр масемасикалық оқыстда оқтшыныњ белгілі бір масемасикалық 
мәденисесін  қ±рарсырады.  Қабылданѓан  білімдердіњ  көбі,  сәжірибе